Του Μηνά Τσαμόπουλου
Ενας μακρύς κατάλογος άμεσων ενεργειών που έπρεπε να γίνουν από την πρώτη στιγμή by the book καταδεικνύει τις βαρύτατες ευθύνες του υπουργού Ναυτιλίας στο ζήτημα της οικολογικής καταστροφής του Σαρωνικού από το «Αγία Ζώνη ΙΙ».
Μνημόνια ενεργειών σε περίπτωση θαλάσσιας ρύπανσης, προεδρικά διατάγματα, εθνικά σχέδια αλλά και τοπικά, διεθνείς συμβάσεις αλλά και το σχέδιο «Ξενοκράτης» δεν εφαρμόστηκαν ποτέ από τον κ. Παναγιώτη Κουρουμπλή και την ηγεσία του Λιμενικού Σώματος, οδηγώντας στη μεγαλύτερη οικολογική καταστροφή με την πετρελαιοκηλίδα στο Σαρωνικό που έχει συμβεί σε κατοικημένες περιοχές. Ξέχασαν να ενημερώσουν άμεσα τη Γενική Γραμματεία Πολιτικής Προστασίας, τις αρχές της Τοπικής Αυτοδιοίκησης, τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό για την Ασφάλεια στη Θάλασσα (EMSA), δεν τέθηκαν σε ετοιμότητα όλες οι δυνάμεις του Λιμενικού, τα εναέρια μέσα, τα απορρυπαντικά πλοία. Ετσι, χάθηκε πολύτιμος χρόνος και οι ευθύνες πλέον είναι μεγάλες.
Το Λιμενικό Σώμα πιάστηκε στον ύπνο με τη βύθιση του «Αγία Ζώνη ΙΙ». Μέσα λίγες ώρες έγιναν κουρελόχαρτα όλα τα σχέδια εκτάκτου ανάγκης και το Εθνικό Σχέδιο για την αντιμετώπιση περιστατικών ρύπανσης από πετρέλαιο και άλλες επιβλαβείς ουσίες, στο οποίο ορίζονται με κάθε λεπτομέρεια οι ενέργειες που πρέπει να γίνουν από το Λιμενικό Σώμα που έχει χριστεί αρμόδιος φορέας σε τέτοιες καταστάσεις. Υπάρχει επίσης τοπικό σχέδιο ανά λιμεναρχείο. Ολα καταγράφονται αναλυτικά στο ΦΕΚ 6 στο ΠΔ 11 /21 Ιανουαρίου 2002. Και όχι μόνο αυτά, αλλά υφίσταται και σχέδιο «Ξενοκράτης». Εκ του αποτελέσματος, λοιπόν, αποδεικνύεται ότι η ηγεσία του Λιμενικού Σώματος υποτίμησε την κατάσταση, με αποτέλεσμα να ξεφύγει η πετρελαιοκηλίδα από τα στενά της Σαλαμίνας και να φτάσει μέχρι το Λαγονήσι. Χάθηκε πολύτιμος χρόνος ενώ οι αντιδράσεις έπρεπε να ήταν άμεσες ώστε να εγκλωβιστεί η πετρελαιοκηλίδα γύρω από το ναυάγιο και όχι να «ταξιδέψει» στον Σαρωνικό.
Στο Ενιαίο Κέντρο Συντονισμού Ερευνας και Διάσωσης, ο πάλαι ποτέ Θάλαμος Επιχειρήσεων του υπουργείου Ναυτιλίας υπάρχει το λεγόμενο Μνημόνιο Ενεργειών, όπου αναφέρονται αναλυτικά οι ενέργειες που πρέπει να γίνονται σε κάθε περιστατικό ρύπανσης. Είναι σαφές ότι για λόγους διαφάνειας θα πρέπει να δοθεί στη δημοσιότητα τόσο το Μνημόνιο Ενεργειών όσο και το ημερολόγιο όπου καταγράφονται οι ενέργειες στις οποίες προέβη το Λιμενικό με βάση το Μνημόνιο Ενεργειών έτσι ώστε να κριθούν όλοι οι εμπλεκόμενοι για τις ενέργειες, αλλά κυρίως τις παραλείψεις τους.
Το πλοίο βυθίστηκε στις 2.30 ξημερώματα Κυριακής, στις 10 Σεπτεμβρίου. Το Ενιαίο Κέντρο Συντονισμού Ερευνας και Διάσωσης ενημερώθηκε στις 2.15 για την κλίση που είχε πάρει το δεξαμενόπλοιο.
