Τα capital controls όπως τα βίωσε μια ελληνική εμπορική και τεχνική εταιρεία σε τομέα υψηλής τεχνολογίας με 20 εργαζόμενους, 25 χρόνια στην αγορά, κερδοφόρα, με εξαγωγές σε Βαλκάνια και Μ. Ανατολή.
Ήταν Παρασκευή βράδυ, 26 Ιουνίου 2015 όταν ανακοινώθηκε το κλείσιμο των τραπεζών και η επιβολή των Capital Controls (cc). Βρισκόμουν σε ένα ξενοδοχείο στο Πήλιο για ένα Σαββατοκύριακο ξεκούρασης με την οικογένεια. Η είδηση ήταν πραγματικός κεραυνός. Όχι εν αιθρία, αλλά δεν πιστεύαμε ποτέ ότι θα έφτανε ποτέ ακόμα και ο Τσίπρας με τον Βαρουφάκη να πάρουν τέτοια καταστροφική απόφαση. Για αυτό και στους λογαριασμούς της εταιρείας είχαμε περίπου 180.000 Ευρώ μετρητά. Ήταν χρήματα προερχόμενα από εισπράξεις πελατών μας και προοριζόμενα για κεφάλαιο κίνησης, δηλαδή για πληρωμές υποχρεώσεων (μισθοί, εφορία, ΙΚΑ κλπ) και πληρωμές προμηθευτών εξωτερικού και εσωτερικού.
Η επιβίωση
Η εταιρεία αντιμετώπιζε πλέον άμεσο κίνδυνο επιβίωσης. Κανείς δεν γνώριζε αν θα ακολουθούσε κούρεμα τραπεζικών λογαριασμών ή εάν θα ξυπνούσαμε με δραχμή. Χρειάζονταν λοιπόν άμεσες ενέργειες για να σώσουμε ότι μπορούσαμε έστω βραχυπρόθεσμα. Το ίδιο βράδυ της Παρασκευής 26.6 τηλεφώνησα στον λογιστή και του ζήτησα να πάει αμέσως στην εταιρεία και να προσπαθήσει με πληρώσει με ηλεκτρονική μεταφορά (e-banking) όσα περισσότερα τιμολόγια προμηθευτών μας του εξωτερικού είχαμε επί πιστώσει και ήταν ακόμα ανεξόφλητα,. Τα τιμολόγια ήταν βεβαίως σε Ευρώ, δολάρια και λίρες Αγγλίας. Αν αύριο ξυπνούσαμε με δραχμή, οι υποχρεώσεις αυτές θα αυξάνονταν λόγω της υποτίμησης κατά άγνωστο ποσοστό, μπορεί έως και 40%- 50%. Αυτό απλά θα σήμαινε πτώχευση της εταιρείας σε διάστημα λίγων εβδομάδων. Ξαφνικός θάνατος.
Ήταν απέλπιδα προσπάθεια μήπως και οι εταιρικές ηλεκτρονικές συναλλαγές είχαν μείνει ακόμα ανοικτές. Οι μεταφορές αυτές, περίπου 80.000 Ευρώ έγιναν το βράδυ της Παρασκευής 26.6, αλλά έμειναν μετέωρες στο ιντερνετικό τραπεζικό σύμπαν και δεν έφτασαν ποτέ στους παραλήπτες. Την Δευτέρα 29.6 διαπιστώσαμε αυτό που περιμέναμε, ότι οι συναλλαγές ακυρώθηκαν και τα χρήματα παρέμειναν στους λογαριασμούς μας. Καμία πληρωμή δεν ήταν δυνατή πλέον προς στο εξωτερικό, οι αναλήψεις μετρητών μόνο από ΑΤΜ στο όριο των 60 Ευρώ / ημέρα και ελεύθερες οι ηλεκτρονικές συναλλαγές-πληρωμές στο εσωτερικό. Και σε λίγες ημέρες ένα δημοψήφισμα που θα μπορούσε να καταλήξει σε Grexit.
