«Η κρίση βρίσκει την ελληνική οικονομία σε μια παγίδα υποαπασχόλησης και χαμηλής αποδοτικότητας, αλλά ταυτόχρονα αποτελεί και μια ευκαιρία να γίνουν αλλαγές που θα δώσουν διέξοδο». Η διαπίστωση ανήκει στον Θοδωρή Πελαγίδη, έναν αθόρυβο αλλά ιδιαίτερα παραγωγικό πανεπιστημιακό ο οποίος αναλαμβάνει στο τέλος του μήνα καθήκοντα υποδιοικητή στην Τράπεζα της Ελλάδος.
Ο κ. Πελαγίδης αποτελεί ένα ξεχωριστό «υβρίδιο» οικονομολόγου και πολιτικού διανοητή, καθώς συνδυάζει την αυστηρή συνέπεια της οικονομικής επιστήμης με μια διεισδυτική και συνθετική πολιτική σκέψη, η οποία καταλήγει σε μια διορατική πρόβλεψη τάσεων και επερχόμενων αλλαγών.
Δεν είναι τυχαίο ότι την περίοδο αυτή κυκλοφορούν δύο βιβλία του από τις εκδόσεις Παπαζήση. Το πρώτο, με τίτλο «Η ελληνική οικονομία πριν και μετά τον COVID-19», αναδεικνύει το πρόβλημα -και τις πιθανές λύσεις- της αδύναμης ανάκαμψης της ελληνικής οικονομίας, η οποία παρουσιάζει χαρακτηριστικά μακροχρόνιας δομικής στασιμότητας (secular stagnation), τη λεγόμενη «ιαπωνοποίηση».
Το δεύτερο, το οποίο κυκλοφόρησε αυτή την εβδομάδα, έχει τίτλο «Ο Κωνσταντίνος Μητσοτάκης για την Οικονομία» και βασίζεται σε συνομιλίες του συγγραφέα με τον αείμνηστο πατέρα του σημερινού πρωθυπουργού το καλοκαίρι του 2012. Σε αυτό, ο πρώην πρωθυπουργός μιλάει για τα πάντα. Από τον Ανδρέα Παπανδρέου, για τον οποίο λέει ότι «ήταν άνθρωπος ο οποίος ήταν ικανός για το καλό και το κακό», για τον Ρωμιό, ο οποίος «θέλει το βόλεμά του», αλλά και για την κυβέρνηση Τσίπρα: «Εγώ δεν φοβόμουν ότι ο Τσίπρας θα κάνει αυτά που λέει, αλλά φοβόμουν την ακυβερνησία. Εμένα μου λέγανε από την Αριστερά, οι δικοί τους άνθρωποι, ότι είχανε πάθει πανικό εκείνο το βράδυ (σ.σ.: εκλογές του 2012) και περιμένανε με αγωνία να ακούσουν ότι η Νέα Δημοκρατία είχε έρθει πρώτη. Και τρέμανε με τη σκέψη ότι μπορεί να έρθουν πρώτοι αυτοί. Δεν ήξεραν τι να κάνουνε, αυτό φοβόντουσαν».
Για το πρόβλημα της ελληνικής οικονομίας ο Πελαγίδης εξηγεί: «Υπάρχει χαμηλή παραγωγικότητα, περιορισμένη δαπάνη, αδύναμη μεγέθυνση, δημογραφικό πρόβλημα. Η οικονομία κινδυνεύει να πέσει σε παγίδα υποαπασχόλησης και στάσιμης παραγωγικότητας για μεγάλο χρονικό διάστημα, όπου ακόμα και μεταρρυθμίσεις να γίνονται ίσως να μην αποδίδουν».
Ποια είναι η λύση; Ο συγγραφέας μιλάει για την Ελλάδα που γίνεται «ο κήπος της Ευρώπης»: «Διέξοδο μπορεί να δώσει η εξωγενής δαπάνη, από ανθρώπους που έρχονται να μείνουν στην Ελλάδα για κάποιο διάστημα για να ξοδέψουν τη σύνταξή τους, να ζήσουν καλύτερα ή ακόμα για να δουλέψουν από εδώ, κάτι που αποκτά νέες προοπτικές με τον COVID-19. Είναι κάτι που μπορεί να γίνει “αύριο”, είναι απολύτως εφικτό και μπορεί να γίνει ο καταλύτης που θα βγάλει την οικονομία από το τέλμα».
«Ασφαλώς», καταλήγει ο κ. Πελαγίδης, «δεν πρέπει να αφήσουμε την προσπάθεια για αύξηση των επενδύσεων, των εξαγωγών, των startup. Ολα αυτά είναι στη σωστή κατεύθυνση, αλλά από μόνα τους δεν αρκούν. Η κρίση είναι μάλιστα μια ευκαιρία, υπό την έννοια ότι οι αναγκαίες αλλαγές εμφανίζονται πλέον επιτακτικά και ανάγλυφα. Οι αλλαγές “φωνάζουν”».
Το βασικό του ενδιαφέρον είναι να παρακολουθεί αυτά που συμβαίνουν στον κόσμο σε διαφορετικά πεδία, από τη φορολογία και την επιχειρηματικότητα μέχρι την Παιδεία και την πορεία της παγκοσμιοποίησης, ώστε να τα αφομοιώνει, να τα συνθέτει και να κάνει προβολές για το ποιες είναι οι κατάλληλες δημόσιες πολιτικές. Από τη δεκαετία του 1990 έγραφε μανιωδώς άρθρα στην «Ελευθεροτυπία» για θέματα τα οποία τότε φάνταζαν «περίεργα», αλλά έχουν έρθει πλέον διεθνώς στο προσκήνιο: «Το άριστο μέγεθος των εθνών», «Η εμφάνιση ως ανθρώπινο κεφάλαιο», «Ο ρόλος της ευτυχίας στην παραγωγικότητα».
