Ο οικονομολόγος του Χάρβαρντ, Κένεθ Ρογκόφ γνωρίζει από οικονομικές κρίσεις. Σπούδασε τις κρίσεις 800 χρόνων. Σε αυτή την πανδημία, ο Ρογκόφ εκτιμά ότι η παγκόσμια οικονομία αναμένεται να δεχθεί ένα πλήγμα όπως εκείνο της Μεγάλης Ύφεσης, με τις αναδυόμενες αγορές, το εταιρικό χρέος και την εκλογική χρονιά να την κάνουν την κατάσταση ακόμα πιο επισφαλή.
Ο Ρογκόφ απαντά σε 10 ερωτήσεις της στήλης Barron’s του Market Watch για το πώς συγκρίνεται αυτή η κρίση του κορωνοϊού με τη Μεγάλη Ύφεση, πώς θα μπορούσε να μετατραπεί σε οικονομική κρίση και τα κοινά σημεία των κρίσεων με τις εκλογικές χρονιές.
Πώς συγκρίνεται το φαινόμενο αυτής της πανδημίας με την Μεγάλη Ύφεση;
Το πραγματικά μεγάλο ερώτημα είναι πόσο πολύ θα μας πάρει να επιστρέψουμε. Όλα τα πράγματα που γίνονται είναι εξαιρετικά σημαντικά αλλά αυτό θα κερδηθεί ή θα χαθεί στο μέτωπο της υγείας. Οι άνθρωποι το έχουν συγκρίνει με την πανδημία της ισπανικής γρίπης. Αλλά ο κόσμος συνέχισε να αναπτύσσεται κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, επειδή τότε δεν υπήρχε καμία επιλογή να σταματήσει η παγκόσμια οικονομία. Αυτό δεν σημαίνει ότι επικρίνω τις κινήσεις των κυβερνήσεων να σταματήσουν την οικονομική δραστηριότητα.
Πιθανότατα οι ΗΠΑ δεν θα καταγράψουν τα επίπεδα της Μεγάλης Ύφεσης. Αλλά εάν κοιτάξετε την παγκόσμια οικονομία – στο βάθος αυτής της κάμψης – υπάρχουν πολλές πιθανότητες να είναι ό,τι χειρότερο έχουμε δει τα τελευταία 150 χρόνια. Αν καταφέρουμε να επανέλθουμε στο 95% της κανονικότητας σε δύο χρόνια, τα πράγματα θα έχουν εξελιχθεί καλύτερα από την Μεγάλη Ύφεση.
Οι bull markets αναζητούν μια οικονομική ανάκαμψη σχήματος V το φθινόπωρο. Τι νομίζετε;
Είμαι δύσπιστος. Υπάρχουν πολλές και διαρκείς ζημίες στις μικρές επιχειρήσεις – στις αεροπορικές εταιρείες, τα ξενοδοχεία, τον χρηματοπιστωτικό τομέα. Εάν κλείνετε τους ανθρώπους στα σπίτια τους για δύο μήνες και στη συνέχεια για τρεις εβδομάδες ανά τακτά χρονικά διαστήματα (όταν θα εκδηλώνονται εκ νέου εξάρσεις και εστίες του ιού) … Η στήριξη που προσφέρεται στη πλευρά της ζήτηση είναι σημαντική για να σταματήσει ο πανικός, αλλά η τωρινή κατάσταση δεν είναι μόνο αυτό. Είναι επίσης και ένα σοκ εφοδιασμού.
Τι πρέπει να γίνει για να αντιμετωπιστεί το σοκ εφοδιασμού;
Σε αυτό βαθμολογούμαστε με ένα C- ή και χειρότερα. Πού είναι τα test ανίχνευσης του ιού και οι στολές προστασίας; Ήμασταν άσχημα προετοιμασμένοι και μπορεί να δίνουμε σημαντικά κίνητρα στήριξης αλλά εάν δεν επιλύσουμε το πρόβλημα υγείας, θα εξακολουθούμε να υποφέρουμε. Η Ευρώπη έχει παρόμοια ζητήματα.
Πώς συγκρίνεται η κατάσταση της Ευρώπης με τις παρελθούσες κρίσεις;
Η μεγάλη ερώτηση (στη βάση της ανάκαμψης) είναι τι συμβαίνει στην Ευρώπη, διότι η κλίμακα τώρα είναι μεγαλύτερη από την κρίση του ευρώ. Δεν μπορείτε να επιβάλλετε λιτότητα στην Ιταλία, για παράδειγμα. Το ΑΕΠ της έχει καταρρεύσει, εκτός από τις ανθρωπιστικές επιπτώσεις. Θα πρέπει να κάνουν πληρώνουν χρέη όταν αντιμετωπίζουν μια υγειονομική κρίση; Η Γερμανία μπορεί να επιτρέψει στην Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα να εκδόσει αυτό που de facto θα είναι ευρωομόλογο, καθιστώντας μέρος του κινδύνου κοινό. Αλλά δεν βλέπω τίποτα σε όρους προόδου των ενδοευρωπαϊκών σχέσεων που να υποδηλώνει ότι θα επιλύσουν την τωρινή κατάσταση.
