Ο Ευρωπαϊκός Κανονισμός για τη μεταμνημονιακή εποπτεία προβλέπει ξεκάθαρα ότι τις αποφάσεις για νέα μέτρα μετά το 2018 θα τις παίρνουν οι δανειστές – Τι είχαν η Πορτογαλία και η Κύπρος που δεν έχει η Ελλάδα και γιατί θα χρειαστεί προληπτική γραμμή

Του Κωστή Πλάντζου

Νέα μέτρα και χωρίς καν να ζητηθεί η έγκριση της ελληνικής κυβέρνησης προβλέπει η καθαρή έξοδος από το μνημόνιο. Ο Ευρωπαϊκός Κανονισμός για τη μεταμνημονιακή εποπτεία προβλέπει ξεκάθαρα ότι τις αποφάσεις για νέα μέτρα μετά το 2018 θα τις παίρνουν οι δανειστές.

Από την άποψη αυτή, δεν υπάρχει διαφορά με την προληπτική γραμμή στήριξης, αφού και στις δύο περιπτώσεις προβλέπεται ότι κανένα νέο μέτρο δεν επιβάλλεται εάν δεν χρειαστεί. Είτε με προληπτική γραμμή είτε χωρίς, τα μέτρα επιβάλλονται έξωθεν, όποτε οι θεσμοί το κρίνουν αναγκαίο. Αντιθέτως, χωρίς προληπτική γραμμή στήριξης η χώρα χάνει και οικονομικά πλεονεκτήματα που της προσφέρονται (όπως το waiver από την ΕΚΤ στις τράπεζες κ.λπ.).

Στην πράξη, η συνεχιζόμενη αντιπαράθεση περί της σκοπιμότητας λήψης προληπτικής στήριξης ή μη επισκιάζει τα εξής δεδομένα:

Ο Ευρωπαϊκός Κανονισμός 472 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου προβλέπει για την καθαρή έξοδο:

– Ασκηση εποπτείας μετά το πρόγραμμα (άρθρο 14): Τα κράτη-μέλη παραμένουν υπό εποπτεία μετά το πρόγραμμα εφόσον δεν έχει εξοφληθεί τουλάχιστον το 75% της χρηματοδοτικής συνδρομής που έχουν λάβει από άλλα κράτη-μέλη, τον ESM ή το ευρωπαϊκό ΤΧΣ.

– Νέα μέτρα (άρθρο 14): Το Συμβούλιο των υπουργών Οικονομικών της Ευρώπης (Eurogroup), μετά από πρόταση της Κομισιόν, μπορεί να συστήσει σε κράτος-μέλος υπό εποπτεία μετά το πρόγραμμα να λάβει διορθωτικά μέτρα.

– Η Κομισιόν επιβάλλει, το Συμβούλιο εγκρίνει (άρθρο 14): Η πρόταση της Κομισιόν εφαρμόζεται άμεσα και θεωρείται εκ των προτέρων ότι έχει εγκριθεί από το Συμβούλιο (Eurogroup), εκτός αν αυτό αποφασίσει με ειδική πλειοψηφία να την απορρίψει μέσα σε 10 ημέρες.

– Ψηφοφορία στο Συμβούλιο χωρίς την Ελλάδα (άρθρο 15): Για τα μέτρα που αναφέρονται στον παρόντα κανονισμό ψηφίζουν μόνο τα μέλη του Συμβουλίου που εκπροσωπούν κράτη-μέλη με νόμισμα το ευρώ (Eurogroup) και το οποίο ενεργεί χωρίς να λάβει υπόψη την ψήφο που εκπροσωπεί το οικείο κράτος-μέλος.

Μύθος τα περί κανονικότητας

Ακόμα και όσοι μιλούν δημόσια για το δίλημμα «καθαρή έξοδος ή προληπτική γραμμή στήριξης» αγνοούν ή παραβλέπουν δύο βασικά στοιχεία που αναλύονται διεξοδικότερα στη συνέχεια:

α) Καθαρή έξοδο από τα μνημόνια πέτυχε έως τώρα μόνο η Ισπανία, όχι όμως γιατί δεν ζήτησε προληπτική γραμμή, αλλά γιατί είναι η μόνη χώρα που εξόφλησε/μείωσε το χρέος της κάτω από 75% των δανείων που πήρε.  

β) Με τον όρο «προληπτική γραμμή» δεν εννοούν όλοι το ίδιο πράγμα, το τι σημαίνει και πότε χρησιμοποιείται η περίφημη «προληπτική γραμμή στήριξης». Στην πράξη, μπορεί να είναι τόσο «καθαρή» από νέα μέτρα όσο και η λεγόμενη «καθαρή έξοδος» χωρίς προληπτική γραμμή.