Ο φόβος μετάβασης στη δραχμή
Με δεδομένη την κατάσταση, oι επόμενες κινήσεις που αποφασίσαμε (λόγω φόβου κουρέματος- δέσμευσης καταθέσεων) μέχρι το δημοψήφισμα, ήταν να εξοφλήσουμε άμεσα όσες υποχρεώσεις εσωτερικού μπορούσαμε. Μια και δεν είχαμε χρέη και ρυθμίσεις, πληρώσαμε άμεσα στις 29/6 όλες τις τρέχουσες φορολογικές και ασφαλιστικές υποχρεώσεις (ήταν άλλωστε τέλος του μηνός) και ακόμα μισθούς εργαζομένων, προκαταβάλαμε το επίδομα αδείας που κανονικά πληρώνεται τον Ιούλιο και εξοφλήσαμε προμηθευτές εσωτερικού. Διαπιστώσαμε ότι το ίδιο έκαναν και οι πελάτες μας, που κατά κύριο λόγο είναι μεγάλοι βιομηχανικού όμιλοι. Οι περισσότεροι έσπευδαν να πληρώσουν με ηλεκτρονικά εμβάσματα τα τιμολόγια που τους είχαμε κόψει επί πιστώσει, πολύ πριν αυτά λήξουν. Ο φόβος μετάβασης στη δραχμή και του κουρέματος καταθέσεων ήταν διάχυτος.
Στην ουρά
Όπως όλοι, πηγαίναμε καθημερινά να σηκώνουμε τα 60 Ευρώ. Είμαστε μια ΕΠΕ με περίπου 2 εκ Ευρώ κύκλο εργασιών, πιστωτικές εταιρικές κάρτες είχαν τα μέλη της διοίκησης αλλά είχαμε μόνο μία εταιρική χρεωστική κάρτα αναλήψεων μετρητών απλά γιατί δεν χρειαζόμασταν άλλη. Για τα έξοδα των τεχνικών των συνεργείων μας στην επαρχία (ξενοδοχεία, φαγητό κλπ) κάναμε ανάληψη μετρητών πριν το ταξίδι και οι άνθρωποι έπαιρναν μαζί τους ένα ποσό για τα έξοδα αυτά. Με τα cc και με δεδομένο ότι τότε δεν δέχονταν όλα τα καταστήματα, όπως εστιατόρια σε μικρές πόλεις, βενζινάδικα κ.λπ. κάρτες, η έλλειψη μετρητών για την καθημερινή κίνηση ήταν ένα σοβαρό πρόβλημα. Και για εμάς ίσχυε το όριο των 60 Ευρώ την ημέρα. Έτσι, ένας συνεργάτης καθημερινά στηνόταν για την ανάληψη και προσπαθούσαμε να μαζέψουμε έτσι τα ποσά των καθημερινών αναγκών σε μετρητά.
Στήριξη από το εξωτερικό
Επόμενο πρόβλημα ήταν να διαχειριστούμε τις εκκρεμείς παραγγελίες και τις σχέσεις μας με τους προμηθευτές μας στο εξωτερικό. Οι περισσότεροι, με τους οποίους έχουμε μακροχρόνιες επαγγελματικές σχέσεις, έσπευσαν να μας δηλώσουν την στήριξή τους –μέχρι ένα σημείο. Θα έστελναν όλες τις μικρότερες παραγγελίες ελεύθερες, χωρίς να ζητούν άμεσα πληρωμή ενώ για μεγαλύτερες, π.χ. > 10.000 ευρώ θα περίμεναν να ξεκαθαρίσει η κατάσταση. Κανείς δεν παίρνει το ρίσκο να στείλει εμπορεύματα μεγάλης αξίας σε χώρα η οποία έχει κλειστές τράπεζες και κινδυνεύει να βγει εκτός Ευρωζώνης.
