Η ελληνική οικονομία μπήκε για τα καλά στη δίνη των επιπτώσεων από τον πόλεμο στην Ουκρανία που ξεκίνησαν με ένα πρωτοφανές κύμα ακρίβειας το οποίο προκαλεί υψηλό πληθωρισμό, θα συνεχιστούν με υποχώρηση του ρυθμού ανάπτυξης και διακοπή των επενδύσεων, ίσως με αύξηση του κόστους του χρήματος αν η ΕΚΤ αυξήσει τα επιτόκια της, και δεν αποκλείεται αν ο πόλεμος διαρκέσει να έχουμε πολύ χειρότερα σενάρια.
Τα χειρότερα σενάρια περιλαμβάνουν κλείσιμο επιχειρήσεων εκτίναξη της ανεργίας, ύφεση, διόγκωση του δημοσίου χρέους. Αυτά όσον αφορά στην οικονομία. Όμως οι εξελίξεις στην οικονομία φέρνουν άμεσα πολιτική αστάθεια. Ο πρωθυπουργός ομολόγησε ότι η αυτοδυναμία την οποία θεωρούσε βέβαιη δεν είναι πλέον τόσο σίγουρη και ότι ίσως χρειαστούμε σύντομα κυβερνήσεις συνεργασίας. Το πολιτικό σκηνικό αυτή τη στιγμή δεν ευνοεί τέτοιου είδους κυβερνήσεις. Η απόσταση αυτής της κυβέρνησης από τον ΣΥΡΙΖΑ μοιάζει χαοτική (ίσως όχι της λαϊκής πλευράς της ΝΔ αλλά σίγουρα της σημερινής κεντροδεξιάς του Μητσοτάκη), το ΚΙΝΑΛ ούτε να το σκέφτεται δεν θέλει ότι θα χρειαστεί να συνεργαστεί με τη ΝΔ διότι την τελευταία φορά που το έκανε κατέρρευσε εκλογικά, το ΚΚΕ ως συνήθως θα κλείσει κανένα δρόμο, συνεργασία ΣΥΡΙΖΑ – ΚΙΝΑΛ είναι πιθανή, αλλά όχι σίγουρη, οι υπόλοιποι θα λειτουργήσουν σε ρόλο μπαλαντέρ ανάλογα με τα ανταλλάγματα που θα πάρουν (προσωπικά οι αρχηγοί τους).
Με λίγα λόγια η Ελλάδα μπαίνει σε περίοδο πολιτικής αβεβαιότητας με τις επόμενες εκλογές να μη βγάζουν κυβέρνηση αφού είναι με απλή αναλογική και τις μεθεπόμενες να δίδουν μικρή ενίσχυση στο πρώτο κόμμα και ενδεχομένως να μην βγάζουν ούτε αυτές κυβέρνηση ούτε καν με δεκανίκια. Ακόμη και αν έβγαζαν, πιθανότατα θα έβγαζαν μια αδύναμη κυβέρνηση.
Ο Πρωθυπουργός μίλησε για κυβερνήσεις συνεργασίας, όμως αυτό μοιάζει δύσκολο, πιθανότερο σενάριο είναι η επικράτηση του λαϊκισμού, η πόλωση και η ακυβερνησία.
Υπό αυτές τις συνθήκες το μόνο που μπορούμε να ευχόμαστε είναι να τελειώσει σύντομα αυτός ο πόλεμος, πράγμα που δεν περνάει από το χέρι μας.
Τι περνάει από το χέρι μας; Να πάρει η κυβέρνηση άμεσα μέτρα μείωσης του ενεργειακού κόστους για να περιορίσει τον πληθωρισμό. Τα μέτρα που έχει ανακοινώσει μέχρι σήμερα αφορούν τη στήριξη των εισοδημάτων. Είναι μεγάλου κόστους αλλά δεν επαρκούν. Προαναγγέλει ότι θα υπάρξουν κι άλλα. Όμως δεν προσπαθεί να μειώσει το κόστος της ενέργειας, περιορίζεται στη στήριξη των εισοδημάτων. Για να μειώσει το κόστος της ενέργειας, το πρώτο πράγμα που θα πρέπει να κάνει είναι να περιορίσει τον φόρο καυσίμων. Καθώς το κόστος του φυσικού αερίου αυξάνεται, αυξάνεται και ο φόρος που πληρώνει ο καταναλωτής και μαζί του αυξάνεται και ο πληθωρισμός. Η κυβέρνηση θα πρέπει να περιορίσει τους φόρους στα καύσιμα, μόνο επί της τιμής των καυσίμων που προέβλεπε στον προυπολογισμό. Δεν μπορεί το κράτος να κερδοσκοπεί επί των αυξημένων τιμών των καυσίμων.
