Το 2019, η «χρυσή» χρονιά του παγκόσμιου τουρισμού με τα 34 εκατομμύρια αφίξεις στην Ελλάδα, αναδεικνύει και το πρόβλημα του υπερ-τουρισμού που μπαίνει πολύ ψηλά στην ατζέντα για τους πιο δημοφιλείς ελληνικούς προορισμούς, από τη Μύκονο και τη Σαντορίνη μέχρι τη Ρόδο και την Κέρκυρα.
Το 2020, όμως, ο κορωνοϊός προσγείωσε απότομα τον κλάδο σε όλη την Ευρώπη από τον υπερ-τουρισμό σχεδόν στον… μη τουρισμό.
Και ήρθε η δεύτερη σεζόν COVID-19, το καλοκαίρι του 2021, που φέρνει μεν ανάσα ανακούφισης και καλύτερες επιδόσεις του αναμενομένου για το κρίσιμο δίμηνο Ιουλίου – Αυγούστου στη χώρα μας, επαναφέρει ωστόσο το ζήτημα της αντοχής των προορισμών πρώτης γραμμής κατά τη διάρκεια της υψηλής σεζόν, στις Κυκλάδες -και όχι μόνο-, όπου οι υποδομές εξακολουθούν να στενάζουν.
Η ανομβρία στη Μύκονο
Τρανταχτό παράδειγμα η Μύκονος, αρχικά με την κατάρρευση τμήματος του δικτύου αποχέτευσης μέσα στον Ιούλιο και εν συνεχεία, μέσα στον Αύγουστο, με τις εκκλήσεις για μέγιστη οικονομία στη χρήση του νερού, αφού φέτος η κατανάλωση έχει αυξηθεί κατά 30% σε σχέση με την αντίστοιχη περίοδο του 2019, με αποτέλεσμα είτε να γίνονται υπερχρεώσεις σε βυτία νερού είτε ακόμη και να… αδειάζουν πισίνες σε βίλες και ξενοδοχεία.
Δεν είναι τυχαίο ότι ήδη από τον περασμένο Μάρτιο, όπως και προηγούμενες χρονιές, η Δημοτική Επιχείρηση Υδρευσης – Αποχέτευσης Μυκόνου (ΔΕΥΑΜ) προχώρησε στη διενέργεια ανοικτού δημόσιου ηλεκτρονικού διαγωνισμού για την προμήθεια πόσιμου νερού ελάχιστης ποσότητας 3.000 κ.μ./ημέρα με στόχο την επάρκεια την τουριστική περίοδο, δεδομένου ότι «το νησί αντιμετωπίζει έντονη λειψυδρία λόγω παρατεταμένης ανομβρίας (…), η ποσότητα του νερού στα φράγματα θα επαρκέσει μέχρι τα μέσα Ιουλίου και έτσι προκύπτει η ανάγκη για συμπλήρωση του υδρευτικού ισοζυγίου με πρόσθετες ποσότητες νερού».
Στις ενέργειες της ΔΕΥΑΜ περιλαμβάνεται επίσης και η αδειοδότηση δύο νέων μονάδων αφαλάτωσης, συνολικής δυναμικότητας 2.000 κ.μ./ημέρα, που ήδη έχουν ενταχθεί στο Επιχειρησιακό Πρόγραμμα «Νότιο Αιγαίο 2014-2020» και έχει γίνει η δημοπράτησή τους, όμως εξαιτίας των χρονοβόρων διαγωνιστικών διαδικασιών και του απαιτούμενου χρόνου για την κατασκευή και εγκατάστασή τους δεν θα εισφέρουν στις ανάγκες πριν από την επόμενη τουριστική περίοδο, το 2022.
Η Σαντορίνη
Την επόμενη μέρα σχεδιάζει και η Σαντορίνη, με το Στρατηγικό Σχέδιο Βιώσιμης Τουριστικής Ανάπτυξης που έχει εκπονήσει ο Δήμος Θήρας, αξιοποιώντας τις προτάσεις της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων και Ανάπτυξης, του σωματείου «Διάζωμα» για τις πολιτιστικές διαδρομές της Σαντορίνης αλλά και τα στοιχεία από τη μελέτη, υπό τον πολεοδόμο Παναγιώτη Βουλέλλη, που εκπονήθηκε για λογαριασμό του δήμου και παραδόθηκε τον περασμένο Ιούλιο για τη φέρουσα ικανότητα του νησιού, προτάσσοντας τις προτεραιότητες τόσο για τους κατοίκους όσο και για τους επισκέπτες.
