Το πώς άλλαξε η πανδημία τις συνήθειες του τρόπου πληρωμών στην Ελλάδα, καθώς και τον βαθμό στον οποίο η αύξηση των ηλεκτρονικών πληρωμών την περίοδο 2020-2022 είχε προσωρινά ή μόνιμα χαρακτηριστικά, ανέδειξε η μελέτη του ΙΟΒΕ με τίτλο «Ηλεκτρονικές πληρωμές στην Ελλάδα κατά τη διάρκεια της πανδημίας», που παρουσιάστηκε σήμερα 3 Απριλίου 2023.
Συγκεκριμένα, όπως προκύπτει από τη μελέτη, η χρήση καρτών έχει διευρυνθεί συστηματικά μετά το 2015, σε συνέχεια της επιβολής κεφαλαιακών περιορισμών, μέτρων προώθησης των ηλεκτρονικών πληρωμών (νόμοι 4446/2016, 4646/2019, 4876/2021), αλλά και της κρίσης πανδημίας (Διάγραμμα 1).
Η σωρευτική αύξηση στη χρήση την περίοδο 2015-2022 ξεπερνάει τις 12 φορές ως προς τον αριθμό συναλλαγών και τις 5 φορές ως προς την αξία συναλλαγών. Η συνολική αξία εγχώριων συναλλαγών με ελληνικές κάρτες ξεπέρασε την αξία αναλήψεων μετρητών για πρώτη φορά το 2022, ενώ η χρήση καρτών επεκτείνεται σε μικρότερης αξίας συναλλαγές. Η συχνότερη αυτή χρήση συνάδει και με συστηματική πτώση στη μέση αξία συναλλαγών, από άνω των 100 ευρώ το 2009 σε κάτω των 30 ευρώ το 2022.
Σε περιόδους εντονότερων περιοριστικών μέτρων κατά της πανδημίας, οι συναλλαγές δια ζώσης περιορίστηκαν, ωστόσο οι διαδικτυακές συναλλαγές ενισχύθηκαν. Πέρα από τις προσωρινές επιδράσεις, μετά τη χαλάρωση των περιορισμών, η συνολική χρήση καρτών πληρωμών παρέμεινε υψηλότερη από πριν, ειδικά σε όρους αριθμού συναλλαγών (κατά τουλάχιστον 50%) και στο κανάλι των αγορών εξ αποστάσεως (κατά τουλάχιστον 70%). Η εξάπλωση των συναλλαγών με φυσική παρουσία ήταν μεγαλύτερη στις χρεωστικές κάρτες, όπου άγγιξε σωρευτικά το 50%, ενώ στις πληρωμές μέσω διαδικτύου οι πιστωτικές κάρτες εξαπλώθηκαν περισσότερο, καθώς υπερδιπλασιάστηκαν. Η μέση αξία συναλλαγών μειώθηκε μετά την πανδημία για όλους τους τύπους καρτών, καθώς και όλα τα κανάλια πληρωμών, ειδικά για τις πληρωμές με φυσική παρουσία.
Μέσα από ποσοτική ανάλυση, εκτιμάται ότι η εξάπλωση χρήσης καρτών επιταχύνθηκε μετά την περίοδο πανδημίας, λαμβάνοντας υπόψιν τόσο τις μακροοικονομικές εξελίξεις όσο και προσωρινές επιδράσεις από την ένταση των περιορισμών στις μετακινήσεις την περίοδο 2020-2022. Ενδεικτικά, ο αριθμός συναλλαγών με χρεωστικές κάρτες εξαπλωνόταν κατά 26,4% ταχύτερα από τη δραστηριότητα στο λιανικό εμπόριο το 2022, έναντι 18% το 2019. Η σχετική ώθηση μετά την πανδημία εκτιμάται ακόμα μεγαλύτερη για διαδικτυακές αγορές, ειδικά μέσω πιστωτικών καρτών, όπου ο αριθμός συναλλαγών εξαπλωνόταν κατά 59,3% ταχύτερα από τη δραστηριότητα στο λιανικό εμπόριο το 2022, έναντι 44,8% το 2019.
Σε κλαδικό επίπεδο, ξεχωριστό ενδιαφέρον παρουσιάζει η αύξηση των ηλεκτρονικών πληρωμών στις υπηρεσίες έτοιμου φαγητού και εστίασης. Οι περιορισμοί λόγω COVID-19 και οι νέες συνήθειες οδήγησαν σε συστηματική αύξηση των συναλλαγών χωρίς φυσική παρουσία για τις συγκεκριμένες υπηρεσίες την περίοδο 2019-2022. Ευρύτερα στον κλάδο της εστίασης, παρά το ισχυρό πλήγμα των περιορισμών λόγω COVID-19, η υποβόσκουσα τάση στην επιτόπια χρήση καρτών πληρωμών ενισχύθηκε μετά την κρίση πανδημίας. Η μελέτη παρουσιάζει επίσης στοιχεία για την εξέλιξη των διαδικτυακών πληρωμών σε επιλεγμένες κατηγορίες όπως τα είδη ένδυσης, τα φαρμακεία, οι υπηρεσίες κοινής ωφέλειας και οι υπηρεσίες ταξί.
Παρά τη σύγκλιση με τον μέσο ευρωπαϊκό όρο, το επίπεδο χρήσης καρτών σε σχέση με την ιδιωτική κατανάλωση στην Ελλάδα παραμένει το 18ο χαμηλότερο μεταξύ των 27 μελών της ΕΕ (Διάγραμμα 2), καθώς η χρήση καρτών παραμένει αναλογικά χαμηλή σε συγκεκριμένους κλάδους, όπως οι υπηρεσίες. Γιατί είναι κομβικό να ενισχυθούν περαιτέρω οι ηλεκτρονικές πληρωμές; Η υψηλότερη χρήση ηλεκτρονικών πληρωμών σχετίζεται με χαμηλότερο «κενό ΦΠΑ» ανά την Ευρώπη. Παρά την πρόσφατη βελτίωση, στην Ελλάδα καταγράφεται ένα από τα υψηλότερα «κενά ΦΠΑ» στην ΕΕ. Η εξάπλωση των ηλεκτρονικών πληρωμών έχει σημαντικά θετική επίδραση στα φορολογικά έσοδα.