Το πρώτο απορρυπαντικό σκάφος του Λιμενικού, σύμφωνα και με δήλωση του υπουργού Ναυτιλίας Παναγιώτη Κουρουμπλή, έφτασε στις 5.30 το πρωί. Τρεις ώρες μετά! Εξετάζεται αν έριξε στη θάλασσα τα πλωτά φράγματα που είχε. Σύμφωνα με δηλώσεις του υπουργού Ναυτιλίας, «στις 9:30 π.μ. έχουν μπει τα φράγματα». Τα φράγματα είχαν μπει από ιδιώτες.
Το Λιμενικό Σώμα δεν πρόλαβε να κάνει ούτε επιχείρηση διάσωσης. Οταν έφτασε το πρώτο πλωτό του Λ.Σ. τα δύο άτομα πλήρωμα που επέβαιναν στο «Αγία Ζώνη ΙΙ» είχαν ήδη περισυλλεγεί το ένα από ρυμουλκό και το άλλο από μία λάντζα.
Δεν ενημέρωσαν κανέναν
Ολα δείχνουν ότι από το Αρχηγείο του Λιμενικού δεν ενημερώθηκε κανείς φορέας όπως προβλέπεται από τα σχέδια εκτάκτου ανάγκης.
Θα έπρεπε να κινητοποιηθεί άμεσα από την ηγεσία του Λιμενικού η Μονάδα Υποβρυχίων Αποστολών που εδρεύει στον Αγιο Κοσμά για να βουτήξει στο ναυάγιο και να περιορίσει τη διαρροή. Πρόκειται για μονάδα που την απαρτίζουν εμπειρότατα στελέχη του Λιμενικού, τα οποία έχουν τεχνογνωσία και εμπειρία από τέτοια έκτακτα περιστατικά και βάσει της νομοθεσίας συνδράμουν σε σοβαρές καταστάσεις ρυπάνσεων. Διαθέτουν τον εξοπλισμό για τέτοιου είδους επιχειρήσεις ακόμη και σε απόλυτο σκοτάδι. Θα έπρεπε επίσης να τεθούν σε εφαρμογή τα τοπικά σχέδια έκτακτης ανάγκης που υπάρχουν για τέτοια περιστατικά από τρία λιμεναρχεία. Το Κεντρικό του Πειραιά, της Ελευσίνας, του Σαρωνικού και να τεθεί σε επιφυλακή αυτό του Λαυρίου.
Βάσει Κοινοτικής Οδηγίας αλλά και της Διεθνούς Σύμβασης Marpol για την πρόληψη της Θαλάσσιας Ρύπανσης, θα έπρεπε από την πρώτη στιγμή να ενημερωθεί η EMSA για να συνδράμει στο περιστατικό και όχι με καθυστέρηση ημερών. Επιπλέον, οι Αρχές είναι υποχρεωμένες να ενημερώνουν ώστε η EMSA να παρακολουθεί με δορυφόρο τη θαλάσσια περιοχή του ναυαγίου και την πορεία της ρύπανσης.
Η EMSA παρέχει τεχνική εμπειρογνωσία και επιχειρησιακή βοήθεια με στόχο τη βελτίωση της ασφάλειας της ναυσιπλοΐας, της ετοιμότητας και της αντίδρασης για την αντιμετώπιση της ρύπανσης και της γενικότερης ασφάλειας στη θάλασσα.
Οπως προκύπτει από τις δηλώσεις των δημάρχων, οι τοπικές αρχές δεν ενημερώθηκαν από το Λιμενικό, όπως όφειλε να κάνει από την πρώτη στιγμή, για το περιστατικό, με αποτέλεσμα να δουν τα πετρελαιοειδή στις παραλίες τους.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα ο Πειραιάς, όπου σχεδόν δύο ημέρες μετά το ναυάγιο οι κάτοικοι και οι τοπικές αρχές αντιλήφθηκαν ότι κάτι δεν πάει καλά από τη δυσοσμία! Η ρύπανση είχε ήδη φτάσει στην Πειραϊκή. Ο δήμαρχος Γιάννης Μώραλης σε δηλώσεις του είπε ότι εκείνος πήρε τηλέφωνο τον αρχηγό του Λιμενικού για να ρωτήσει τι συμβαίνει!
