Το όνομα του υποναυάρχου ε.α. του Λιμενικού Σώματος Παναγιώτη Κοσμάτου είναι γνωστό στους κύκλους της ελληνικής ναυτιλίας, καθώς την έχει υπηρετήσει επί μισό αιώνα.
Τα πρώτα 30 χρόνια στον δημόσιο τομέα και τα άλλα 16 στον ιδιωτικό. Η τεράστια τεχνογνωσία που είχε αποκτήσει για την προστασία του θαλασσίου περιβάλλοντος τις δεκαετίες του ’60 και του ’70 τον ενέταξαν στο libro d’oro των Ελλήνων που πρωτοστάτησαν στο ευαίσθητο αυτό θέμα. Το 1982 έγινε ο πρώτος διευθυντής της νεοσύστατης Ελληνικής Ενωσης Προστασίας Θαλασσίου Περιβάλλοντος (HELMEPA).
Οταν σε ηλικία 96 ετών εξέδωσε το βιβλίο «Ενας Ναύαρχος Λ.Σ. θυμάται και γράφει», στο οποίο μέσα από την επαγγελματική του πορεία αποτυπώνει με γλαφυρότητα τη νεότερη ιστορία της ελληνικής ναυτιλίας, αποφάσισα ότι έπρεπε να τον γνωρίσω διά ζώσης. Μεσολάβησε ο γιος του Χάρης Κοσμάτος, εξέχον στέλεχος της ελληνικής και διεθνούς ναυτιλιακής βιομηχανίας, ο οποίος είναι co-CFO της Tsakos Energy Navigation.
Οταν ετοιμαζόμουν να χτυπήσω την εξώθυρα σε ένα διαμέρισμα επί της Βασιλίσσης Σοφίας στο κέντρο της Αθήνας, με περίμενε μία έκπληξη. Δίπλα στο κουδούνι αντίκρισα μια πλακέτα που έγραφε:
«ΤΙΜΗ και ΔΟΞΑ. Στο διαμέρισμα αυτό διέμενε ο Αλέξανδρος Κορυζής. Την 6ην Απριλίου 1941 τον επισκέφθη ο Γερμανός πρέσβης πρίγκηψ φον Ερμπαχ διά να του επιδώσει το γερμανικόν τελεσίγραφο. Η απάντηση ήτο το δεύτερο “ΟΧΙ” που εδόξασε την Ελλάδα.
Την 18η Απριλίου 1941 με τον κίνδυνο καταρρεύσεως του μετώπου συνεπεία της γερμανικής εισβολής ο Αλέξανδρος Κορυζής ετερμάτισε εδώ τη ζωή του. Ο μόνος πρωθυπουργός εις όλην την κατεκτημένη υπό του άξονος Ευρώπη που προτίμησε να θυσιασθεί παρά να δει την πατρίδα του σκλαβωμένη. Ας είναι η μνήμη του αιώνια».
Στο γραφείο του Αλέξανδρου Κορυζή ο ευθαλής και χαμογελαστός Παναγιώτης Κοσμάτος μάς διηγήθηκε το πώς η ελληνική ναυτιλία με επικεφαλής τον Γιώργο Λιβανό, μια ισχυρή διεθνή προσωπικότητα, έβαλε τη σφραγίδα της στην προσπάθεια για την προστασία του θαλασσίου περιβάλλοντος ιδρύοντας τη HELMEPA το 1982. Η συζήτησΗ άρχισε από τα γεγονότα εκείνης της χρονιάς και το κουβάρι ξετυλίχτηκε προς το παρελθόν.
Ο Παναγιώτης Κοσμάτος είχε εμπειρία γιατί είχε αναλάβει παλιότερα τη σύσταση της επιτελικής και επιχειρησιακής οργάνωσης της Υπηρεσίας Προστασίας Θαλασσίου Περιβάλλοντος στο υπουργείο Εμπορικής Ναυτιλίας, ενώ αποτέλεσε μέλος της ελληνικής αντιπροσωπείας στις Διεθνείς Συσκέψεις για την προστασία του περιβάλλοντος σε Στοκχόλμη 1972, Λονδίνο 1973 και Βαρκελώνη 1975. Επίσης προέδρευσε στη Μάλτα της Διάσκεψης των Μεσογειακών Χωρών για τον συντονισμό της σχεδίασης και της θαλάσσιας ρύπανσης το 1976.
