Εάν αγαπάτε τις μπανάνες πιθανότατα αναζητάτε το διάσημο μπλε αυτοκόλλητο της μάρκας Chiquita, καθώς αυτό δημιουργεί μια αίσθηση οικειότητας…
Για τις μπανάνες έχουν γραφτεί πάρα πολλά βιβλία. Ένα από αυτά είναι το “Banana: The Fate of the Fruit That Changed the World” του Αμερικανού συγγραφέα και ερευνητή Dan Koeppel. Σε αυτό τονίζεται πως παρότι τρώμε μπανάνες για σχεδόν 7.000 χρόνια, η πραγματικά σημαντική στιγμή ήταν τον 19ο αιώνα.Τότε ξεκίνησε να δραστηριοποιείται η εταιρεία United Fruit (σημερινή Chiquita).
Η επιχείρηση όχι μόνο μεγάλωσε αλλά διαμόρφωσε εν πολλοίς την οικονομία σχεδόν ολόκληρης της Λατινικής Αμερικής. Ο Koeppel χαρακτηρίζει την μπανάνα ως το πετρέλαιο της εποχής της.
Ένα από τα πρώτα σκάνδαλα της Chiquita Brands, μετρώντας ήδη δύο δεκαετίες, ξέσπασε ήδη όταν το Cincinnati Enquirer δημοσίευσε τα “μυστικά της Chiquita”. Οι δημοσιογράφοι Michael Gallagher και Cameron McWhirter έδωσαν στο φως της δημοσιότητας την εμπλοκή της Chiquita στην καταστροφή του περιβάλλοντος, στις παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και στις πρακτικές διαφθοράς.
Η γέννηση μιας βιομηχανίας
Πριν από την Chiquita, οι μπανάνες δεν ήταν το βασικό στοιχείο της αμερικανικής και της ευρωπαϊκής δίαιτας, όπως είναι σήμερα. Ωστόσο, μετά από αρκετές εκστρατείες μάρκετινγκ σε όλη τη δεκαετία του 1900, λόγω της θρεπτικής αξίας, της υπέροχης γεύσης και της ευκολίας να την κουβαλάς λόγω του φυσικού της περιβλήματος, ο κόσμος μεγάλωσε με το να τις αγαπά.
Η Adriana Gutierrez, από το τμήμα Romance Languages and Literatures του κολεγίου του Harvard, είχε δηλώσει ότι «η δημοτικότητα της μπανάνας ήταν αρχικά μέρος της επιχείρησης μάρκετινγκ της Chiquita, με το τραγούδι και τις διαφημίσεις της, αλλά τώρα οι διαφημίσεις δεν είναι απαραίτητες καθώς όλοι τις γνωρίζουν και αρέσουν σε όλους ».
Όμως η δημοσιότητα της Chiquita δεν ήταν μόνο αποτέλεσμα αθώων τηλεοπτικών διαφημίσεων. Στις αρχές του εικοστού αιώνα, η εταιρεία προσέλαβε επιστήμονες, συμπεριλαμβανομένου του Samuel Cate Prescott του Ινστιτούτου Τεχνολογίας της Μασαχουσέτης, για να πραγματοποιήσει ερευνητικές μελέτες και να δημοσιεύσει έρευνες που καταδείκνυαν την θρεπτική αξία της μπανάνας σε σχέση με άλλα φρούτα. Ο Benjamin Shuldiner, λέκτορας στην σχολή εκπαίδευσης του Hunter College, αποκάλυψε ότι ο Prescott, συγκεκριμένα, ”είχε πληρωθεί από τη United Fruit Company για να διεξάγει έρευνα για αυτούς”.
Μέσω εντατικών διαφημίσεων και ευρέως δημοσιευμένων ερευνητικών μελετών, η United Fruit Company δημιούργησε με επιτυχία μια τεράστια ζήτηση για μπανάνες στα πρώτα της χρόνια. “Αν δεν ήταν η United Fruit”, γράφει ο Peter Chapman στο βιβλίο του- ”οι μπανάνες δεν θα είχαν βγει ποτέ από το σκοτάδι και η τιμή τους δεν θα ήταν χαμηλή ώστε όλοι να την απολαμβάνουν”.
Η αρχή μιας αυτοκρατορίας
Η United Fruit Company ιδρύθηκε το 1899 από το Νεοϋορκέζο έμπορο Minor Keith, ο οποίος παρατηρούσε τους εργάτες της Κόστα Ρίκα να καταναλώνουν μπανάνες στα διαλείμματά τους. Οι μπανάνες που καταναλώνονταν ως τροπικό φρούτο κυρίως από τους εργάτες των σιδηροδρόμων και των φυτειών λόγω των δυναμωτικών της ιδιοτήτων, ήταν σχετικά άγνωστες στον υπόλοιπο κόσμο.