Θα μπορούσε αυτό να μετατραπεί σε χρηματοπιστωτική κρίση;
Αυτό εξαρτάται κατά κύριο λόγο από το πόσο γρήγορα θα αρθεί η παύση ασφαλείας. Ένας μήνας με την οικονομία των ΗΠΑ να είναι κλειστή μεταφράζεται σε περίπου 2 τρισ. δολάρια του ΑΕΠ. Δεν νομίζω ότι λειτουργούμε σε ποσοστό μεγαλύτερο του 70% – σε γενικές γραμμές. Η κινεζική απασχόληση φάνηκε να έχει μειωθεί κατά 30% σε ένα σημείο. Αυτό είναι μια τεράστια απώλεια παραγωγής, η οποία δεν θα επιστρέψει ποτέ. Μπορούμε να το διαχειριστούμε για μικρό χρονικό διάστημα, αλλά αν διαρκέσει πολύ καιρό, γίνεται όλο και πιο δύσκολο.
Ποιες είναι τα αδύναμα σημεία που πρέπει να προσέχουν οι επενδυτές;
Τα κεφάλαια εγκαταλείπουν τις αναδυόμενες αγορές με ταχύτερο ρυθμό από ό, τι στην ασιατική κρίση. Το χρέος σε δολάρια για τις αναδυόμενες αγορές σημείωνε άνοδο και η ανάπτυξη μειωνόταν. Θα βλέπουμε τη μία μετά την άλλη τις αναδυόμενες αγορές να προχωρούν σε αναδιάρθρωση χρέους.
Τι άλλο είναι ευάλωτο;
Το εταιρικό χρέος, ειδικά στις ΗΠΑ. Η Fed έχει κάνει κάποια πράγματα για να αποτρέψει τον πανικό. Και το μέγεθος των μέτρων είναι ικανοποιητικό. Ίσως καταλήξουμε να κάνουμε το ίδιο και πάλι, τουλάχιστον μία φορά, εάν όλο αυτό διαρκέσει. Το 2008, η Fed δημιούργησε χρήματα με τις παρεμβάσεις της. Δεν είμαι τόσο σίγουρος αυτή τη φορά. Αν η οικονομία παραμείνει σε παύση αρκετό καιρό, θα υπάρχουν μαζικές εταιρικές χρεοκοπίες.
Οι τράπεζες έχουν αποθέματα ασφαλείας, οπότε πρέπει να ανησυχούμε;
Τα stress test έχουν δημιουργηθεί για να δοκιμαστούν σοβαρά και ακραία σοκ αλλά όχι τόσο ακραία όσο το τωρινό. Δεν νομίζω ότι θα υπάρξει πανικός γιατί είδαμε τι έκανε η Fed το 2008. Δεν πρόκειται να αφήσουμε το τραπεζικό μας σύστημα να καταρρεύσει. Αλλά στο χειρότερο σενάριο θα μπορούσαμε να βρεθούμε σε μια κατάσταση όπως η Ευρώπη όπου το τραπεζικό της σύστημα ήταν ετοιμοθάνατο (πριν την κρίση). Αυτός είναι ένας από τους βασικούς λόγους που η Ευρώπη βρίσκεται σε τέλμα.
Αναδύεται κάποιος πολιτικός κίνδυνος από την κρίση;
Αυτό έχει μελετηθεί. Έχει καταγραφεί σταθερά ότι όταν συβαίνει ένα μεγάλο σοκ όπως αυτό, αυξάνεται κατά πολύ η πόλωση μακροπρόθεσμα. Η τέλεια καταιγίδα στις χρηματοπιστωτικές κρίσεις είναι εν μέρει “δανεική”, ένα μέρος της είναι τα πραγματικά σοκ στην οικονομία, αλλά το άλλο είναι συχνά η έλλειψη πολιτικής συνοχής. Θα εκπλαγείτε με το πόσες κρίσεις συμβαίνουν σε χρονιές εκλογών. Οι αγορές “μυρίζονται” ότι δεν μπορεί να υπάρξει επιθετική απάντηση λόγω της πολιτικοποίησης. Εάν συνέβαινε μετά τις εκλογές, η απάντηση των οικονομικών στοιχείων θα ήταν καλύτερη.
Υπάρχει κάποια ασημένια επένδυση ;
Είμαστε τυχεροί που τα πράγματα δεν είναι χειρότερα και μας δίνεται μια πρόγευση για το τι μπορεί να συμβεί σε έναν ιδιαίτερα αστικοποιημένο και παγκοσμιοποιημένο κόσμο. Θα το καταλάβουμε με εποικοδομητικό τρόπο. Ας ελπίσουμε ότι αυτό θα είναι μια κλήση αφύπνισης.
Πρέπει να ενισχύσουμε περισσότερο τον τομέα της υγείας, να εφαρμόσουμε μέτρα πολέμου συντομότερα και να το αντιμετωπίσουμε όλο αυτό σαν εθνική κατάσταση έκτακτης ανάγκης σε όλη τη χώρα. Κάτι τέτοιο θα καθησύχαζε τους ανθρώπους. Εάν ξοδέψουμε 500 δισ. δολάρια σε αυτά θα εξοικονομήσουμε τρισεκατομμύρια για την οικονομία. Θα βαθμολογούσα την ανταπόκριση των ΗΠΑ με 3. Είναι κάτι πραγματικά αβυσσαλέο και θα έπρέπε να ντρέπομαστε.