-Θέλω να μας πείτε την πρώτη σας επαφή με τον Γιώργο Π. Λιβανό και πώς προέκυψε η πρόταση να αναλάβετε διευθυντής της HELMEPA που ήταν υπό σύσταση.
Θυμάμαι ότι είχαμε πάει οικογενειακώς με μια μεγάλη παρέα στη Σύρο. Εκεί άρχισαν τα τηλεφωνήματα. Ο Γιώργος Λιβανός, από περιβαλλοντική ευαισθησία, σύμφωνα και με το πνεύμα της εποχής, ήθελε να προσφέρει στο κοινωνικό σύνολο. Εμπνεύστηκε και δημιούργησε την Ελληνική Ενωση Προστασίας Θαλασσίου Περιβάλλοντος (HELMEPA). Είχε μάλιστα προσλάβει ως σύμβουλο έναν καθηγητή Πανεπιστημίου από τον Καναδά, τον Εντγκαρντ Γκολντ. Υπέγραψαν όλοι οι Ελληνες εφοπλιστές το καταστατικό, αλλά ο Λιβανός έψαχνε κάποιον να τη λειτουργήσει. Εκείνη την εποχή, το 1982, είχα αποστρατευτεί. Μου έγινε αμέσως πρόταση να αναλάβω διευθυντής της Ενώσεως Ελλήνων Εφοπλιστών του Λονδίνου, του Committee. Πιο συγκεκριμένα, η πρόταση έγινε από τον τότε πρόεδρο, τον Ιωάννη Αδ. Χατζηπατέρα. Την ίδια χρονική περίοδο βρισκόταν σε εξέλιξη και από την ΗΕLMEPA η αναζήτηση διευθυντή. Τότε ο καπετάν Παναγιώτης Τσάκος, που παρακολουθούσε τις διεθνείς εξελίξεις σε θέματα προστασίας του θαλάσσιου περιβάλλοντος και ήταν βαθύς γνώστης, με πρότεινε στον Λιβανό. Του είπε: «Αυτός που έχει εμπειρία και έχει οργανώσει το υπουργείο Εμπορικής Ναυτιλίας σε θέματα προστασίας του θαλάσσιου περιβάλλοντος είναι ο ναύαρχος Παναγιώτης Κοσμάτος» και ο Λιβανός του απάντησε: «Φώναξε τον, θέλω να τον δω».
– Πού συναντηθήκατε;
Βρεθήκαμε στο γραφείο του στην εταιρεία του CERES, στην Ακτή Μιαούλη, στον Πειραιά.
– Ποια ήταν τα πρώτα του λόγια;
«Κύριε Κοσμάτε, θα ήθελα να αναλάβετε». Του απάντησα ότι με τιμούσε η πρότασή του αλλά είχα αποδεχτεί την πρόταση του Ιωάννη Χατζηπατέρα να αναλάβω διευθυντής στο Committee. Μου λέει τότε «άσ’ το θα το κανονίσω». Τηλεφωνεί στον Χατζηπατέρα και συμφωνήσαμε και οι τρεις να αναλάβω τη διεύθυνση της HELMEPA για έναν χρόνο. Να την ξεκινήσω και να φύγω.
– Τότε συστάθηκε μία Επιτροπή;
Εκεί ο Γιώργος Λιβανός ξεκαθάρισε ότι όποιος γράφεται στη HELMEPA δεσμεύεται να μη ρίπτει στη θάλασσα πετρελαιοειδή και τα αποπλύματα των δεξαμενών. Κατά συνέπεια, κάθε εφοπλιστής θα έπρεπε να δώσει εντολή στα πληρώματά του να σταματήσουν να πετάνε απόβλητα στη θάλασσα. Ο τότε εκπρόσωπος της Πανελλήνιας Ναυτικής Ομοσπονδίας τού είπε ότι υπάρχει το ενδεχόμενο ο ναυτικός να χάσει τη θέση του αν αρνηθεί. Ο Λιβανός τού απάντησε ότι δεν υπήρχε περίπτωση να χάσει κανείς ναυτικός τη θέση του γιατί θα το ανέφεραν σε εκείνον και ο ίδιος θα επικοινωνούσε με τον συγκεκριμένο πλοιοκτήτη τον οποίο θα προειδοποιούσε ότι θα τον διέγραφε από τη HELMEPA.