■ Δεν ενημερώθηκε άμεσα η Γενική Γραμματεία Πολιτικής Προστασίας όπως θα έπρεπε.
■ Ενδεικτικό του εφησυχασμού που υπήρχε στο υπουργείο Ναυτιλίας είναι και το γεγονός ότι ο υπουργός Παναγιώτης Κουρουμπλής την Κυριακή, ανήμερα του ναυαγίου, βρισκόταν στη ΔΕΘ ενώ την επομένη έφυγε για το Λονδίνο.
■ Μόνο όταν απλώθηκε η πετρελαιοκηλίδα έξω από τη Σαλαμίνα και η κατάσταση ξέφυγε ανέβηκε ψηλά το θέμα στα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης. Τότε συνειδητοποίησαν όλοι ότι δεν επρόκειτο για ένα μεμονωμένο και αντιμετωπίσιμο περιστατικό θαλάσσιας ρύπανσης αλλά μία εν δυνάμει οικολογική καταστροφή. Μέχρι τότε φώναζε μόνο η δήμαρχος της Σαλαμίνας, αλλά δεν της έδινε κανείς σημασία. Το υπουργείο Ναυτιλίας ήταν υποχρεωμένο να κινητοποιήσει άμεσα ολόκληρο τον κρατικό μηχανισμό και την Τοπική Αυτοδιοίκηση. Δεν το έκανε.
Το Εθνικό Σχέδιο
Σύμφωνα με το Π.Δ.11/2002 που φέρνει στη δημοσιότητα το «ΘΕΜΑ», υπάρχει ΕΘΝΙΚΟ ΣΧΕΔΙΟ έκτακτης ανάγκης για την αντιμετώπιση περιστατικών ρύπανσης (National Contingency Plan).
Στο κεφάλαιο 1 αναφέρεται ξεκάθαρα ότι «αρμόδιος φορέας για την κατάρτιση και παρακολούθηση εφαρμογής του εθνικού σχεδιασμού έκτακτης ανάγκης για την αντιμετώπιση της ρύπανσης της θάλασσας και των ακτών από πετρέλαιο και άλλες επιβλαβείς ουσίες είναι το Υπουργείο Εμπορικής Ναυτιλίας». Και συνεχίζει: «…Εθνικός Συντονιστής καθορίζεται το Ενιαίο Κέντρο Συντονισμού Ερευνας και Διάσωσης του ΥΕΝ σε συνεργασία με τη Διεύθυνση Προστασίας Θαλασσίου Περιβάλλοντος του ΥΕΝ.
…Το κλιμάκιο του Εθνικού Συντονιστή απαρτίζεται από έμπειρους και καταρτισμένους αξιωματικούς του Λ.Σ. σε θέματα καταπολέμησης ρύπανσης… Επιλέγονται από ειδικό πίνακα που καταρτίζεται κατ’ έτος με μέριμνα της Διεύθυνσης Προστασίας Θαλάσσιου Περιβάλλοντος (ΔΠΘΠ) και εγκρίνεται από τον Αρχηγό του Λ.Σ.».
Στη συνέχεια γίνεται αναφορά στο Τοπικό Σχέδιο Εκτακτης Ανάγκης (Local Contigency Plan) που προβλέπει διαδικασίες έγκαιρης και αποτελεσματικής ενεργοποίησης των εμπλεκόμενων δημόσιων και ιδιωτικών φορέων στην περιοχή δικαιοδοσίας της Λιμενικής Αρχής.
«1.2. Αντικειμενικός σκοπός του παρόντος είναι η θέσπιση διαδικασιών έγκαιρης και αποτελεσματικής ενεργοποίησης των εμπλεκόμενων Δημόσιων και Ιδιωτικών Φορέων στην περιοχή δικαιοδοσίας της Λιμενικής Αρχής, ώστε σε κάθε περίπτωση ρύπανσης ή ενδεχομένου κινδύνου ρύπανσης της θάλασσας και των ακτών από πετρελαιοειδή να αναληφθούν οι απαραίτητες ενέργειες για την εξουδετέρωση των δυσμενών επιπτώσεών της και να διασφαλιστούν τα συμφέροντα των πολιτών στα τοπικές κοινωνίες.
1.4 Το Σχέδιο εφαρμόζεται σε κάθε περίπτωση περιστατικού ρύπανσης της θάλασσας από πετρέλαιο ή άλλες ουσίες που προσομοιάζουν με πετρελαιοειδή και αντιμετωπίζονται με ανάλογο τρόπο.