Το σχέδιο περιλαμβάνει σημαντικά έργα υποδομής, έργα προστασίας του περιβάλλοντος και ανάδειξης της πολιτιστικής κληρονομιάς, έργα και δράσεις ψηφιακής και ενεργειακής μετάβασης καθώς και αναγκαίες θεσμικές παρεμβάσεις, με το μεγάλο ζητούμενο, πάντως, να παραμένει το χρονοδιάγραμμα υλοποίησης και φυσικά η χρηματοδότηση. Ειδικά ως προς το τελευταίο, ο δήμος προωθεί την ένταξη στα νέα χρηματοδοτικά προγράμματα («Αντώνης Τρίτσης», ευρωπαϊκά προγράμματα κ.λπ.), έχοντας ήδη εξασφαλίσει τα πρώτα κονδύλια, όπως επισημαίνει στο «business stories» o δήμαρχος Θήρας Αντώνης Σιγάλας.
Συνοπτικά, στο εν λόγω σχέδιο προβλέπονται η χωροθέτηση και κατασκευή νέου λιμένος (έχει οριστεί ο ανάδοχος της μελέτης), η δημιουργία σύγχρονης μαρίνας στη θέση Μονόλιθος (όπου σύμφωνα με τον δήμο προχωρεί η διαδικασία ανάθεσης με σύμβαση παραχώρησης), η αποκατάσταση του Χώρου Ανεξέλεγκτης Διάθεσης Αποβλήτων (ΧΑΔΑ) με το εν συνεχεία οριστικό έργο διαχείρισης των απορριμμάτων.
Επίσης στο στρατηγικό σχέδιο του δήμου περιλαμβάνονται, μεταξύ άλλων, έργα διασφάλισης επάρκειας και ποιότητας νερού, έργα διαχείρισης υγρών αποβλήτων, εφαρμογή της ηλεκτροκίνησης στον δήμο και εγκατάσταση φορτιστών ηλεκτρικών οχημάτων στο νησί, αλλά και δεύτερη γραμμή τελεφερίκ, αφού το υφιστάμενο λειτουργεί από το 1982 και δεν επαρκεί να καλύψει τις ανάγκες.
«Ηδη έχουν κλειδώσει συγκεκριμένα έργα για υποδομές στο νησί», αναφέρει ο κ. Σιγάλας προσθέτοντας ότι «έχουμε ανάδοχο της μελέτης για τη χωροθέτηση του νέου λιμανιού και τις εγκρίσεις που θα απαιτηθούν, με την προβλεπόμενη διάρκεια της σύμβασης να ορίζεται στους 18 μήνες ώστε εν συνεχεία να προχωρήσουμε με την οριστική μελέτη κατασκευής. Το κόστος θα εξαρτηθεί από τη χωροθέτηση, ωστόσο αναμένεται να ξεπεράσει τα 50 εκατ. ευρώ.
Επίσης βρισκόμαστε εν όψει του Προεδρικού Διατάγματος ώστε να προχωρήσει η δημοπράτηση, εντός του τρέχοντος έτους, με σύμβαση παραχώρησης της μαρίνας, ένα έργο ύψους 25-27 εκατ. ευρώ, ενώ προχωρά και το θέμα του Ειδικού Πολεοδομικού Σχεδίου για το νησί με την εγκατάσταση των μελετητών από το υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας». Τα Ειδικά Πολεοδομικά Σχέδια που προωθούνται σε Σαντορίνη αλλά και Μύκονο αποτελούν ευκαιρία να ξεκαθαριστεί το καθεστώς σε περιοχές που έχουν άμεση ανάγκη ρύθμισης όσον αφορά τη δόμηση.