Προκειμένου να ενημερωθούν πλοιοκτήτες και πληρώματα ο Παναγιώτης Κοσμάτος άρχισε να κάνει σεμινάρια και τους ενημέρωνε για τη MARPOL, τη Διεθνή Σύμβαση για την Πρόληψη της Ρύπανσης από Πλοία, του 1973, όπως τροποποιήθηκε από το Πρωτόκολλο του 1978 (εν συντομία MARPOL 73/78) και η οποία είναι μια από τις σημαντικότερες διεθνείς συμβάσεις για το θαλάσσιο περιβάλλον. «Πέραν της οργάνωσης και της λειτουργίας της Γραμματείας, έδωσα ουσία και περιεχόμενο σε μια μάλλον ασαφή και φιλόδοξη πρωτοβουλία που ανελάμβανε για πρώτη φορά ελληνικός εφοπλισμός», είπε και προσέθεσε: «Πήρα πρωτοβουλία την οποία ανέπτυξα και υλοποίησα με την κινητοποίηση όλων των αρμόδιων ναυτιλιακών οργανώσεων για την ανάγκη προστασίας των ακτών και των θαλασσών μας από απορρίμματα. Η απαγόρευση της ρίψης απορριμμάτων που παράγονται στα πλοία προβλεπόταν τότε στο παράρτημα της MARPOL, με τον όρο, όμως, να τεθεί σε λειτουργία εντός διετίας και αφού θα έχουν εγκατασταθεί χώροι υποδοχής και αποθήκευσης απορριμμάτων. Αποτέλεσμα της δικής μου πρωτοβουλίας ήταν η δημιουργία μιας επιτροπής η οποία, με τη συμπαράσταση της HELMEPA, ξεκίνησε άμεσα μια προσπάθεια συνειδητοποιήσης του κοινού για την ανάγκη προστασίας των εξαιρετικού τουριστικού ενδιαφέροντος ακτών και θαλασσών μας. Την προσπάθεια αυτή, παρά την παρέλευση τόσων δεκαετιών, συνεχίζει σήμερα η Παιδική HELMEPA, ώστε η αγάπη για το θαλάσσιο περιβάλλον μας να ξεκινά από την παιδική ηλικία».
Η πορεία
Ο Παναγιώτης Κοσμάτος διηγήθηκε πώς αφυπνίστηκε η διεθνής κοινότητα για την προστασία του θαλάσσιου περιβάλλοντος:
«Μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο άρχισαν να γίνονται ορατά τα πρώτα δυσμενή αποτελέσματα των ρυπάνσεων αυτών. Τότε η διεθνής ναυτιλιακή κοινότητα αφυπνίστηκε και με τη μέριμνα του Διεθνούς Ναυτιλιακού Οργανισμού (ΙΜΟ – τότε IMCO) καταρτίστηκε η πρώτη διεθνής σύμβαση για την αποφυγή ρυπάνσεως της θαλάσσης διά πετρελαίου (Λονδίνου 1954). Η σύμβαση αυτή ως πρώτο βήμα περιόριζε τις ρίψεις πετρελαίου σε ορισμένες αποστάσεις από τις ακτές και με την τήρηση ορισμένων προϋποθέσεων.
Ηταν τότε που η Ελλάδα ανέπτυσσε την τουριστική της υποδομή και άρχισαν να εκδηλώνονται οι πρώτες ανησυχίες σε περίπτωση ενός ατυχήματος δ/ξ πλησίον μιας τουριστικής περιοχής. Η προσάραξη του δ/ξ “Torrey Cannyon” εις τις ΝΔ ακτές της Αγγλίας, τον Μάρτιο του 1967, υπήρξε ο καταλύτης λόγω της πρόκλησης μιας εκτεταμένης και άνευ προηγουμένου ρύπανσης των ακτών της Κορνουάλης, των νήσων της Μάγχης και των ΒΔ ακτών της Γαλλίας με τη διαρροή 120.000 τόνων αργού πετρελαίου στη θάλασσα. Συνεταράχθη η διεθνής κοινότητα και με πρόταση του πρωθυπουργού της Σουηδίας Oύλοφ Πάλμε, έλαβε χώρα τον Ιούνιο του 1972 στη Στοκχόλμη η πρώτη Παγκόσμια Διάσκεψη για την Προστασία του Περιβάλλοντος υπό την αιγίδα του ΟΗΕ. Αυτή λοιπόν η γενικευμένη έξαρση της περιβαλλοντολογικής συνείδησης θα πρέπει να αποδοθεί στην κομβικής σημασίας επίδραση που προκάλεσε η Διάσκεψη της Στοκχόλμης. Τότε ξεκίνησε η επιτελική οργάνωση και επιχειρησιακή δραστηριότητα του υπουργείου Εμπορικής Ναυτιλίας (ΥΕΝ) για την προστασία του θαλασσίου περιβάλλοντος της χώρας μας. Η κυβέρνηση ανέθεσε την ευθύνη για την προστασία του θαλάσσιου περιβάλλοντος στο ΥEN. Για τον σκοπό αυτό συστάθηκε το 1971 η Υπηρεσία Προστασίας Θαλάσσιου Περιβάλλοντος (ΥΠΘΑΠ), της οποίας μου ανατέθηκε να αναλάβω, εκ του μηδενός, τη διεύθυνση.
