Ο πόλεμος στην Ουκρανία φέρνει ανατροπές σε όλους τους σχεδιασμούς που είχαν τα κράτη, οι επιχειρήσεις και τα νοικοκυριά μέχρι σήμερα. Ο κόσμος διχάστηκε και επιστρέφουμε σε καθεστώς Ψυχρού Πολέμου. Τα στρατόπεδα είναι δύο προς το παρόν, Δυτικός κόσμος εναντίον Ρωσίας, αλλά δεν αποκλείεται να γίνουν σύντομα τρία, αν στο γεωπολιτικό παιχνίδι εμπλακεί ενεργά και φανερά και η Κίνα. Ξαφνικά η διαδικασία της παγκοσμιοποίησης με την οποία πορευόμασταν τις τελευταίες δεκαετίες διακόπηκε και η ζωή αλλάζει ξανά. Κανείς δεν μπορεί να ξέρει πώς θα εξελιχθεί και πού θα καταλήξει αυτή η κατάσταση, το μόνο βέβαιο είναι η γενικευμένη αβεβαιότητα. Όλα τα σενάρια που μπορούν να εξεταστούν στηρίζονται στην αισιόδοξη υπόθεση ότι ο πόλεμος δεν θα εξελιχθεί σε πυρηνικό, ότι δεν θα χρησιμοποιηθούν χημικά και βιολογικά όπλα και ότι δεν θα υπάρξει κλιμάκωση με τη συμμετοχή και άλλων χωρών. Αν κάτι από αυτά συμβεί, είναι αυτονόητο ότι μόνο σενάρια καταστροφής θα υπάρξουν.
Η Ευρώπη
Το βασικό πρόβλημα που έχει να αντιμετωπίσει η Ευρώπη -και η Ελλάδα- από τον πόλεμο στην Ουκρανία είναι το ενεργειακό. Η Ευρώπη εισάγει το 40% της ενέργειας που καταναλώνει από τη Ρωσία και συνεχίζει και σήμερα να την εισάγει, αλλά σε πάρα πολύ υψηλές τιμές. Η αύξηση του κόστους της ενέργειας πυροδοτεί έναν απαράδεκτα υψηλό για τα ευρωπαϊκά δεδομένα πληθωρισμό. Εξαιτίας της βαρύτητας που έχει το ενεργειακό κόστος σε κάθε δραστηριότητα, ανεβαίνει το κόστος παραγωγής όλων των προϊόντων και συνεπώς οι τιμές τους και έτσι δημιουργείται πληθωρισμός. Παράλληλα, ο πόλεμος φέρνει μείωση του διεθνούς εμπορίου, δυσκολίες στις μεταφορές και στην τροφοδοσία, ελλείψεις και αύξηση του κόστους σε πλήθος βασικών προϊόντων, όπως είναι τα τρόφιμα, τα μέταλλα, τα λιπάσματα, οι ζωοτροφές, πολλά από τα οποία προέρχονται από τη Ρωσία. Όλα αυτά είναι σημαντικά και πολλοί μιλούν για σενάρια πείνας λόγω της αύξησης της τιμής των τροφίμων, όμως δεν φαίνεται αυτό το σενάριο να ακουμπά την Ευρώπη. Θα υπάρχουν ελλείψεις και αυξήσεις τιμών στα τρόφιμα, αλλά η Ευρώπη είναι σε θέση να τις αντιμετωπίσει.