Ετοιμάσαμε και στείλαμε επιστολές σε όλους τους προμηθευτές μας ζητώντας κατανόηση για την κατάσταση. Σε πελάτες εσωτερικού ή καθυστέρηση εκτέλεσης παραγγελιών ήταν προφανής και κατανοητή. Αλλά σε συμβάσεις έργων με φορείς του δημοσίου όπου είχαμε εκδώσει εγγυητικές επιστολές καλής εκτέλεσης συμβάσεων και συμμετοχής σε διαγωνισμούς, δεν ήταν καθόλου προφανές ότι θα οι εγγυητικές επιστολές δεν θα καταπέσουν λόγω γραφειοκρατίας με απρόβλεπτες συνέπειες για την πιστοληπτική ικανότητα της εταιρείας. Έτσι σπεύσαμε να καταθέσουμε επίσημες επιστολές και δικόγραφα επισημαίνοντας την κατάσταση και την μη ευθύνη μας σε περίπτωση αδυναμίας να εκτελέσουμε υποχρεώσεις από δημόσιες συμβάσεις.
Ατμόσφαιρα χάους
Έτσι διαμορφώθηκε η ατμόσφαιρα χάους των πρώτων 2 εβδομάδων με cc. Tα έργα και οι υποχρεώσεις μας από συμβάσεις και παραγγελίες στον αέρα, να μην μπορούμε να πληρώσουμε τους προμηθευτές μας και να προγραμματίσουμε εισαγωγές και παραδόσεις, τα χρήματά μας δεσμευμένα και όλες οι συμβάσεις, παραγγελίες, προσφορές παγωμένες, τράπεζες κλειστές. Η εταιρεία πρακτικά σε αναστολή εργασιών. Και τους επόμενους μήνες 20 εργαζόμενοι θα περίμεναν να πληρωθούν, άγνωστο αν θα μπορούσαμε να τους πληρώσουμε και σε τι νόμισμα…
Πανικός στο άνοιγμα των τραπεζών
Σε μερικές ημέρες οι τράπεζες άνοιξαν για την έκδοση πιστωτικών χρεωστικών καρτών στο κοινό. Επισκέφτηκα αμέσως το κατάστημα της ΕΘΝΙΚΗΣ τράπεζας που συνεργαζόμασταν. Στο ισόγειο πανικός από συνταξιούχους και λοιπούς πελάτες που έτρεξαν να εκδώσουν κάρτες, στον όροφο όπου ήταν τα τμήματα εισαγωγών-εξαγωγών και εταιρικών εργασιών τα γραφεία άδεια και απραξία. Κανείς δεν ήξερε τι θα ακολουθήσει.
Σε 1 μήνα περίπου οι τράπεζες άνοιξαν για τραπεζικές συναλλαγές με εταιρείες και πληρωμές εξωτερικού. Η κατάσταση ήταν τραγική, είχαμε πλέον επιστρέψει στην δεκαετία του 1990. Για κάθε εισαγωγή από Ευρωπαϊκή χώρα που πριν τα cc πληρωνόταν ηλεκτρονικά, με e-banking απ το γραφείο μας μέσα σε λίγα λεπτά της ώρας, τώρα έπρεπε να συμπληρώνονται αιτήσεις δεκάδων σελίδων, με επιστολές αιτιολόγησης, δικαιολογητικά, αποδεικτικά μεταφορέων, τιμολόγια κλπ. Όπως κάναμε τη δεκαετία του ’90 για εισαγωγές από τρίτες χώρες. Υπογραφές, σφραγίδες, κατάθεση του πακέτου των δικαιολογητικών στην τράπεζα και αναμονή για έγκριση. Μόνο το τελωνείο έλειπε. Στην αρχή ο χρόνος αναμονής ήταν 3-4 εβδομάδες, γιατί οι εγκρίσεις γίνονταν στα κεντρικά των τραπεζών και όχι στα υποκαταστήματα. Και κόστος κάθε τέτοιας συναλλαγής 40 ευρώ.