Με την ιδιότητα αυτή είχα την τύχη να οριστώ μέλος της εθνικής αντιπροσωπείας στη Διάσκεψη της Στοκχόλμης 1972, στη Διπλωματική Διάσκεψη του Λονδίνου 1973 διά τη σύναψη της MARPOL και στη Διπλωματική Διάσκεψη της Βαρκελώνης 1975 για την προστασία της Μεσογείου».
Οπως διηγείται ο Παναγιώτης Κοσμάτος, «έπρεπε να ενημερώσω την ιεραρχία επί των διεθνών εξελίξεων και στη συνέχεια να οργανώσω την πρόληψη με ελέγχους από ξηρά, θάλασσα και αέρα. Τότε ξεκίνησαν οι πρώτες εναέριες περιπολίες με ελικόπτερο και διετέλεσα ο πρώτος εναέριος παρατηρητής του Λ.Σ. Κατά την πρώτη πτήση, διαπίστωσα και το πρώτον περιστατικό ρυπάνσεως της θαλάσσης με πετρέλαιο από πλοίο στο οποίο επεβλήθη βαρύτατο πρόστιμο ύψους 1,5 εκατ. δραχμών. Στη συνέχεια, μερίμνησα για την εκπαίδευση τριών σειρών εναερίων παρατηρητών στη Σχολή Αεροπορίας Στρατού. Αργότερα, όταν το Λ.Σ. απέκτησε δικά του πτητικά μέσα, οι πρώτοι χειριστές που εκπαιδεύτηκαν προέρχονταν από τους εναέριους παρατηρητές. Ακολούθως, μερίμνησα για την απόκτηση υλικών και μέσων για την αντιμετώπιση ρυπάνσεων μικρής εκτάσεως.
Για τον χειρισμό αυτών των μέσων οργάνωσα για πρώτη φορά στο Λ.Σ. μια επιχειρησιακή μονάδα αμέσου δράσεως με την ονομασία Μονάδα Πολλαπλής Χρησιμότητoς (ΜΠΧ), η οποία επί των ημερών μας εξελίχθη σε Μονάδα Υποβρυχίων Αποστολών (ΜΥΑ), με πλούσια δράση και διεθνή αναγνώριση. Η προσπάθειά μου να αναπτυχθεί το Λ.Σ., ένα Σώμα που θεωρούσα κομμάτι της οικογένειάς μου, στον θαλάσσιο χώρο το κατέστησε σήμερα ικανό να ελέγχει αποτελεσματικά τα θαλάσσια σύνορά μας επί 365 ημέρες τον χρόνο και επί 24ώρου βάσεως».
Τα βιβλία
Ο Παναγιώτης Κοσμάτος είναι πολυγραφότατος και εξηγεί γιατί αποφάσισε να γίνει συγγραφέας. «Εγραψα την εμπειρία και τα βιώματά μου προκειμένου να γίνουν κοινωνοί όλοι όσοι επιθυμούν να πληροφορηθούν για μια σημαντική περίοδο της ελληνικής ναυτιλίας και ιδιαίτερα όσοι ανήκουν στη νεότερη γενιά», λέει ο ίδιος, ενώ μιλώντας για το τελευταίο του βιβλίο με τον τίτλο «Ενας Ναύαρχος ΛΣ θυμάται και γράφει», ανέφερε: «Στο πρώτο μέρος του βιβλίου περιγράφονται δέκα μικρές αληθινές ιστορίες που αποδεικνύουν την ποικιλία δράσεων που προσφέρει το Λιμενικό Σώμα.