Κανείς δεν ξέρει πόσο θα κρατήσει αυτός ο πόλεμος, πώς θα διαμορφωθεί μετά ο χάρτης, ποιες θα είναι οι σχέσεις μεταξύ των χωρών. Μέχρι στιγμής φαίνεται ότι ο Δυτικός κόσμος, δηλαδή ΗΠΑ, Καναδάς, Μεγ. Βρετανία, Αυστραλία, Νέα Ζηλανδία, μαζί με την Ευρωπαϊκή Ενωση και τις υπόλοιπες ευρωπαϊκές χώρες απομονώνουν πλήρως τη Ρωσία. Καθημερινά ανακοινώνονται και νέες κυρώσεις που εντείνουν την απομόνωση. Λόγω της ενεργειακής εξάρτησης όμως από τις ρωσικές ενεργειακές πηγές δεν έχουν διακοπεί οι εισαγωγές πετρελαίου και φυσικού αερίου που χρηματοδοτούν τη Ρωσία με 800 εκατ. ευρώ καθημερινά. Μπορεί σύντομα να διακοπούν αν η Ευρώπη κρίνει ότι μπορεί να αντικαταστήσει αυτές τις εισαγωγές από άλλες χώρες – με τεράστιο κόστος φυσικά.
Όλα αυτά συνηγορούν στο ότι ο πληθωρισμός θα διατηρηθεί και θα είναι υψηλός προκαλώντας προβλήματα σε ολόκληρη την Ευρώπη και μεγαλύτερα προβλήματα στην Ελλάδα λόγω χαμηλού επιπέδου μισθών.
Προκειμένου να συγκρατηθεί ο πληθωρισμός η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα μελετά αυξήσεις των επιτοκίων. Αν λάβει αυτή την απόφαση, θα δυσκολέψει πολύ τις επιχειρήσεις και θα περιορίσει τον ρυθμό ανάπτυξης. Μια μέθοδος επαναφοράς του ρυθμού ανάπτυξης σε υψηλά επίπεδα είναι οι επιδοτήσεις από τα Ευρωπαϊκά Ταμεία. Όμως οι χώρες της Κεντρικής Ευρώπης υπό την ηγεσία της Γερμανίας δεν δέχονται τη λύση των επιδοτήσεων και προωθούν τη χορήγηση περισσότερων ευρωπαϊκών δανείων για την ανάπτυξη.
Η Ελλάδα
Τα δάνεια στην περίπτωση της Ελλάδας, που είναι η πιο υπερχρεωμένη χώρα στην Ευρώπη, θα επιβαρύνουν ακόμη περισσότερο το δημόσιο χρέος, ενώ ο στόχος μας είναι να μειωθεί. Αυτό σημαίνει ότι θα δυσκολέψει η χρηματοδότηση της ελληνικής οικονομίας από τις διεθνείς αγορές. Θα είναι επίσης δυσκολότερο απ’ ό,τι ελπίζαμε να έρθουν ξένες επενδύσεις στην Ελλάδα. Όλα τα επενδυτικά σχέδια αυτή τη στιγμή παγώνουν και το ερώτημα είναι αν και πότε θα ξεπαγώσουν.
Η Τράπεζα της Ελλάδος και το υπουργείο Οικονομικών προέβλεπαν ταχύτατους ρυθμούς ανάπτυξης για την ελληνική οικονομία. Τώρα περιορίζουν την αισιοδοξία τους και προβλέπουν ότι ο ρυθμός ανάπτυξης θα είναι μεν ταχύς, αλλά λιγότερο. Προβλέπουν επίσης ότι ο πληθωρισμός θα είναι ψηλότερος απ’ ό,τι υπολόγιζαν, αλλά όχι πολύ ψηλότερος. Χονδρικά προβλέπουν πληθωρισμό 4%-5% και ανάπτυξη 3%-4%. Αυτά είναι αισιόδοξα σενάρια υπό την αβεβαιότητα που προκαλεί ο πόλεμος. Τα ελληνικά νοικοκυριά στενάζουν από τις αυξήσεις στο ρεύμα και στα καύσιμα, το ίδιο και οι επιχειρήσεις οι οποίες προκειμένου να αντεπεξέλθουν στο ενεργειακό κόστος αυξάνουν τις τιμές των προϊόντων τους. Η κυβέρνηση ανακοινώνει στηρίξεις των εισοδημάτων που από τη μια εξαντλούν τις δυνατότητες του Προϋπολογισμού, από την άλλη δεν καλύπτουν πλήρως την αύξηση του κόστους των νοικοκυρών.