Το δεύτερο πράγμα που θα πρέπει να κάνει είναι να βρει ανταλλακτικά για να μπούν σε λειτουργία όλα τα λιγνιτικά εργοστάσια που έκλεισε στο πλαίσιο της βεβιασμένης απολιγνιτοποίησης. Δυστυχώς πουλήσαμε βασικά ανταλλακτικά αυτών των εργοστασίων σε Βουλγαρία και Κύπρο και τώρα ψάχνουμε να βρούμε να τα αντικαταστήσουμε για να ξαναλειτουργήσουν τα λιγνιτικά εργοστάσια και να περιοριστούν οι εισαγωγές ενέργειας.
Το τρίτο είναι να ξεκινήσει μια πολύ πειστική ενημερωτική εκστρατεία για τον περιορισμό της κατανάλωσης ενέργειας. Τόσο πειστική που να πετύχει το εξής: όπως τα παιδιά φοβούνται το σκοτάδι, έτσι οι ενήλικες πρέπει να φοβηθούν το φως ( το λογαριασμό του ρεύματος) για να το πούμε «χαριτωμένα». Διότι μη κρυβόμαστε πίσω από το δάχτυλο μας, ενεργειακή κρίση χωρίς περιορισμό της κατανάλωσης ενέργειας δεν αντιμετωπίζεται.
Φυσικά θα πρέπει να δώσει και γενναίες αυξήσεις μισθών διότι οι σημερινοί μισθοί δεν επαρκούν για να επιβιώσουν αξιοπρεπώς οι πολίτες.
Τέλος είναι πολύ κρίσιμο για την επιβίωση της χώρας – και έχει δώσει δείγμα ότι το προσπαθεί η κυβέρνηση, αλλά πρέπει να εντείνει τις προσπάθειες της – να αποφασιστεί από την Ευρώπη η έκδοση Ευρωομολόγων για την κάλυψη της ενεργειακής κρίσης. Αυτός είναι ο μόνος τρόπος για να αποφύγουμε μια νέα και καταστροφική υπερχρέωση και να περιορίσουμε ταυτόχρονα και το πρόβλημα του πληθωρισμού και το πρόβλημα της ύφεσης.
Κατά τα άλλα, η Ελλάδα εισέρχεται σε συνθήκες πολιτικής αβεβαιότητας που σε συνδυασμό με την οικονομική αβεβαιότητα δεν επιτρέπουν αισιοδοξία.
Η Ευρώπη στη δίνη του πολέμου
Ο πόλεμος στην Ουκρανία φέρνει μεγάλες γεωπολιτικές αλλαγές, αλλάζει τις διεθνείς ισορροπίες και έχει πολύ αρνητικές επιπτώσεις στις οικονομίες όλων των ευρωπαϊκών χωρών. Επιπτώσεις που δυστυχώς θα διαρκέσουν για πολύ καιρό, ενδεχομένως και για χρόνια και οι οποίες ανατρέπουν εκ βάθρων τον οικονομικό προγραμματισμό κρατών, επιχειρήσεων και νοικοκυριών. Η Ευρώπη ξεχνάει τους ταχείς ρυθμούς ανάπτυξης που εκτιμούσε ότι θα έχει τα επόμενα χρόνια, ξεχνάει όλες τις επενδύσεις που είχε στη Ρωσία και τις οικονομικές προοπτικές που της προσέφεραν, αναγκάζεται να ανεξαρτοποιηθεί ενεργειακά και διατροφικά, ίσως και στρατιωτικά και καλείται να προχωρήσει άμεσα και αποφασιστικά σε βήματα πολιτικής ενοποίησης εν μέσω μιας γενικευμένης πολιτικής αστάθειας που μόλις τώρα αρχίζει να «χτίζεται» αλλά που θα κλιμακωθεί πολύ γρήγορα.