Σε σχέση με τη διαχείριση απορριμμάτων, όπως αναφέρει ο κ. Σιγάλας, υπάρχουν τρία βασικά σημεία: καταρχάς η αποκατάσταση του ΧΑΔΑ, για την οποία έχει εξασφαλιστεί κονδύλι ύψους 4 εκατ. ευρώ, εν συνεχεία η ενδιάμεση διαχείριση, ενώ έχει κατατεθεί στη Γενική Γραμματεία ΣΔΙΤ και το πλάνο για την κατασκευή μονάδας διαχείρισης. Επιπλέον κονδύλια ύψους 1,5 εκατ. ευρώ έχουν εξασφαλιστεί για την ηλεκτροκίνηση από το πρόγραμμα «Αντώνης Τρίτσης», 1,65 εκατ. ευρώ για την ψηφιακή μετάβαση κ.τ.λ..
Για το δεύτερο τελεφερίκ ο δήμος βρίσκεται ακόμη στο στάδιο του σχεδιασμού, ωστόσο μια τέτοια εξέλιξη θα συμβάλει στην αποσυμφόρηση των λιμανιών των όρμων Φηρών και Αμμουδιου, κατά την άφιξη των επισκεπτών της κρουαζιέρας οι οποίοι άγγιξαν, σύμφωνα με τον δήμαρχο, το 1 εκατομμύριο το 2019, αφού ο Δήμος Θήρας να αποτελεί τον δημοφιλέστερο προορισμό της Ελλάδα για τις κρουαζιέρες.
«Ωστόσο ο τρόπος αναβάθμισης και η επιλογή της θέσης για την κατασκευή νέου τελεφερίκ είναι αντικείμενο σχεδιασμού του συνολικού συστήματος των μεταφορών του νησιού και της συμπληρωματικότητας του μεταφορικού συστήματος με τα μεγέθη και τις χωρητικότητες των οικιστικών περιοχών. Συνεπώς τα νέα έργα είναι σκόπιμο να εντάσσονται και να προγραμματίζονται στο πλαίσιο του γενικότερου χωρικού σχεδιασμού, όπως η εκπόνηση Ειδικού Πολεοδομικού Σχεδίου, που ανακοινώθηκε από το ΥΠΕΝ, ώστε να ανταποκρίνονται και στις ειδικές προδιαγραφές που επιβάλλει η υποχρέωση προστασίας του φυσικού περιβάλλοντος, του τοπίου και της αρχιτεκτονικής του νησιού», όπως επισημαίνεται στη μελέτη υπό τον κ. Βουλέλλη.
Σε σχέση με τον τουρισμό, το νησί βρίσκεται στο «κόκκινο», ειδικά το θερμό δίμηνο Ιουλίου – Αυγούστου, με την αύξηση των επισκεπτών από το 2014 και μετά να ξεπερνά το 44%. Οπως προκύπτει, στη Σαντορίνη τα τελευταία χρόνια από το 2014 και μετά έως το 2019 υπάρχει αύξηση 23% στο σύνολο των παρεχόμενων κλινών για τα τουριστικά καταλύματα, με θετικό στοιχείο τη σταδιακή μείωση των κλινών χαμηλής κατηγορίας και σημαντική αύξηση των καταλυμάτων υψηλών κατηγοριών (τεσσάρων και πέντε αστέρων). Η μέση διάρκεια διαμονής, όπως έχει υπολογιστεί από τον Δήμο Θήρας σε συνεργασία με τους φορείς του (από αεροπορικές και ακτοπλοϊκές αφίξεις), είναι 3,5 ημέρες, ενώ η μελέτη εξετάζει και ένα ακόμα σενάριο με μέσο χρόνο διαμονής επισκεπτών τις 5 ημέρες.
