Πριν από την αυγή του κινηματογράφου, οι ηθοποιοί δεν ήταν τυχαίοι. Πολλοί εξ αυτών ασκούσαν εξίσου μεγάλη επιρροή με τα σύγχρονα αστέρια του Χόλιγουντ. Το 1880, η Sarah Bernhardt κέρδισε 46.000 δολάρια για ένα μήνα εμφανίσεων στην πρώτη της περιοδεία στη Νέα Υόρκη, (η οποία σήμερα θα ξεπερνούσε το 1 εκατομμύριο δολάρια).
Το 1895, ο Άγγλος ηθοποιός Henry Irving έγινε ο πρώτος ηθοποιός στην ιστορία που έλαβε τον τίτλο του βρετανού ιππότη. Ενώ πίσω στο 1849, δύο αντίπαλοι σκηνοθέτες του Σαίξπηρ, ο William Macready και ο Edwin Forrest, προκάλεσαν τέτοιο διχασμό με τις παραγωγές του Macbeth που οι οπαδοί τους κατέληξαν να μαλώνουν στους δρόμους του Μανχάταν.
Αλλά πριν από όλα αυτά, υπήρχε ο Ira Aldridge.
Ήταν τέλη του 19ου αιώνα, μια εποχή που μαίνονταν οι συζητήσεις για την κατάργηση της δουλείας των μαύρων και η παρουσία ενός μαύρου ηθοποιού αποτελούσε μια κατάσταση χωρίς προηγούμενο στο βασίλειο του Γουίλιαμ Σαίξπηρ αλλά και στην ευρωπαϊκή θεατρική σκηνή.
Γιατί δύο αιώνες νωρίτερα, το 1604, όταν παρουσιάστηκε για πρώτη φορά στο θέατρο η σαιξπηρική τραγωδία, ο ηθοποιός που ενσάρκωσε τον Οθέλλο δεν ήταν μαύρος, αλλά λευκός με βαμμένο πρόσωπο: ήταν ο Richard Burbage, μέλος της ομάδας δραματουργών Lord Chamberlain’s Men. Εκείνη την εποχή, στην ελισαβετιανή Αγγλία, δεν υπήρχαν επαγγελματίες ηθοποιοί μαύρου χρώματος και ακόμη κι αν υπήρχαν οι κοινωνικοί κανόνες θα τους είχαν απαγορεύσει την πρόσβαση στη σκηνή του θεάτρου.
Έργο που βασίζεται στην έννοια του μη αποδεκτού «ξένου», ο Οθέλλος είναι είναι από τα σπάνια δείγματα του κλασικού θεάτρου που έχει ήρωα έναν μαύρο. Ο Σαίξπηρ είχε εμπνευστεί τον ήρωα της τραγωδίας του από τον μαροκινό πρέσβη στην αυλή της Ελισάβετ I της Αγγλίας, τον Abd el-Ouahed ben Messaoud.
Ο Οθέλλος του 1833
«Ω, Θεέ μου πεθαίνω». Στις 25 Μαρτίου 1833, ο Οθέλλος, τρικλίζοντας, σωριάζεται στο σανίδι, αρκετή ώρα πριν από την τελική σκηνή της αυτοκτονίας. Ο «μεγαλύτερος ηθοποιός του κόσμου» εκείνης της εποχής, ο Edmund Kean, 46 ετών, κατέρρευσε παίζοντας το έργο και πέθανε δύο μήνες αργότερα.
Ένας μαύρος παίρνει τον ρόλο
Η ειρωνεία της ιστορίας είναι ότι ένας αφρο-αμερικανός ανέλαβε να αντικαταστήσει τον Edmund Kean στον ρόλο του Οθέλλο. Όλα αυτά γίνονται σε μια εποχή που το Ηνωμένο Βασίλειο ετοιμάζεται να ψηφίσει για την κατάργηση της δουλείας στις βρετανικές αποικίες (στις 8 Αυγούστου 1833) και διχάζεται από τα επιχειρήματα του λόμπι που δεν θέλει την κατάργηση.