Αναμένεται ότι η κυβέρνηση θα προχωρήσει σύντομα σε αυξήσεις μισθών και ότι θα εξαντλήσει κάθε περιθώριο ενίσχυσης των εισοδημάτων που διαθέτει, δεδομένου ότι, εκτός των άλλων, βρισκόμαστε σε προεκλογική περίοδο. Συνεπώς, πρέπει να περιμένουμε νέες στηρίξεις οι οποίες όμως θα δημιουργήσουν έλλειμμα στον Προϋπολογισμό και θα αυξήσουν το δημόσιο χρέος. Αυτό σημαίνει λιγότερες επενδύσεις από το εξωτερικό, δυσκολότερη χρηματοδότηση και της χώρας και των επιχειρήσεων και των πολιτών.
Με λίγα λόγια, σφίξιμο και ζόρισμα. Η οικονομία παίζει μεγάλο ρόλο στις αποφάσεις των ψηφοφόρων και το πολιτικό κόστος από τον πληθωρισμό είναι μεγάλο. Συνεπώς, η κυβέρνηση θα πρέπει να αξιολογήσει και αυτές τις επιπτώσεις και να πάρει τελικά κρίσιμες πολιτικές αποφάσεις. Μπορεί να αποφύγει τώρα τις εκλογές λόγω πολέμου, αλλά δεν είναι καθόλου βέβαιο ότι θα καταφέρει να φτάσει αλώβητη στην ολοκλήρωση της τετραετίας, όπως ήταν ο σχεδιασμός του πρωθυπουργού. Αν ο τουρισμός το καλοκαίρι πάει καλά, ίσως ο πρωθυπουργός αποφασίσει να προχωρήσει σε εκλογές το φθινόπωρο για να αποφύγει το πολιτικό κόστος που θα έχει ένας ακόμη χειμώνας με πανάκριβα καύσιμα.
Οι ανατροπές λοιπόν των οικονομικών συνθηκών παγκοσμίως, πέραν της ανάλογης επίπτωσης που θα έχουν στην Ελλάδα, ενδέχεται να οδηγήσουν σύντομα και σε πολιτικές εξελίξεις.
Η Ρωσία
Η Ρωσία είναι ενεργειακά και σιτιστικά ανεξάρτητη. Μεγάλη παραγωγός ενέργειας και τροφίμων, δεν έχει ανάγκη τις εισαγωγές για να επιβιώσει. Εχει ανάγκη όμως να εξάγει την ενέργεια και τα τρόφιμα για να εισπράττει χρήμα και αν η Δύση σταματήσει ή μειώσει τις εισαγωγές ρωσικού πετρελαίου, φυσικού αερίου, σιτηρών και ηλιελαίου, η Ρωσία θα πρέπει να αναζητήσει άλλες αγορές. Προς το παρόν η Κίνα φαίνεται πρόθυμη να απορροφήσει τη ρωσική παραγωγή, αλλά αυτό δημιουργεί σχεδόν απόλυτη εξάρτηση της Ρωσίας από την Κίνα. Πέραν αυτών, όμως, η οικονομική και κοινωνική απομόνωση της Ρωσίας από τον Δυτικό κόσμο την καθιστούν μια χώρα-παρία. Οι επιπτώσεις των κυρώσεων στους Ρώσους είναι βαριές και η διεθνής απομόνωση αναμφίβολα επιζήμια.
Πώς μπορεί η Ρωσία να ξαναβρεί τη θέση της στον κόσμο και να επανέλθει σε μια κανονικότητα; Αν καταφέρει και περάσει από το σημερινό ολιγαρχικό καθεστώς σε μια κανονική δημοκρατία. Αυτό φυσικά δεν μπορεί να γίνει υπό την ηγεσία του Πούτιν και των ολιγαρχών. Μιλάμε για τη μετά Πούτιν εποχή, όταν αυτή φτάσει και δεν ξέρουμε ακόμη πότε αυτό θα συμβεί.