Ζούμε με τους μύθους μας

Εκτός από την Ελλάδα, άλλες επτά χώρες της Ε.Ε. μπήκαν (και βγήκαν) από προγράμματα διάσωσης. Η τεράστια διαφορά (στην αξιοπιστία η οποία και κρίνει την ανάγκη λήψης νέων μέτρων) είναι ότι όλες οι άλλες χώρες βγήκαν ταχύτατα από τα μνημόνια και απέδειξαν στις αγορές ότι οικειοποιήθηκαν τα αναγκαία μέτρα για να ξεφύγουν από την κρίση, χωρίς δεκανίκια από νέα προγράμματα. Πουθενά καμία χώρα δεν καθυστέρησε οκτώ χρόνια όπως η Ελλάδα, γεγονός που της αφήνει το στίγμα του «υψηλού ρίσκου».

Από τη σύγκριση ξεδιαλύνονται μύθοι και πραγματικότητες. Συγκεκριμένα:

– Από τις 28 χώρες-μέλη της Ε.Ε. οι 8 έχουν περάσει την τελευταία δεκαετία από προγράμματα προσαρμογής, με ή χωρίς το ΔΝΤ: Ουγγαρία (2008), Λετονία (2008), Ρουμανία (2009), Ελλάδα (2010), Ιρλανδία (2010), Πορτογαλία (2011), Ισπανία (2012), Κύπρος (2013).

– Σε αντίθεση όμως με την Ελλάδα, όλες οι άλλες ολοκλήρωσαν το πρόγραμμα σε λιγότερο από τρία χρόνια. Σε καμία άλλη χώρα της Ευρωζώνης δεν άλλαξαν πέντε κυβερνήσεις όπως στη χώρα μας προτού βγουν από τα μνημόνια. Ολες επέδειξαν υψηλό βαθμό οικειοποίησης των προγραμμάτων, υψηλό βαθμό πολιτικής συναίνεσης και ταχύτητα υλοποίησης.

– Τέλος του προγράμματος και έξοδος από τα μνημόνια σημαίνει εποπτεία και όχι αποδέσμευση από υποχρεώσεις (μέτρα που έχουν ήδη ψηφιστεί), ειδικά όσο η πιστοληπτική διαβάθμιση της χώρας παραμένει χαμηλή.
 
Τι σημαίνει προληπτική γραμμή στήριξης;
 
Ο ίδιος Κανονισμός της Ε.Ε. (472/2013) προβλέπει και το ενδεχόμενο παροχής προληπτικής στήριξης. Στόχο έχει να διασφαλιστεί η ρευστότητα του κράτους-μέλους στο χρονικό διάστημα κατά το οποίο αποκαθιστά τη σχέση του με τις αγορές.

Οι κατευθυντήριες γραμμές του ESM προβλέπουν δύο μορφές προληπτικής συνδρομής:

α) Πιστωτική γραμμή υπό προϋποθέσεις: Μπορεί να χορηγείται όταν η οικονομική και χρηματοπιστωτική κατάσταση στο κράτος-μέλος είναι κατά βάση υγιής. Δεν προβλέπει ενισχυμένη εποπτεία και νέα μέτρα πολιτικής εάν η πιστωτική γραμμή δεν χρησιμοποιηθεί. Αν δηλαδή η Αθήνα δεν τη χρειαστεί, δεν επιβάλλονται νέοι όροι παρά τήρηση των συμφωνηθέντων και μόνο.

β) Πιστωτική γραμμή υπό ενισχυμένες προϋποθέσεις: Προορίζεται για κράτη-μέλη με σοβαρά οικονομικά προβλήματα και συνοδεύεται πάντοτε από ενισχυμένη εποπτεία, η οποία συνεπάγεται τη λήψη διορθωτικών μέτρων για την αντιμετώπιση των προβλημάτων.

Και οι δύο πιστωτικές γραμμές έχουν αρχική διάρκεια ενός έτους και μπορεί να ανανεωθούν για ένα ή δύο ακόμη εξάμηνα. Και οι δύο μορφές προβλέπουν μνημόνιο συνεργασίας με τους θεσμούς.

Τι συμφέρει την Ελλάδα
 
Από τα δεδομένα αυτά, όπως προκύπτουν από τα κείμενα της Ε.Ε. και την τελευταία έκθεση του διοικητή της ΤτΕ:

– Με βάση και την εμπειρία άλλων χωρών, η πιστή και ταχεία τήρηση του Προγράμματος αποτελεί τον καλύτερο δείκτη αξιοπιστίας της οικονομικής πολιτικής και εγγύηση ομαλής και δυναμικής εξόδου από το πρόγραμμα.