1.5 Το Σχέδιο εγκρίνεται με Απόφαση του Αρχηγού Λιμενικού Σώματος και στη συνέχεια κοινοποιείται σε όλους τους εμπλεκόμενους φορείς.
Σχέδιο «Ξενοκράτης»
Στο σχέδιο «Ξενοκράτης» υπάρχει ειδική αναφορά σε θέματα αντιμετώπισης θαλάσσιας ρύπανσης, όπου υπεύθυνο για τον σχεδιασμό και τον συντονισμό της επιχείρησης ορίζεται το υπουργείο Ναυτιλίας και το Λιμενικό. Σε κάποιο σημείο αναφέρεται ότι «το ΥΕΝ/Διεύθυνση Προστασίας Θαλασσίου Περιβάλλοντος ή το Ενιαίο ΚΣΕΔ εφόσον διαπιστωθεί ανεπάρκεια των διατιθέμενων μέσων ενημερώνει την ιεραρχία του ΥΕΝ και στη συνέχεια ενημερώνει τη Γενική Γραμματεία Πολιτικής Προστασίας ώστε να αποφασιστεί η κήρυξη πολιτικής κινητοποίησης».
Στην κινητοποίηση αυτή το υπουργείο Εσωτερικών δίνει εντολή στα αρμόδια υπουργεία και υπηρεσίες ανάλογα με τα αίτημα του υπουργείου Ναυτιλίας για την παροχή σχετικής βοήθειας. Ως συμπληρωματικά μέσα αναφέρονται:
(1) Τα εναέρια μέσα ΓΕΝ και ΓΕΣ.
(2) Πλοία του Πολεμικού Ναυτικού.
(3) Ρυμουλκά, ναυαγοσωστικά σκάφη, καθώς και κάθε τύπου ιδιωτικά σκάφη που ενεργοποιούνται από τις κατά τόπους Λιμενικές Αρχές.
(4) Το επιστημονικό εργατοτεχνικό προσωπικό και ο εξοπλισμός των εγκαταστάσεων πετρελαίου των Οργανισμών Λιμένος Πειραιά – Θεσσαλονίκης και των Λιμενικών Ταμείων της χώρας.
(5) Το επιστημονικό εργατοτεχνικό προσωπικό και ο εξοπλισμός άλλων υπουργείων και φορέων του Δημοσίου όπως και κάθε είδους φορέων και ιδιωτικών εταιρειών καταπολέμησης της ρύπανσης.
(6) Το επιστημονικό και εργατοτεχνικό προσωπικό και ο εξοπλισμός των ΟΤΑ και των Νομαρχιακών Αυτοδιοικήσεων.
(7) Τα μέσα και ο εξοπλισμός που δύνανται να διατεθούν από την Ε.Ε., διεθνείς οργανισμούς ή χώρες της Μεσογείου, σύμφωνα με ισχύουσες διεθνείς συμβάσεις που έχουν κυρωθεί».
Στο κεφάλαιο με τίτλο «Εκτέλεση» αναφέρονται τα εξής:
«Η Διεύθυνση Προστασίας Θαλασσίου Περιβάλλοντος του ΥΕΝ (ΔΠΘΠ) ή το Ενιαίο Κέντρο Συντονισμού Ερευνας και Διάσωσης που εδρεύει στο ΥΕΝ μετά από έγκαιρη προειδοποίηση αναλαμβάνουν τον συντονισμό των ενεργειών για την αποτελεσματική αντιμετώπιση των περιστατικών ρύπανσης της θάλασσας και των ακτών κινητοποιώντας τα διατιθέμενα προς τoύτο μέσα (πλοία – αεροσκάφη κ.λπ.) σε συνεργασία με αρμόδιες εμπλεκόμενες υπηρεσίες και φορείς σύμφωνα με το Εθνικό Σχέδιο Καταπολέμησης της Ρύπανσης (National Contingency Plan).
ΤΟ ΥΕΝ/ΔΠΘΠ ή το Ενιαίο ΚΣΕΔ κινητοποιούν επίσης τις κατά τόπους Λιμενικές Αρχές, ενεργούν με βάση τις μόνιμες διαταγές, τις εγκυκλίους και τα εγχειρίδια που έχουν εκδοθεί από το ΥΕΝ/ΔΠΘΠ, καθώς και τα Τοπικά Σχέδια Καταπολέμησης της Ρύπανσης (Local Contingency Plan).