«Ο Δήμος Θήρας αντιμετωπίζει έντονα προβλήματα σε σχέση με τις επιπτώσεις από την ελλιπή διαχείριση των ροών των επισκεπτών της κρουαζιέρας, κυρίως λόγω της εποχικότητας που τη χαρακτηρίζει και από το γεγονός ότι υψηλές ροές επισκεπτών συγκεντρώνονται σε λίγους δημοφιλείς χωρικά προορισμούς και μάλιστα για να απολαύσουν ταυτόχρονα το ίδιο γεγονός (π.χ. ηλιοβασίλεμα Οία, Φηρά). Προβλήματα όπως η πολύωρη ταλαιπωρία των επιβατών κρουαζιέρας κατά την αποβίβαση και τη χρήση του τελεφερίκ για την ανάβαση στα Φηρά, η συμφόρηση τις ώρες που διαρκεί η παραμονή των επισκεπτών στο νησί, τόσο στο οδικό δίκτυο όσο και εντός των οικισμών, στις θέσεις των προορισμών τους -και κυρίως στα Φηρά- θα πρέπει να αντιμετωπιστούν λαμβάνοντας υπόψη την περιορισμένη χωρητικότητα των λιμενικών και εν γένει χερσαίων υποδομών του νησιού και αξιοποιώντας οικονομικά εργαλεία (time slots) για την αναλογική κατανομή των επιβατών τόσο στον χώρο, σε όλους τους προορισμούς του νησιού, όσο και στον χρόνο», διαπιστώνεται στη μελέτη.
Επιπλέον, επισημαίνεται ότι τα τελευταία χρόνια έχει επέλθει σημαντική πληθυσμιακή μεταβολή των μονίμων κατοίκων του Δήμου Θήρας, η οποία από το 2011 μέχρι σήμερα είναι άνω του 40%, δεδομένου ότι ένας όλο και αυξανόμενος πληθυσμός εργαζομένων στον χώρο του τουρισμού, ο οποίος έρχεται στο νησί για να εργαστεί τη περίοδο του Απριλίου – Οκτωβρίου, επιλέγει εν τέλει να διαμένει και τη χειμερινή περίοδο (σ.σ.: με εξαίρεση την περίοδο 2020-2021 λόγω της πανδημίας). Η πληθυσμιακή αυτή αύξηση έχει σημαντικά αναπτυξιακά οφέλη αλλά και πιέσεις ως προς τη ζήτηση παροχής κοινωνικών υπηρεσιών για την κάλυψη των αναγκών του πληθυσμού. Ιδιαίτερα κρίσιμη θεωρείται η σημαντική υστέρηση για κοινωνική κατοικία και την κάλυψη των στεγαστικών αναγκών ειδικοτήτων όπως εκπαιδευτικοί, αστυνομικοί, ιατροί και άλλοι που υπηρετούν στις αντίστοιχες υπηρεσίες του νησιού.
«Η προσφορά κτιρίων για ενοικίαση χρήσης κατοικίας ακόμα και χωρίς να περιλαμβάνεται το χρονικό διάστημα του καλοκαιριού -ειδικά για τους εκπαιδευτικούς- είναι σχεδόν ανύπαρκτη». Η μεγάλη αξία των κατοικιών λόγω της υψηλής ζήτησης μίσθωσής τους τη θερινή περίοδο (Απρίλιο – Οκτώβριο) έχει οδηγήσει σε αδυναμία κάλυψης αυτής της ανάγκης στέγασης, με αποτέλεσμα την αδυναμία προσέλκυσης του αναγκαίου επιστημονικού προσωπικού για την ικανοποιητική στελέχωση των υπηρεσιών κοινωνικής υποδομής του δήμου.
Σε σχέση πάντως με τη δόμηση, μείζον είναι το πρόβλημα των αυθαίρετων κτισμάτων στο νησί, όπως σημειώνεται στη μελέτη αλλά και στο νέο στρατηγικό σχέδιο του δήμου: «Εχει γιγαντωθεί. Γίνεται απόλυτα κατανοητό πως οι περισσότερες σε πλήθος και οι πιο εκτεταμένες παραβάσεις στη Σαντορίνη, όπως και σε άλλους νησιωτικούς προορισμούς με σημαντική τουριστική ανάπτυξη, π.χ. Μύκονο, αφορούν στη μη κύρια κατοικία, δηλαδή την κατοικία που δεν εξυπηρετεί τους μόνιμους κατοίκους, αλλά αποτελεί αντικείμενο αξιοποίησης/εκμετάλλευσης για τουριστική χρήση».
Για τη Σαντορίνη, όπως προκύπτει από τα στοιχεία του Τεχνικού Επιμελητηρίου Ελλάδος που επικαλείται η μελέτη για τα δηλωθέντα αυθαίρετα:
■ Το σύνολο αυθαιρέτων για τους κύριους χώρους όλων των χρήσεων είναι 426.000 τ.μ. και 336.000 τ.μ. για τους βοηθητικούς.