Ακυρώσεις παραγγελιών
Οι τεράστιες καθυστερήσεις στις εταιρικές συναλλαγές επέφεραν καθυστερήσεις ακυρώσεις παραγγελιών ακόμα και σε συμβάσεις με το δημόσιο. Την εποχή εκείνη είχαμε σύμβαση Ευρώ σε έργο του Υπουργείου Περιβάλλοντος, ενταγμένου στο ΕΣΠΑ. Ήταν να παραδώσουμε το αντικείμενο της σύμβασης μέσα Ιουλίου, να γίνει παραλαβή και δοκιμαστική λειτουργία Αύγουστο Σεπτέμβριο και το έργο να κλείσει έως τον Οκτώβριο γιατί το ΕΣΠΑ έληγε αυστηρά (λόγω νομοθεσίας ΕΕ) στις 31.12.2015.
Με το πάγωμα των εισαγωγών για 2 μήνες τουλάχιστον, δεν μπορέσαμε να παραδώσουμε το έργο στην ώρα του, παραδώσαμε με αιτιολογημένη (λόγω cc) καθυστέρηση, αλλά μπήκαμε σε μια τεράστια γραφειοκρατία πληρωμής μας που κράτησε 1 χρόνο και το Υπουργείο έχασε την κοινοτική χρηματοδότηση από άλλα τμήματα του έργου που άλλοι προμηθευτές δεν μπόρεσαν καν να παραδώσουν τα εμπορεύματα της δικής τους σύμβασης. Φαντάζομαι δεκάδες τέτοιες περιπτώσεις θα προκάλεσαν συνολικά τεράστια ζημιά στην οικονομία.
Οι επιπτώσεις
Capital controls σημαίνουν νεκρό τραπεζικό σύστημα. Τα επόμενα χρόνια οι επιπτώσεις τους συνοψίζονται στα εξής:
-Οι τράπεζες δεν ήταν σε θέση να χορηγήσουν σημαντικά κεφάλαια κίνησης στις επιχειρήσεις.
-Οι τράπεζες άλλαξαν του όρους συνεργασίας προς τις επιχειρήσεις, εγγυητικές επιστολές χορηγούνταν μερικές φορές μόνο με ισόποση δέσμευση μετρητών σε υψηλό ποσοστό.
-Τα επιτόκια δανεισμού επιχειρήσεων παρέμειναν σε πολύ υψηλά επίπεδα, αντανακλώντας το τραπεζικό ρίσκο, χτυπώντας την ανταγωνιστικότητα των ελληνικών επιχειρήσεων.
-Οι εγγυητικές επιστολές ελληνικών τραπεζών δεν γίνονταν δεκτές στο εξωτερικό. Δεκάδες επιχειρήσεις μετέφεραν έδρα ή ίδρυαν θυγατρικές σε Τρίτες χώρες για να έχουν πρόσβαση σε χρηματοδότηση.
-Οι ξένοι προμηθευτές ελληνικών επιχειρήσεων ζητούσαν πολλές φορές προκαταβολές όλου του ποσού ακόμα και για να δεχτούν μια παραγγελία.
-Η απαλλαγή «νέου χρήματος» από τα cc, όπου δηλ τα χρήματα είναι δεν υπόκεινται στα cc αν έχουν έρθει από το εξωτερικό ίσχυσαν στην Ελλάδα μετά από περίπου ένα χρόνο, ενώ στην Κύπρο αμέσως σε 1-2 μήνες απ την επιβολή των cc.
Συνεχίζουν οι περιορισμοί
Μέχρι και σήμερα, 4 χρόνια μετά έχοντας ένα περιορισμένο ποσό κάθε μήνα για ελεύθερες πληρωμές προς το εξωτερικό, για πληρωμή κάθε μεγαλύτερης εισαγωγής ετοιμάζουμε μια χαρτούρα πολλών σελίδων με «σφραγίδες-υπογραφές» την πάμε για έγκριση στην τράπεζα και σε μερικές ημέρες γίνεται η συναλλαγή. Με επιπλέον κόστος φυσικά για την υποχρεωτική τραπεζική διαχείριση της συναλλαγής.