Το πρόβλημα της ελληνικής οικονομίας διατρέχει το μεγαλύτερο μέρος του ογκώδους ακαδημαϊκού έργου του, που αριθμεί 15 βιβλία στην Ελλάδα, 5στο εξωτερικό, 70 διεθνείς δημοσιεύσεις και εκατοντάδες άρθρα γνώμης στον ελληνικό και το διεθνή Τύπο.
Ο ίδιος κρούει κρούει τον κώδωνα του κινδύνου ήδη από τη δεκαετία του 1990, εστιάζοντας σε ζητήματα όπως η ακαμψία των αγορών, η προσοδοθηρία, η οικονομία των ραντιέρηδων ή, ακόμα, το πρόβλημα της αποδοτικότητας της Δικαιοσύνης, το οποίο συστηματικά και πρωτοποριακά περιέγραψαν ήδη από τις αρχές της προηγούμενης δεκαετίας, σε συνεργασία με τον οικονομολόγο Μιχάλη Μητσόπουλο, με τον οποίο έχουν συνυπογράψει πέντε βιβλία τα οποία έχουν εκδοθεί στο εξωτερικό.
Λίγα χρόνια αργότερα, η κρίση χρέους έφερε τα ζητήματα αυτά με θόρυβο στην επιφάνεια, με αποτέλεσμα ο κ. Πελαγίδης και τα γραπτά του να γίνουν σημείο αναφοράς για τους τεχνοκράτες, αλλά και τους πολιτικούς που βρέθηκαν ξαφνικά στη δίνη της κρίσης.
Ανθρωπος χαμηλών τόνων, κεντρώος, αλλά κοινής αποδοχής από διαφορετικούς πολιτικούς χώρους, ποτέ δεν δέχθηκε κρατικές θέσεις και έμεινε από τα φοιτητικά του χρόνια «εκτός της συνδικαλιστικής πολιτικής της οποίας ο ξύλινος λόγος πάντα με απωθούσε», όπως γράφει.
Με σπουδές στη Γαλλία, στην Αγγλία και τις ΗΠΑ, είναι σήμερα καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Πειραιά και συνεργάτης του φημισμένου Ινστιτούτου Brookings της Ουάσινγκτον.
Υπήρξε συνεργάτης και σύμβουλος σημαντικών πολιτικών προσώπων σε κρίσιμες στιγμές. Είχε επιλεγεί από τον Βασίλη Κοντογιαννόπουλο ως σύμβουλός του στο υπουργείο Βιομηχανίας το 1993, συνεργάστηκε διαδοχικά με τον Γεράσιμο Αρσένη και τον Ευάγγελο Βενιζέλο, ενώ συμμετείχε στην επιτροπή οικονομολόγων που συμβουλευόταν ο Γιώργος Παπανδρέου, μαζί με τον Γιάννη Στουρνάρα, τον Βασίλη Ράπανο και τον Ηρακλή Πολεμαρχάκη. Από το 2017 διετέλεσε επίσης μέλος της επιτροπής προγράμματος της Ν.Δ.
Με τον σημερινό πρωθυπουργό Κυριάκο Μητσοτάκη έχει μια ιδιαίτερη σχέση, το ξεκίνημα της οποίας περιγράφει στο βιβλίο του με τίτλο «Μέση Γη: Η επιστροφή του Πολιτικού Κέντρου – Θεωρία και οικονομικές πολιτικές για την ανασυγκρότηση της αστικής δημοκρατικής παράταξης», το οποίο αποτύπωσε την καθοριστική στιγμή ενός αναπροσδιορισμού του πολιτικού συστήματος, που συνέπεσε με την ανάδειξη του Κυρ. Μητσοτάκη στην προεδρία της Ν.Δ.
Οπως γράφει ο Θ. Πελαγίδης, το 2010, λίγες ημέρες αφότου κυκλοφόρησε το βιβλίο του «Η στιγμή της μεταστροφής για την ελληνική οικονομία, «ο Κυριάκος Μητσοτάκης μού τηλεφώνησε και συμφώνησα να περάσω από το γραφείο του. Το βιβλίο τού είχε αρέσει, όπως κατάλαβα, και υπήρχαν σχετικά θέματα να συζητήσουμε. Στη Χαλκοκονδύλη βρήκα έναν άνθρωπο γύρω από ανοιχτά βιβλία. Συνήθως τα γραφεία των πολιτικών είναι κενά, εκτός, φυσικά, από εκείνο του Βαγγέλη Βενιζέλου (…) Εν τω μεταξύ, συγκρότησα επ’ ευκαιρία μια παρέα από τον κύκλο μου, φίλοι με κοινά ενδιαφέροντα και κάποιο έλασσον πολιτικό παρελθόν, πάντα στον ίδιο, αχαρτογράφητο χώρο του Πολιτικού Κέντρου. Αποκτήσαμε τη συνήθεια να βρισκόμαστε όλοι μαζί συχνά πυκνά στην “Παλαιά Αγορά” του Αχιλλέα, στη Φιλοθέη».