Αν η Ευρώπη δεν προχωρήσει άμεσα σε πολιτική και οικονομική ενοποίηση, είναι αμφίβολο αν θα επιβιώσει ως ενιαία οντότητα καθώς πολλές χώρες θα αντιμετωπίσουν πιέσεις τις οποίες δεν μπορούν να αντέξουν χωρίς μια πολύ μεγάλη δόση ευρωπαϊκού αλτρουισμού. Και ο αλτρουισμός δεν είναι πλέον το δυνατό χαρτί της Ευρωπαϊκής Ένωσης η οποία είναι πολύ βαθειά διχασμένη σε κεντρική και νότια, λόγω κυρίως της γερμανικής επιμονής σε παρωχημένες πολιτικές.
Κλειδί για την ευρωπαϊκή ενοποίηση είναι η από κοινού αντιμετώπιση των εξωγενών – τουλάχιστον- κρίσεων, όπως είναι ο πόλεμος στην Ουκρανία. Και κοινή αντιμετώπιση σημαίνει έκδοση Ευρωομολόγων με τα οποία θα καλυφθούν τα κόστη που γεννά ο πόλεμος σε όλες τις χώρες μέλη, αντί των δανείων που οδηγούν τις πιο αδύναμες χώρες σε υπερχρέωση και τελικά σε πτώχευση.
Οικονομικές επιπτώσεις
Οι επιπτώσεις στις ευρωπαϊκές χώρες αυτή τη στιγμή είναι κυρίως οικονομικές και συνδέονται με τον πληθωρισμό. Ο πληθωρισμός προέρχεται από την αύξηση του κόστους της ενέργειας, του κόστους του φυσικού αερίου που εισάγει η Ευρώπη από τη Ρωσία. Η Ευρώπη εισάγει το 40% της ενέργειας που καταναλώνει και χωρίς αυτό η βιομηχανία της θα κλείσει, οι οικονομίες θα πτωχεύσουν, η ανεργία και η φτώχεια θα είναι καταστροφικές για τους λαούς αλλά και για την ύπαρξη της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Δυστυχώς είναι αδύνατον η Ευρώπη να αντικαταστήσει το ρωσικό φυσικό αέριο με άλλες πηγές ενέργειας που βρίσκονται στα εδάφη της, ούτε με εισαγωγές από άλλες χώρες. Δεν φτάνουν οι ποσότητες, ούτε υπάρχει η τεχνική δυνατότητα για άμεση αντικατάσταση. Φυσικά έχει ήδη ξεκινήσει η συζήτηση για σταδιακή απεξάρτηση από το ρωσικό φυσικό αέριο, αλλά δεν μπορεί να γίνει άμεσα. Συνεπώς θα συνεχίσει να εισάγει το ρωσικό αέριο και θα προσεύχεται να μη της το κόψει ο Πούτιν.
Η αύξηση του κόστους της ενέργειας πλήττει θανάσιμα τις ευρωπαϊκές βιομηχανίες οι οποίες αναγκαστικά αυξάνουν τις τιμές των προϊόντων τους, μειώνουν την παραγωγή τους και θα αρχίσουν να απολύουν εργαζόμενους ίσως και να κλείνουν παραγωγικές μονάδες. Οι αυξήσεις των τιμών όλων των προϊόντων και των υπηρεσιών προκαλούν ανατιμήσεις στα πάντα, ακόμη και στα ενοίκια και εξαντλούν τα νοικοκυριά. Ιδιαίτερα σε χώρες με χαμηλούς μισθούς πολλά νοικοκυριά περνάνε απότομα σε συνθήκες φτώχειας. Τα ακόμη πιο αδύναμα νοικοκυριά περνάνε σε συνθήκες πείνας.