– Αν δεν υπάρχει τέτοια «πιστοποίηση», μπορεί να μην αρκούν άλλες τεχνικές που και οι άλλες χώρες χρησιμοποίησαν, όπως οι δοκιμαστικές εκδόσεις ομολόγων ή η δημιουργία αποθέματος («κουμπαράς») ως εγγύηση των πιστωτών.

– Μια χαλαρή προληπτική γραμμή στήριξης δεν σημαίνει επιπλέον μέτρα και δεσμεύσεις, αλλά εμπνέει ασφάλεια στις αγορές για καλύτερες και φθηνότερες εκδόσεις ομολόγων, επιτρέποντας και στην ΕΚΤ να στηρίζει τις τράπεζες μέσω του waiver – κάτι που η Κύπρος, πάντως, έχασε επειδή δεν ζήτησε προληπτική στήριξη.

Τι έκαναν οι άλλες 7 χώρες

Ιρλανδία

Το πρόγραμμα ξεκίνησε τον Δεκέμβριο του 2010 και τέλειωσε τον Δεκέμβριο του 2013. Ολα εφαρμόστηκαν ταχύτατα και πέρασαν 12 αξιολογήσεις με μέση διάρκεια τους τρεις μήνες. Από τότε έως το 2017 η χώρα πέρασε άλλες επτά αξιολογήσεις, στο πλαίσιο της μεταπρογραμματικής εποπτείας. Οι αξιολογήσεις θα τελειώσουν το 2031, όταν η χώρα αναμένεται να έχει αποπληρώσει το 75% των δανείων του ESM. 

Ισπανία

Το πρόγραμμα ξεκίνησε τον Ιούλιο του 2012, χωρίς το ΔΝΤ. Ηταν 18μηνης διάρκειας (έως τέλος του 2013) και ύψους 100 δισ. ευρώ, από τα οποία εκταμιεύτηκαν μόνο τα 41 δισ. ευρώ. Από το 2014 έως τα τέλη του 2017 η Ισπανία αποπλήρωσε πρόωρα και εθελοντικά έξι δόσεις, για να μειώσει το υπόλοιπο οφειλής της στον ESM στα 31 δισ. ευρώ (δηλαδή στο 75% προκειμένου να απαλλαγεί από αξιολογήσεις και εποπτεία). Αυτή ήταν η μόνη καθαρή έξοδος.

Πορτογαλία

Μπήκε σε πρόγραμμα το 2011, με πολλά κοινά χαρακτηριστικά με την Ελλάδα. Αυτό ολοκληρώθηκε χωρίς προληπτική γραμμή στήριξης και σε λιγότερο από τρία χρόνια, ταχύτερα και από το αναμενόμενο (η 12η αξιολόγηση δεν έγινε ποτέ, καθώς η χώρα δεν χρειάστηκε καν την τελευταία δόση). Υπόκειται όμως και αυτή στην εποπτεία μετά το πρόγραμμα (Post-Programme Surveillance – PPS). Από το 2014 έως το 2017 πέρασε πέντε αξιολογήσεις. Η εποπτεία θα διαρκέσει έως το 2026, οπότε η Πορτογαλία αναμένεται να αποπληρώσει το 75% στον ESM.

Κύπρος

Το πρόγραμμα ξεκίνησε τον Απρίλιο του 2013 και τερματίστηκε στις αρχές Μαρτίου του 2016, χωρίς διάδοχο πρόγραμμα ή προληπτική γραμμή, αν και η πιστοληπτική διαβάθμισή της ήταν -και παραμένει- κάτω από την επενδυτική βαθμίδα. Ωστόσο είναι καλύτερη από αυτή της Ελλάδας και το δημόσιο χρέος της είναι χαμηλότερο. Η Κύπρος βγήκε από τα capital controls και δανείζεται από τις αγορές, αλλά παραμένει σε μεταμνημονιακή εποπτεία όπως και η Πορτογαλία.  

Ουγγαρία (Οκτώβριος 2008) και Λετονία (Δεκέμβριος 2008)

Μπήκαν σε προγράμματα προσαρμογής, τα οποία ολοκλήρωσαν εντός τριετίας χωρίς προληπτική γραμμή.

Ρουμανία

Μπήκε σε πρόγραμμα την περίοδο 2009-2011. Ακολούθησαν άλλα δύο προγράμματα προληπτικού χαρακτήρα, χωρίς περαιτέρω εκταμιεύσεις. Από τον Οκτώβριο του 2015 βρίσκεται και αυτή σε εποπτεία μετά το πρόγραμμα.