Η Ρωσία δεν είχε ποτέ δημοκρατία, οι Ρώσοι δεν ξέρουν πώς λειτουργεί το πολίτευμα και δεν είναι δεδομένο ότι θα την επιδιώξουν, ούτε ότι αν την επιδιώξουν θα την κερδίσουν.
Όμως μια τόσο μεγάλη χώρα, τόσο πλούσια σε φυσικές πηγές και τόσο ισχυρή στρατιωτικά είναι δύσκολο να ενταχθεί ξανά στις διεθνείς σχέσεις μετά την εισβολή στην Ουκρανία. Το διεθνές δίκαιο επιτρέπει τη χρήση όπλων σε δύο περιπτώσεις: πρώτον, αν η χώρα που επιτίθεται έχει εντολή από τα Ηνωμένα Εθνη π.χ. για να εισβάλει σε μια άλλη χώρα όπου γίνεται γενοκτονία και, δεύτερον, αν η χρήση όπλων είναι για την άμυνά της. Ο Πούτιν ισχυρίστηκε ότι επιτίθεται στην Ουκρανία επειδή κινδύνευε η Ρωσία. Ισχυρίζεται ότι η Ρωσία θα κινδύνευε αν η Ουκρανία έμπαινε στο ΝΑΤΟ και αν έβαζε πυρηνικά όπλα του ΝΑΤΟ στα εδάφη της. Τίποτε από αυτά δεν συνέβη. Συνεπώς, η επίθεσή του στην Ουκρανία δεν δικαιολογείται με βάση τους κανόνες του διεθνούς δικαίου. Ηταν μια ωμή παραβίαση της ανεξαρτησίας της Ουκρανίας και αυτό πρέπει η Ρωσία μελλοντικά να το καταδικάσει. Για να το καταδικάσει πρέπει πρώτα να αποκτήσει δημοκρατία. Και αυτή η συνθήκη δεν ξέρουμε πότε και αν θα υπάρξει. Συνεπώς, η επάνοδος της Ρωσίας στις διεθνείς σχέσεις προς το παρόν δεν μπορεί να προβλεφθεί.
Η Κίνα
Η Κίνα προσπαθεί να κρατήσει δύσκολες ισορροπίες. Από τη μία δεν καταδικάζει τη ρωσική επίθεση στην Ουκρανία, προσφέρεται δε να βοηθήσει τη Ρωσία να αντιμετωπίσει τις οικονομικές κυρώσεις, από την άλλη δεν θέλει να χάσει τις σχέσεις της με τη Δύση που απορροφά το 35% των εξαγωγών της. Η όξυνση των σχέσεών της με τις ΗΠΑ είναι συνεχής, ενώ πολλοί γεωπολιτικοί αναλυτές δεν αποκλείουν να συμβεί και στην Ταϊβάν κάτι ανάλογο με αυτό που έγινε στην Ουκρανία.
Αν αυτό συμβεί, ο πόλεμος γενικεύεται και ας ελπίσουμε ότι θα παραμείνει απλώς «ψυχρός». Αν ο Ψυχρός Πόλεμος μεταξύ Δύσης και Ρωσίας συμπεριλάβει και την Κίνα, τότε η παγκοσμιοποίηση, η οποία υπέστη προς το παρόν ένα μεγάλο ρήγμα, θα πρέπει να ξεχαστεί για τα καλά και οι οικονομικές επιπτώσεις για όλους θα είναι ακόμη μεγαλύτερες. Μια άλλη βασική διαφορά μεταξύ Ρωσίας και Κίνας είναι ότι η Ρωσία είναι μια μικρή οικονομία, ενώ η Κίνα έχει τη μεγαλύτερη οικονομία του κόσμου. Αρα η επιβολή οικονομικών κυρώσεων και οικονομικής απομόνωσης της Κίνας θα έχει τεράστιες επιπτώσεις για όλο τον κόσμο, μη συγκρίσιμες με αυτές που έχουν οι κυρώσεις στη Ρωσία.