■ Το μεγαλύτερο ποσοστό αυτών (61%) αφορά τη δεύτερη κατοικία (όχι κύρια) και το 21% τον τουρισμό και τη βιομηχανία. Δηλαδή το σύνολο των δηλωθέντων αυθαιρέτων σε άλλη κατοικία και τουριστική χρήση – βιομηχανία είναι στο 82% του συνόλου των δηλώσεων.
Σημαντική είναι η αύξηση των μη νόμιμων κατασκευών πισίνας, η οποία οδηγεί σε σημαντική αύξηση της κατανάλωσης – ζήτησης νερού για τη θερινή περίοδο.
Τι προτείνει ο ΣΕΤΕ – Το παράδειγμα της Ρόδου
Από την πλευρά του, ο Σύνδεσμος Ελληνικών Τουριστικών Επιχειρήσεων (ΣΕΤΕ) έχει θέσει το θέμα των υποδομών στους προορισμούς ήδη προ πανδημίας ως προαπαιτούμενο για την περαιτέρω αναβάθμιση του τουριστικού προϊόντος, ενώ ακόμη και τώρα, εν μέσω υγειονομικής κρίσης, ο πρόεδρος Γιάννης Ρέτσος τοποθετεί όλο το πλέγμα που αφορά το περιβάλλον, την πράσινη ανάπτυξη, την κλιματική αλλαγή, την αειφορία πολύ ψηλά στην ατζέντα για την επόμενη μέρα, δηλώνοντας ότι είναι «ένα τεράστιο κεφάλαιο, μια κορυφαία πρόκληση που ξεκινάει από τους επιμέρους προορισμούς με την ορθή διαχείριση απορριμμάτων και υγρών αποβλήτων, επεκτείνεται στην ενεργειακή και υδατική επάρκεια και καταλήγει στην προστασία του περιβάλλοντος ως μείζονα προϋπόθεση τουριστικής ανάπτυξης, προσθέτοντας την άμεση ανάγκη να βάλουμε στην εξίσωση των αλλαγών μας και την κλιματική αλλαγή».
Η κατασκευή νέου λιμανιού στη Σαντορίνη αλλά και η μετατροπή ενός εμβληματικού ελληνικού προορισμού όπως η Ρόδος σε αειφόρο προορισμό είναι δύο από τις κορυφαίες προτεραιότητες που έχουν θέσει οι εγχώριοι τουριστικοί φορείς σε σχέση με τα έργα για την επόμενη μέρα, όπως προκύπτει από σχετική μελέτη του Ινστιτούτου του ΣΕΤΕ (ΙΝΣΕΤΕ) για τις επενδύσεις σε έργα δημοσίων υποδομών που μπορούν να ενισχύουν την ανταγωνιστικότητα του τουριστικού τομέα της χώρας.
Σε σχέση με τις υποδομές, επίσης σε δημοφιλείς νησιωτικούς προορισμούς, προτάσσονται η δημιουργία επιβατικού σταθμού στο λιμάνι της Πάρου, η αναβάθμιση του λιμανιού στη Νάξο, η δημιουργία υποδομών για κρουαζιερόπλοια στο λιμάνι της Ρόδου κ.ά.
Ειδικά για τη Ρόδο, η μετατροπή της σε αειφόρο προορισμό, σε συνδυασμό με τη βελτίωση του οδικού της δικτύου εντάσσεται στα εμβληματικά έργα για την ανάπτυξη του ελληνικού τουρισμού, όπως τα ιεραρχούν οι τουριστικοί φορείς, με βάση πάντα τη μελέτη του IΝΣΕΤΕ. Το επιχειρησιακό πρόγραμμα που προτείνεται για το νησί, ώστε να αποτελέσει πρότυπο για την υπόλοιπη Ελλάδα, περιλαμβάνει ενδεικτικά ενέργειες διαχείρισης απορριμμάτων, μείωσης ενεργειακού αποτυπώματος, ηλεκτροκίνησης, εξοικονόμησης ενέργειας κ.ά. «Η Ρόδος είναι ένας προορισμός που δέχεται το 10% του ελληνικού τουρισμού και, σύμφωνα με τις ευρωπαϊκές αλλά και τις διεθνείς τάσεις των καταναλωτών, η ανταπόκριση ενός προορισμού στα κριτήρια του υπεύθυνου και αειφόρου τουρισμού είναι η αναγκαία συνθήκη για να παραμείνει στις επιλογές τους.
