Αδιαμφισβήτητα, η πανδημία του κορωνοϊού άλλαξε πολλά από όσα μέχρι τώρα γνωρίζαμε. Άλλαξε τον τρόπο με τον οποίο εργαζόμασταν, διασκεδάζαμε, επικοινωνούσαμε αλλά και καταναλώναμε. Νέα δεδομένα, κυρίως όμως ριζικές αλλαγές διαμορφώνονται σε πολλούς από τους τομείς της σύγχρονης ζωής.
Πώς προσαρμόζεται όμως η οικονομία στις νέες αυτές συνθήκες;
Το σπίτι γίνεται πλέον πεδίο οικονομικής κατανάλωσης. Πιο συγκεκριμένα, «αποτελεί ένα νέο οικονομικό μοντέλο, το οποίο βασίζεται στις αρχές της οικιακής κατανάλωσης (home-based consumerism)» όπως χαρακτηριστικά αναφέρει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ, η Ροδούλα Τσιότσιου, καθηγήτρια στο Τμήμα Οργάνωσης και Διοίκησης Επιχειρήσεων του Πανεπιστημίου Μακεδονίας και διευθύντρια του Εργαστηρίου Μάρκετινγκ (MARLAB).
Η καραντίνα και ο ατομικός αυτοπεριορισμός αναγκαστικά ή μη περιόρισε «εντός των τειχών» όλες τις δραστηριότητες μας. Έτσι, ένα νέο οικονομικό μοντέλο ήρθε για να αλλάξει ριζικά τις ζωές των σύγχρονων ανθρώπων. Το μοντέλο αυτό έχει διάφορες ονομασίες. “Οικονομία εντός σπιτιού” ή “shut-in economy” ή “isolation” ή “lockdown economy” είναι μερικές από αυτές.
Διαδικτυακά πάρτι και κινηματογράφος στο σπίτι. Γυμναστική μέσω Youtube, με συναθλητές εκατομμύρια άλλους ανθρώπους σε διάφορες περιοχές του πλανήτη. Αγορές ρούχων μέσω ψηφιακής εφαρμογής, διαδικτυακές συνεδρίες με ψυχολόγους και διατροφολόγους κι εμπειρίες εικονικής πραγματικότητας με γυαλιά 3D, που δημιουργούν στον θεατή την ψευδαίσθηση ότι βρίσκεται στην εξέδρα, παρακολουθώντας το ποδοσφαιρικό ντέρμπι μέσα από το γήπεδο, είναι μερικά μόνο από όσα όλοι -λίγο – πολύ – δοκιμάσαμε στην περίοδο της καραντίνας.
Ο Αχιλλέας Μπούκης, επίκουρος καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Σάσεξ και συνεργαζόμενο μέλος του MARLAB, αναφέρει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ότι μόνο στο Ηνωμένο Βασίλειο ο ετήσιος τζίρος της λεγόμενης «shut-in economy» υπολογίζεται, σύμφωνα με πρόσφατες εκτιμήσεις, στα 12,9 δισ. στερλίνες (Legal & General, 2020).
Όπως εξηγεί ο κ. Μπούκης, η κατά κεφαλήν κατανάλωση κατά την πανδημία υπολογίζεται ότι έχει μειωθεί σε ποσοστό περίπου 30%, οδηγώντας σε κατάρρευση πολλές αγορές, όπως η εστίαση και ο τουρισμός.
«Πρόσφατη έρευνα του Ινστιτούτου Έρευνας Λιανεμπορίου Καταναλωτικών Αγαθών (ΙΕΛΚΑ, 2020) έδειξε ότι οι Έλληνες αύξησαν κατά 31% το μαγείρεμα στο σπίτι, ενώ μείωσαν τα γεύματα τους σε εστιατόρια και ταβέρνες κατά 38%. Ο αυξημένος χρόνος εντός σπιτιού έχει οδηγήσει και σε στροφή των καταναλωτών σε ψηφιακές υπηρεσίες, τις οποίες απολαμβάνουν από τον καναπέ τους, και μάλιστα σε κλάδους που μέχρι τώρα απαιτούσαν τη διά ζώσης επαφή. Διαδικτυακές συνεδρίες με γιατρούς, ψυχολόγους, διατροφολόγους, προπτυχιακά και μεταπτυχιακά προγράμματα εκπαίδευσης μέσω διαδικτύου και προγράμματα σωματικής άσκησης μέσω εφαρμογών στο κινητό αποτελούν ήδη μέρος της καθημερινότητάς μας. Οι αλλαγές αυτές έχουν ήδη σημαντικό αντίκτυπο τόσο στον τρόπο που καταναλώνουμε, εργαζόμαστε και ζούμε αλλά και στο πως ξοδεύουμε τα χρήματα και τον χρόνο μας», σημειώνει ο κ. Μπούκης.
Κερδισμένοι και χαμένοι
Η πανδημική κρίση και οι αλλαγές που επιφέρει, μοιραία «γεννούν» κερδισμένους και χαμένους. Η Uber και η Airbnb αποτελούσαν τους μέχρι σήμερα κυρίαρχους του οικονομικού παιχνιδιού. Τα νέα δεδομένα και πιο συγκεκριμένα η “isolation” ή “lockdown economy” αναδεικνύει νέους κερδισμένους στον τομέα της οικονομίας. Τέτοιες επιχειρήσεις είναι η Zoom και η Peloton. Συγκεκριμένα, η Peloton (πάροχος live προγραμμάτων σωματικής άσκησης μέσω Διαδικτύου) διπλασίασε φέτος τις πωλήσεις της (από περίπου 900 εκατ. δολάρια σε 1,8 δισ), ενώ η Zoom Video Communications παρουσίασε 355% αύξηση στα έσοδα της στο 2ο τρίμηνο του 2020, με τζίρο 146 εκατ. δολ. Όπως η κ. Τσιότσιου επισημαίνει, η εταιρεία αύξησε τους καθημερινούς χρήστες των υπηρεσιών της από 10 εκατομμύρια σε 300 εκατομμύρια παγκοσμίως μέσα σε πέντε μήνες (Δεκέμβριος 2019-Απρίλιος 2020, statista.com).