Το πώς θα εξελιχθούν οι σχέσεις της Δύσης με την Κίνα στο μέλλον θα καθορίσει και το μέγεθος των αλλαγών που θα έρθουν στην παγκόσμια οικονομία, αλλά και στην παγκόσμια ευημερία και ασφάλεια. Οι σχέσεις ΗΠΑ – Κίνας, λοιπόν, είναι ένας ακόμη παράγοντας διεθνούς αβεβαιότητας και μεγάλου κινδύνου.
Ψυχρός Πόλεμος
Προς το παρόν ο οικονομικός πόλεμος περιορίζεται μεταξύ Δυτικού κόσμου και Ρωσίας. Η κατάσταση μπορεί να χειροτερέψει σημαντικά αν εμπλακεί στο παιχνίδι ενεργά και φανερά και η Κίνα, η οποία ούτως ή άλλως θεωρείται ο μεγάλος αντίπαλος της αμερικανικής οικονομίας. Μέχρι στιγμής οι ΗΠΑ με την Κίνα βρίσκονται σε επίπεδο φραστικής αντιπαράθεσης. Αν τελικά η κατάσταση μεταξύ τους κλιμακωθεί, η Ευρώπη θα αναγκαστεί να ακολουθήσει την αμερικανική πολιτική και αν αυτό σημαίνει κυρώσεις έναντι της Κίνας, τότε τα πράγματα γίνονται πολύ πιο περίπλοκα.
Η πορεία στην οποία βρίσκεται αυτή τη στιγμή ο κόσμος είναι ότι επιστρέφουμε στην εποχή του Ψυχρού Πολέμου που τώρα περιλαμβάνει μόνο τη Ρωσία και αύριο μπορεί να περιλάβει και την Κίνα και άλλες χώρες. Ψυχρός Πόλεμος στα οικονομικά σημαίνει δραστικός περιορισμός του διεθνούς εμπορίου, δραστικός περιορισμός της κίνησης κεφαλαίων και εργαζομένων, επιβολή δασμών στις εισαγωγές, ελλείψεις βασικών προϊόντων και δυσκολίες στις μεταφορές. Η παγκοσμιοποίηση σταμάτησε και δεν φαίνεται ότι θα συνεχιστεί σύντομα. Σε συνδυασμό με την ενεργειακή κρίση και με την ανατροπή των περιβαλλοντικών πολιτικών που αυτή προκαλεί, η αβεβαιότητα κορυφώνεται. Η αλλαγή των συνθηκών, όπως είναι λογικό, φέρνει ανατροπές σε όλους τους οικονομικούς σχεδιασμούς, αναταράξεις στις αγορές και στα χρηματιστήρια, ύφεση και ανεργία παντού. Τι μπορούμε να κάνουμε μέσα σε αυτό το αβέβαιο σκηνικό; Όχι και πολλά πράγματα.
Το πώς θα πάει η Ελλάδα εξαρτάται από τις διεθνείς εξελίξεις κυρίως και λιγότερο από τους χειρισμούς τους δικούς μας. Δεν μπορούμε να αποφύγουμε την κοινή ευρωπαϊκή μοίρα και να ακολουθήσουμε μόνοι μας ένα ευχάριστο ανεξάρτητο μέλλον. Το μόνο που μπορούμε να προσπαθήσουμε είναι, αν όλοι πάνε κάτω, να κρατήσουμε το κεφάλι μας έξω από το νερό και αν τελικά στρώσουν τα πράγματα, να αναπτυχθούμε ταχύτερα από τους άλλους. Δεν είναι εύκολο κανένα από τα δύο, αλλά άλλη επιλογή δεν έχουμε.
Διαβάστε ακόμη:
Ενέργεια: Πάταξη της ακρίβειας και μέτρα – ασπίδα για τον εφοδιασμό της χώρας ετοιμάζει η κυβέρνηση