Η ξεχωριστή αναφορά μου στην περίπτωση της Ιαπωνίας οφείλεται στο γεγονός ότι εκεί έζησα τον πλέον ζωηρό παλμό της ναυτιλίας μας δεδομένου ότι την εποχή εκείνη το Προξενικό Λιμεναρχείο στο Kόμπε ήταν το μόνο σε ολόκληρο το ανατολικό ημισφαίριο. Αργότερα συνεστήθησαν Προξενικά Λιμεναρχεία σε Σίδνεϊ, Παναμά, Βανκούβερ, Νέα Ορλεάνη, Σιγκαπούρη και αλλού. Ηταν η εποχή που τα πληρώματα παρέμεναν δύο και τρία χρόνια ναυτολογημένοι στα πλοία πριν επαναπατρισθούν. Το αποτέλεσμα ήταν να περιμένουν όλοι το πλοίο τους να προσεγγίσει κάποτε στην Ιαπωνία για να επιλύσουν σωρεία προβλημάτων. Τα κυριότερα από αυτά τα προβλήματα ήταν ποινικές και πειθαρχικές παραβάσεις, ναυτικά ατυχήματα και ατέρμονες διαφορές ως προς την εφαρμογή των συλλογικών συμβάσεων. Επιπλέον, τότε ήταν μια καλή περίοδος για τη ναυτιλία και κατά δεκάδες προσέγγιζαν στους ιαπωνικούς λιμένες τα ελληνικά πλοία και εκ παραλλήλου υπήρχε και ένας οργασμός νέων ναυπηγήσεων με πρωταγωνιστές Ελληνες εφοπλιστές. Θυμάμαι χαρακτηριστικά ότι αυτός ο όγκος εργασίας αντιμετωπιζόταν με έναν αξιωματικό και μια Γιαπωνέζα δακτυλογράφο» και προσέθεσε:
«Στο δεύτερο μέρος του βιβλίου αναφέρομαι στο Λιμενικό Σώμα, που διάφορες κατά καιρούς κυβερνήσεις προσπάθησαν να το διασπάσουν και να το διαμοιράσουν σε άλλα υπουργεία και που τελικά διασώθηκε ύστερα από σθεναρή και επίπονη προσπάθεια των εφοπλιστικών, των ναυτεργατικών ενώσεων αλλά και με τη μαχητική αντίδραση του ναυτιλιακού Τύπου».
Who is who
Ο Παναγιώτης Κοσμάτος γεννήθηκε στην Κέρκυρα στις 8 Μαΐου του 1928. Εκεί ολοκλήρωσε τις γυμνασιακές του σπουδές. Ελαβε μέρος στην Eθνική Aντίσταση – διανομή παράνομου Τύπου και Μαχητικά Τμήματα Πόλεως, Νεολαία ΕΔΕΣ στην Κέρκυρα. Παρασημοφορήθηκε με το Μετάλλιο της Εθνικής Αντιστάσεως. Σπούδασε Πολιτικές και Νομικές Επιστήμες στο Πάντειο και τη Νομική Σχολή Θεσσαλονίκης. Υπηρέτησε στον Ελληνικό Στρατό ως έφεδρος Ανθυπολοχαγός Πυροβολικού (1950-1952). Είναι απόφοιτος της Σχολής Δοκίμων Σημαιοφόρων Λ.Σ., τάξεως 1953. Απόφοιτος της Σχολής Εθνικής Αμύνης, τάξεως 1977-78. Υπηρέτησε σε κεντρικές και περιφερειακές αρχές (λιμεναρχεία) του υπουργείου.
Λεζάντα κεντρικής φωτογραφίας: Ο Παναγιώτης Κοσμάτος καθισμένος στο γραφείο του Αλέξανδρου Κορυζή, του Ελληνα πρωθυπουργού που αφαίρεσε τη ζωή του στις 6 Απριλίου του 1941, αρνούμενος να υπογράψει την παράδοση της Ελλάδας στους Γερμανούς
Διαβάστε ακόμη
Καταπατημένα: «Αν το πληρώσεις, μπορείς να το σώσεις»
Για όλες τις υπόλοιπες ειδήσεις της επικαιρότητας μπορείτε να επισκεφτείτε το Πρώτο Θέμα