Η όλη διαδικασία και ολοκλήρωση του σχεδίου απαιτούν τη συμμετοχή της Τοπικής Αυτοδιοίκησης καθώς και των πολιτών και των επιχειρήσεων, και το αποτέλεσμα θα είναι ευεργετικό κατ’ αρχάς για τους ίδιους τους κατοίκους αλλά και τους επισκέπτες», όπως επισημαίνεται σχετικά.
Το πρόγραμμα, που μπορεί να χρηματοδοτηθεί με ευρωπαϊκά κονδύλια, απαιτεί τα εξής στάδια:
α. Προκήρυξη και ανάθεση μελέτης εφαρμογής και σύνταξη προϋπολογισμού κατά στάδια εφαρμογής, με εκτίμηση χρόνου τους 18 μήνες.
β. Υλοποίηση κομποστοποίησης για όλο το νησί, με προκήρυξη και ανάθεση μετά από επιλογή του πακέτου μελέτης / κατασκευής και λειτουργίας έναν χρόνο μετά την ολοκλήρωση της αρχικής, συνολικής μελέτης.
γ. Ηλεκτροκίνηση με αντικατάσταση όλων των ΜΜΜ που είναι οι αστικές συγκοινωνίες (δήμος και ΚΤΕΛ) και τα τουριστικά λεωφορεία, με ενδεικτικό χρόνο υλοποίησης έναν χρόνο μετά το πρώτο στάδιο της αρχικής, συνολικής μελέτης.
δ. Εφαρμογή ολοκληρωμένου σχεδίου εξοικονόμησης ενέργειας για όλο το νησί τόσο από τον ευρύτερο δημόσιο όσο και από τον ιδιωτικό τομέα. Ειδικά για τις τουριστικές επιχειρήσεις η υλοποίηση μπορεί να γίνει σε συνδυασμό με τα πολεοδομικά κίνητρα και ένταξη των επενδύσεων στο ΕΣΠΑ. Το στάδιο αυτό προβλέπεται να μπορεί να υλοποιηθεί σε 5 χρόνια.
Οπως αναφέρει το IΝΣΕΤΕ, στη Ρόδο ήδη υπάρχουν και λειτουργούν ικανοποιητικά από ιδιωτικές εταιρείες σύστημα διαχωρισμού – περισυλλογής και ανακύκλωσης σε όλο το νησί (χαρτί – πλαστικό – αλουμίνιο – γυαλί), έχει προβλεφθεί ο ηλεκτροφωτισμός με λάμπες LED και αυτοματισμούς εξοικονόμησης ενέργειας, υπάρχει βιολογικός καθαρισμός για το μισό νησί (βόρειο τμήμα) και μικρότερος στη Λίνδο, πιστοποιημένος ΧΥΤΑ, εγκατεστημένες ανεμογεννήτριες και φωτοβολταϊκά, υδατόφραγμα που καλύπτει της ανάγκες ύδρευσης.
«Oλα τα παραπάνω συνηγορούν στο ότι υπάρχουν ήδη και λειτουργούν σοβαρές επενδύσεις στην κατεύθυνση του βιώσιμου προορισμού. Το έργο αυτό θα είναι πιλοτικό για όλους τους τουριστικούς προορισμούς της χώρας ώστε η Ελλάδα να αναγορευτεί βιώσιμος προορισμός τόσο για τους τουρίστες όσο και για τους κατοίκους της».
Διαβάστε ακόμη:
Νέα μέτρα: Τι θα ισχύσει για ανεμβολίαστους εργαζόμενους σε ιδιωτικό και δημόσιο τομέα (vid)
Mouzenidis Travel: Παραμένει σε αναστολή εργασιών – Παράταση έως τις 31 Οκτωβρίου
Σταϊκούρας: «Παράθυρο» για μείωση φόρων – «Όχι» σε νέο lockdown (vid)