Ο Keith ένωσε την εταιρεία του με τη Boston Fruit Company και θεωρητικά «παγκοσμιοποίησε» τη μπανάνα κάνοντάς τη γνωστή και άμεση. Μέσω της μπανάνας εδραιώθηκε η οικονομική αλλά και πολιτική επιρροή των ΗΠΑ στην Κεντρική Αμερική. Η United Fruit Company υπήρξε ο μεγαλύτερος οικονομικός-και όχι μόνο- δάκτυλος των ΗΠΑ στις χώρες αυτές. Μαζί με τις φυτείες η United Fruit Company ήλεγχε τους σιδηροδρόμους, τις μεταφορές προϊόντων αλλά κυρίως, τις κυβερνήσεις.
Μέσω κυβερνήσεων-μαριονετών τις οποίες τοποθετούσε η ίδια, εξασφάλιζε προνόμια, όπως την παραχώρηση τεράστιων γεωργικών εκτάσεων, μηδενική φορολογία και εκμετάλλευση των λιμανιών και των σιδηροδρόμων και φυσικά, οικονομικό μονοπώλιο. Η εταιρεία διέθετε δικό της στόλο ούτως ώστε να μην υπάρχει κανένας μεσολαβητής στη διακίνηση της μπανάνας. Ο Keith εκμεταλλεύτηκε προς όφελός του τις κρίσεις ξηρασίας που είχαν πλήξει την Καραϊβική εκείνη την περίοδο, «κατάπιε» τις ανταγωνίστριες εταιρείες διακίνησης φρούτων, ήλεγχε τους σιδηροδρόμους και σύντομα μεσουρανούσε.
Ο Νεοϋρκέζος παντρεύτηκε την κόρη του προέδρου της Κόστα Ρίκα για να ενδυναμώσει ακόμα περισσότερο τη θέση του. Σύντομα, δημιουργήθηκαν βάσεις της εταιρείας σε πολιτείες των ΗΠΑ ώστε να υπάρχει αντίβαρο και καλύτερος έλεγχος. Τα κράτη της Κεντρικής Αμερικής είχαν μηδενικά κέρδη από το επικερδές εμπόριο της μπανάνας και οι λαοί κυριολεκτικά υπέφεραν από την πολιτική της εταιρείας. Η UFC κάθε φορά που ένιωθε ότι απειλούνταν τα συμφέροντά της πραγματοποιούσε αποβάσεις πεζοναυτών και επιβολές δικτατορικών καθεστώτων.
Τυχόν εξεγέρσεις και απεργίες καταπνίγονταν στο αίμα. Καθιερώθηκε μάλιστα ο χαρακτηρισμός «Μπανανία» για τις χώρες αυτές, ο οποίος δήλωνε ξεκάθαρα την επιρροή της εταιρείας και την οικονομική αποικιοποίησή τους. Χαρακτηριστικές είναι οι απεργίες των εργαζομένων της UFC στην Κολομβία το 1928, τις οποίες περιγράφει ο Gabriel Garcia Marquez στο μυθιστόρημά του «Εκατό χρόνια μοναξιά». Οι απεργίες αυτές έμειναν στην ιστορία ως «η σφαγή της μπανάνας». Οι εργάτες, παρασυρμένοι από τις διεθνείς εξελίξεις της εποχής και εξαθλιωμένοι από τη μεταχείριση της UFC απαίτησαν την καθιέρωση της οκτάωρης εργασίας και εξαήμερης εργασίας και διαμαρτυρήθηκαν για τα κουπόνια που τους διένειμε η εταιρεία καθώς μπορούσαν να εξαργυρωθούν μόνο σε καταστήματα της UFC.
Η Κολομβία, η Γουατεμάλα, ο Παναμάς, η Κούβα, η Νικαράγουα και άλλες χώρες υπέφεραν από την πολιτική της εταιρείας, την αγριότητα των δικτατοριών και τα εξαιρετικά χαμηλά ημερομίσθια. Μία εταιρεία ήλεγχε οικονομικά και πολιτικά ολόκληρη την Κεντρική Αμερική.
Οι εξεγέρσεις και οι απεργίες συνεχίστηκαν για πολλά χρόνια. Το 1959 ο Φιντέλ Κάστρο απαλλοτρίωσε τις φυτείες της United Fruit Company εξοργίζοντας τις ΗΠΑ. Ωστόσο, οι επαναστάσεις που άρχισαν να σημειώνονται στη Λατινική Αμερική άρχισαν να ξεφουσκώνουν τη δύναμη και την επιρροή της United Fruit Company και κυρίως, το μονοπώλιό της. Τη δεκαετία του ’80 άλλαξε την ονομασία και το έμβλημά της στην πασίγνωστη πλέον Chiquita Banana για να μη θυμίζει σε τίποτα το άγριο παρελθόν της. Παρ’ όλα αυτά, ακόμα και μέχρι το 2007 η εταιρεία ήταν ύποπτη για χρηματοδότηση ακροδεξιών οργανώσεων στην Κολομβία δείχνοντας ότι το παρελθόν της δεν είναι εύκολο να σβηστεί.