Η αβεβαιότητα αλλάζει τις προοπτικές που βλέπουν οι επιχειρηματίες από καλές σε αβέβαιες ή και κακές και αντί για ανάπτυξη αρχίζει η συρρίκνωση. Ήδη η Ευρώπη ανακοίνωσε ότι αναθεωρεί προς τα κάτω τους εκτιμώμενους ρυθμούς ανάπτυξης και προς τα πάνω τους προβλεπόμενους ρυθμούς πληθωρισμού. Προέβλεπε μέχρι πρότινος υψηλό ρυθμό ανάπτυξης και χαμηλό πληθωρισμό, τώρα βλέπει χαμηλό ρυθμό ανάπτυξης και μέτρια υψηλό πληθωρισμό, σύντομα θα βλέπει ύφεση και υψηλότατο πληθωρισμό. Ο συνδυασμός αυτός, ύφεσης και πληθωρισμού, ονομάζεται «στασιμοπληθωρισμός» και είναι ο εφιάλτης οικονομολόγων, κυβερνήσεων, επιχειρηματιών και πολιτών. Αυτή δυστυχώς είναι μια εικόνα που ενδεχομένως να δούμε φέτος. Ιδιαίτερα αν η Ευρώπη και η Ευρωπαϊκή κεντρική Τράπεζα επιχειρήσουν να αντιμετωπίσουν τον πληθωρισμό με αύξηση των επιτοκίων, όπως θα έκαναν αν ο πληθωρισμός οφειλόταν στην υπερβάλλουσα ρευστότητα και στην υπερκατανάλωση. Τώρα δεν οφείλεται σε αυτούς τους παράγοντες αλλά στην αύξηση του κόστους ενέργειας και αν τα επιτόκια αυξηθούν οι οικονομίες θα «πνιγούν».
Τι πρέπει να γίνει; Να αντιμετωπισθεί η αύξηση του κόστους της ενέργειας με τρεις τρόπους: Μείωση της κατανάλωσης ρεύματος από όλους, επιχειρήσεις και νοικοκυριά, αξιοποίηση όλων των εναλλακτικών πηγών ενέργειας, όπως τα λιγνιτικά εργοστάσια και κυρίως να συμφωνήσει η Γερμανία και οι δορυφόροι της στην έκδοση Ευρωομολόγων για την κάλυψη του κόστους της ενέργειας πανευρωπαικά. Αν το υπερβάλλον κόστος της ενέργειας καλυφθεί από την έκδοση Ευρωομολόγων, τότε και ο πληθωρισμός θα συγκρατηθεί και οι οικονομίες δεν θα μπούν σε ύφεση. Αυτό είναι το σημείο κλειδί για την επιβίωση των ευρωπαϊκών οικονομιών αλλά και της ίδιας της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Πολιτικές επιπτώσεις
Ο πληθωρισμός προκαλεί πάρα πολύ μεγάλες δυσκολίες στα νοικοκυριά, πολλοί δεν έχουν τη δυνατότητα να καλύψουν τις βασικές ή και τις βιοτικές τους ανάγκες, οι επιχειρήσεις περιορίζουν το προσωπικό τους και η ακρίβεια προκαλεί σημαντικά προβλήματα σε όλους. Αυτά μεταφράζονται σε έντονη δυσαρέσκεια των πολιτών για τις κυβερνήσεις. Παρά το γεγονός πως όλοι αντιλαμβάνονται ότι για την ακρίβεια δε φταίει η κυβέρνηση κάθε χώρας αλλά είναι ένα τσουνάμι που πνίγει όλες τις χώρες και όλα τα πολιτικά κόμματα, οι πολίτες που φτάνουν σε αδιέξοδο απαιτούν μια λύση. Απαιτούν – και δικαίως – προστασία από την κυβέρνηση, απαιτούν να ληφθούν μέριμνες υποστήριξης τους. Οι κυβερνήσεις, δεν είναι σε θέση να αντιμετωπίσουν ολόκληρο το οικονομικό κόστος που προκαλεί η ενεργειακή κρίση και οι πολίτες μένουν σε κάποιο βαθμό εκτεθειμένοι. Αν μια χώρα έχει την «τύχη» να έχει λαϊκιστές στην αντιπολίτευση, οι υποσχέσεις τους, οι δημαγωγίες τους και οι έντονες διαμαρτυρίες τους υποδαυλίζουν και ενισχύουν την κοινωνική αναστάτωση.
Αν η ακρίβεια συνεχιστεί, αν η ανεργία αυξηθεί, αν υπάρξουν ελλείψεις σε τρόφιμα και καύσιμα, η κοινωνική πίεση μπορεί να μετατραπεί σε αναταραχή και σε πολιτικές ανατροπές. Δύσκολα οι σημερινές ευρωπαϊκές κυβερνήσεις θα καταφέρουν να ανταπεξέλθουν σε αυτή την κρίση. Μοναδική ευκαιρία που έχουν είναι η άμεση προώθηση της έκδοσης Ευρωομολόγων για να καλυφθεί η αύξηση του ενεργειακού κόστους. Αν δεν συμβεί αυτό, αν χρειαστεί να δανείζονται για να καλύψουν τα κόστη, θα υπερχρεώσουν τις χώρες τους σε βαθμό που δεν θα παίρνει διόρθωση.