Ο Ira Aldridge, ο πρώτος μαύρος Οθέλλος στην ιστορία εμφανίζεται, λοιπόν, σε μια κρίσιμη στιγμή. Είναι ένας πρωτάρης ηθοποιός και βρίσκεται λίγο καιρό στο Λονδίνο. Γεννήθηκε ελεύθερος στη Νέα Υόρκη το 1807 και σε ηλικία 13 ετών μπήκε στο African Free School, το οποίο είχαν ιδρύσει οπαδοί της κατάργησης της δουλείας, στο οποίο πήρε κλασική παιδεία.
Τη δεκαετία του 1820 ο Ira Aldridge γίνεται δεκτός στον πρώτο θίασο αφρο-αμερικανών των ΗΠΑ, το African Grove Theatre. Κατορθώνει, το 1824, να υπογράψει συμβόλαιο με το Royal Coburg Theatre του Λονδίνου και παίζει με το όνομα « Keene », εμπνευσμένο από το ίνδαλμά του Edmund Kean. Η μοίρα θέλησε να τον διαδεχτεί στον εμβληματικό ρόλο του Οθέλλου, ο οποίος του χάρισε δημοσιότητα και εγκυρότητα, παρά τις έντονες κριτικές.
Και πράγματι, η κοινή γνώμη της εποχής δεν βλέπει την παρουσία του με καλό μάτι. Τα εξώφυλλα των εφημερίδων, την επομένη ημέρα, μαρτυρούν μια ατμόσφαιρα διχασμένη ανάμεσα στην αποδοχή και στο προφανές του ταλέντου του. Είναι ενδεικτικό ότι η καλλιτεχνική επιθεώρηση The Atheneum έγραψε πως την ηθοποιό Ellen Tree που ερμήνευε την Δυσδαιμόνα «την χαϊδολογούσε στην σκηνή ένας μαύρος άνδρας». Η εφημερίδα The Times έγραψε το απίστευτα ρατσιστικό σχόλιο «Εξαιτίας του μεγέθους που είχαν τα χείλη του (του Ira Aldridge) ήταν αδύνατο να προφέρει τα αγγλικά».
Κάποια άλλα έντυπα αναγκάστηκαν να υποκλιθούν μπροστά στο τεράστιο ταλέντο του. Η Morning Post αναγνωρίζει, με βαριά καρδιά, ότι η ερμηνεία του Ira Aldridge «ήταν αναμφίβολα αρκετά καλή ώστε να θεωρηθεί ενδιαφέρουσα». Ενώ η Spectator έφτασε να γράψει ότι αυτός ο Οθέλλος «έδειξε έναν μεγάλο αριθμό συναισθημάτων στο παιχνίδι του».
Ο Ira Aldridge έπαιξε μόνο δύο βραδιές τον Μαύρο της Βενετίας στο Λονδίνο. Αλλά αντί να αποθαρρυνθεί από την παγερή υποδοχή του Λονδίνου, ο νεαρός ηθοποιός έκανε περιοδεία με το έργο σε πολλές πόλεις της Αγγλίας -Manchester, Liverpool, Sheffield, Newcastle – όπου ο Οθέλλος του έγινε δεκτός με θέρμη. Η προφορά του στα αγγλικά ή η ελευθερία που έπαιρνε σε σχέση με το πρωτότυπο κείμενο απωθούσε το Λονδίνο αλλά όχι τις πόλεις της επαρχίας.
Θεωρείται σήμερα ένας από τους 33 μεγάλους ερμηνευτές του σεξπηρικού ρεπερτορίου της βρετανικής σκηνής. Μια χάλκινη πλάκα, προς τιμήν του, βρίσκεται πάντα στο Shakespeare Memorial Theatre στο Stratford-upon-Avon. Πέθανε στις 7 Αυγούστου 1867, σε ηλικία 60 ετών και έμεινε για πάντα συνδεδεμένος με τον ρόλο του Οθέλλου.