Όπως κάθε έννοια ωστόσο έχει την θετική αλλά και την αρνητική της πλευρά το ίδιο ακριβώς συμβαίνει και στην περίπτωση αυτή. Στο διάστημα αυτό παρατηρήθηκαν σημαντικές έχει επιπτώσεις σε διάφορους κλάδους επιχειρηματικής δραστηριότητας. Δυσοίωνες είναι οι προβλέψεις για τις πωλήσεις και ενοικιάσεις επαγγελματικών χώρων ως απόρροια της τηλεργασίας.
Ακόμη, σύμφωνα μάλιστα με πρόσφατες έρευνες ο αυξημένος χρόνος στο σπίτι έχει επηρεάσει σημαντικά την ψυχική υγεία των καταναλωτών (White and Der Boor, 2020, Druss, 2020), ενώ έχει στρέψει αρκετούς σε αγορές υλικών αγαθών και υπηρεσιών, με σκοπό να βελτιώσουν τη φυσική και ψυχική τους ευεξία.
Hometainment και εμπειρίες εικονικής πραγματικότητας
Η διασκέδαση και η ίδια η απόκτηση εμπειριών δεν είναι πλέον ίδιες. Μεταφέρθηκαν και αυτές σε μεγάλο βαθμό στο οικιακό περιβάλλον.
«Η ανερχόμενη τάση, το “ hometainment”» σημειώνει ο κ.Μπούκης, «αναβαθμίζει σημαντικά τον ρόλο του σπιτιού ως χώρου διασκέδασης και κοινωνικής συναναστροφής. Έτσι, η εξωστρέφεια που χαρακτήριζε την κοινωνική ζωή σε πολλές κουλτούρες είναι πιθανό να περιοριστεί και ένα νέο μοντέλο κατανάλωσης να δημιουργηθεί με αυξημένη ζήτηση για εξατομικευμένες εμπειρίες, υπηρεσίες και προϊόντα, που καταναλώνονται εντός σπιτιού (π.χ. κινηματογραφικές ταινίες και θεατρικές παραστάσεις στο σπίτι) ή για δραστηριότητες οι οποίες θα απαιτούν τη συμμετοχή των καταναλωτών για τη δημιουργία κάτι νέου (π.χ. εργασίες τύπου “Φτιάξτο μόνος σου”).
Ένα άλλο πεδίο ανάπτυξης της “shut-in economy” είναι και οι εμπειρίες εικονικής πραγματικότητας (virtual experiences), οι οποίες με τη βοήθεια νέων τεχνολογιών δίνουν στους χρήστες πρόσβαση σε υπηρεσίες από την πολυθρόνα του σπιτιού τους. Οι εμπειρίες αυτές επιτρέπουν στους καταναλωτές να μπορούν να απολαύσουν μέσω γυαλιών 3D μια σειρά εμπειριών χωρίς τη φυσική μετάβασή τους σε αυτές. Τέτοιες είναι η παρακολούθηση ενός αγώνα μπάσκετ ΝΒΑ σαν να βρίσκονται στις εξέδρες του γηπέδου, η επίσκεψη μουσείων και ιστορικών αξιοθεάτων αλλά και η επίσκεψη σε ένα εμπορικό κέντρο μέσω του υπολογιστή ή του κινητού τους».
Αναπόδραστη ανάγκη, επομένως, αποτελεί σήμερα η αναπροσαρμογή των επιχειρήσεων και των στρατηγικών τους, του τρόπου λειτουργίας τους, ακόμα και τα ίδια τα προϊόντα τους, προκειμένου να προσαρμοστούν και να ανταπεξέλθουν στα νέα δεδομένα που διαμορφώνονται σήμερα εξ’ αιτίας της πανδημικής κρίσης.
Σύμφωνα με την κ. Τσιότσιου, «Σήμερα, οι επιχειρήσεις για να επιζήσουν και να είναι κερδοφόρες όχι μόνο θα πρέπει να είναι ευέλικτες και να προσαρμοστούν στα νέα δεδομένα, αλλά και να διερευνούν/παρακολουθούν συνεχώς τις αλλαγές στις ανάγκες, τις επιθυμίες και τον τρόπο ζωής των καταναλωτών. Ο πελατοκεντρικός προσανατολισμός των σύγχρονων επιχειρήσεων θα δοκιμαστεί σημαντικά, όχι μόνο ως προς τον τρόπο και τόπο διανομής των υπηρεσιών τους αλλά και ως προς τη δημιουργία αξίας και για τις δύο πλευρές. Οι νέες συνθήκες, τέλος, στρέφουν την προσοχή και το ενδιαφέρον των επιχειρήσεων στην ευζωία των καταναλωτών (wellbeing) και στην επίλυση ευρύτερων κοινωνικών προβλημάτων, γεγονός που επιβάλλει αλλαγές στις προτεραιότητές τους»