Προς το παρόν «μαξιλαράκια» υπάρχουν, αλλά αυτά τρώγονται πολύ γρήγορα.
Γεωπολιτικές επιπτώσεις
Η Ευρώπη ως μέλος του ΝΑΤΟ και ως δημοκρατική γεωγραφική ενότητα, συμμετέχει στις κυρώσεις κατά της Ρωσίας. Όμως από όλους τις συμμετέχουσες στις κυρώσεις χώρες του ΝΑΤΟ, ουσιαστικά μόνο στην Ευρώπη οι επιπτώσεις είναι καταστροφικές. Ούτε η Αυστραλία, ούτε οι ΗΠΑ, ούτε η Μεγ. Βρετανία εξαρτώνται ενεργειακά από τη Ρωσία. Καμία από αυτές τις χώρες δεν έχει τόσο μεγάλη εξάρτηση όσο έχει η Ευρώπη. Στις συσκέψεις λοιπόν που σχετίζονται με αυτόν τον οικονομικό πόλεμο που ασκεί το ΝΑΤΟ στη Ρωσία, οι άλλες χώρες μιλούν εκ τους ασφαλούς και το κόστος το σηκώνει ολόκληρο η Ευρώπη.
Καθώς η κατάσταση αυτή δεν φαίνεται να μεταβάλλεται, το γεωπολιτικό αποτέλεσμα είναι ότι η εξάρτηση της Ευρώπης από τις ΗΠΑ αυξάνεται κατακόρυφα. Και για την ενέργεια και για πλήθος άλλων προϊόντων που χρειάζεται η βιομηχανία της. Και ενώ η Ευρώπη είχε διαμορφώσει κάποιες καλές συνεργασίες με τη Ρωσία, τώρα όλες αυτές πετάγονται στα σκουπίδια, η Ρωσία απομονώνεται αλλά η Ευρώπη παραμένει εξαρτημένη από τη Ρωσία και παράλληλα αυξάνεται η εξάρτηση της από τις ΗΠΑ.
Η Κίνα ακόμη δεν έχει δείξει σαφώς τι στάση θα κρατήσει με τη Ρωσία, όλα δείχνουν ότι έχουν μια συμφωνία αλλά δεν είναι σαφής η έκταση και το βάθος της. Αν η Κίνα σταθεί τελικά δίπλα στη Ρωσία και απέναντι στην Δύση, η εξάρτηση της Ευρώπης από τις ΗΠΑ θα αυξηθεί ακόμη περισσότερο και η πίεση στην οικονομία της θα αυξηθεί σημαντικά. Μη ξεχνάμε ότι ενώ η Ρωσία είναι μια σχετικά μικρή οικονομία, η Κίνα είναι η μεγαλύτερη οικονομία του κόσμου συνεπώς η απομόνωση της θα έχει άλλου επιπέδου επιπτώσεις.
Για να ξεπεραστεί αυτό το πρόβλημα, πάλι η απάντηση είναι η ίδια και δεν υπάρχει άλλη. Περισσότερη ευρωπαϊκή ενοποίηση άμεσα. Ενοποίηση του έκτακτου χρέους με έκδοση Ευρωομολόγων, δημοσιονομική με μεγάλο Ευρωπαϊκό Προϋπολογισμό, πολιτική με διαμόρφωση ενιαίων πολιτικών σε κάθε πεδίο και στρατιωτική με τη δημιουργία ευρωπαϊκού στρατού.
Χωρίς αυτά η Ευρώπη δεν μπορεί να σταθεί πλέον στο διεθνές γεωπολιτικό σκηνικό. Είναι ένας αδύναμος κρίκος χωρίς προοπτική ανάμεσα σε πόλεμο υπερδυνάμεων.
Διαβάστε ακόμα:
Ο «άγνωστος» μεγιστάνας δίπλα στους Μασκ, Μπέζος και Αρνό – Το κλειστό club των 100 δισ. δολαρίων
Intralot: Επέκταση συμβολαίου με την Magnum Corporation στη Μαλαισία