H Xίος έχει περάσει στο κοινωνικό υποσυνείδητο τόσο το ελληνικό όσο και το διεθνές ως το διεθνές λίκνο της ναυτιλίας, ενώ στη Νεότερη Ιστορία της Ελλάδας εξελίχθηκε σε κινητήρια δύναμη για τη δημιουργία της πιο μεγάλης ναυτιλιακής δύναμης του κόσμου. Καραβοκύρηδες που έλκουν την καταγωγή τους από τη Χίο και τις Οινούσσες ελέγχουν το 11% της παγκόσμιας χωρητικότητας.
Οταν περίπου στα μέσα του περασμένου αιώνα, το 1937, κατέπλευσε στα Καρδάμυλα ένα από τα πρώτα νεότευκτα φορτηγά ατμόπλοια, το «Γεώργιος Λιβανός», ο τότε νομάρχης Αθανάσιος Νόβας είπε παραφράζοντας έναν στίχο του εθνικού ύμνου της Μεγάλης Βρετανίας: «Κυβέρνα, Χίος, τα πελάγη».
Μετά τη λήξη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου η Χίος με τα παιδιά της, καραβοκύρηδες, καπεταναίους και πληρώματα, διαφέντευε τις θάλασσες του κόσμου. Οταν οι Χιώτισσες τα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια γεννούσαν αγόρι, η τοπική κοινωνία μάθαινε πολλές φορές το χαρμόσυνο γεγονός με τη φράση: «Η καπετάνισσα έκανε λίμπερτι». Και αυτό γιατί μετά το τέλος του πολέμου η κυβέρνηση των ΗΠΑ έδωσε με ευνοϊκούς όρους 100 πλοία Liberty στους Ελληνες εφοπλιστές. Και τα πλοία αυτά έδωσαν το έναυσμα να αναγεννηθεί η ελληνική ναυτιλία μέσα από τις στάχτες της, αφού είχε καταστραφεί.
Αυτή τη ναυτική και λαϊκή παράδοση προβάλλει και αξιοποιεί το Ναυτικό Μουσείο Χίου, που εγκαινίασε τη λειτουργία του στις 24 Αυγούστου του 1997.
Ταξιδέψαμε στη Χίο και επισκεφτήκαμε το μουσείο που βοηθάει τον επισκέπτη να διαβάσει «πάνω στα γαλάζια φύλλα των κυμάτων» τη μοίρα της πατρίδας, αλλά και τη μακραίωνη όσο και θαυμαστή θαλασσοπορία της Χίου. Το μουσείο αυτό δεν είναι μόνο για να συντηρεί την ιστορική μνήμη, αλλά λειτουργεί και ως εφαλτήριο για τη νεότερη γενιά στην πορεία της προς το μέλλον.
Στο νεοκλασικό αρχοντικό των 400 τ.μ. με την επιβλητική θωριά, που βρίσκεται στο κέντρο της πόλης, συναντήσαμε τον αντιπρόεδρο του μουσείου και πρόεδρο της Διεθνoύς Ενωσης Πλοιοκτητών Πλοίων Μεταφοράς Χύδην Ξηρού Φορτίου (Intercargo) Δημήτρη Φαφαλιό, εκπρόσωπο ενός εκ των παραδοσιακών ελληνικών εφοπλιστικών οικογενειών.
Εισερχόμενοι στο αρχοντικό, ο κ. Φαφαλιός κοντοστάθηκε. Σήκωσε το βλέμμα του και έδειξε δύο πορτρέτα αποκαλύπτοντάς μου μια μοναδική ιστορία την οποία λίγοι γνωρίζουν. Επρόκειτο για τους γεννήτορες πέντε παραδοσιακών σήμερα εφοπλιστικών οικογενειών: Λύρα, Χατζηπατέρα, Λω, Λαιμού και Φαφαλιού.
«Το Ναυτικό Μουσείο Χίου είναι το σπίτι του προπάππου μας, του Αναστάση Πατέρα, και της προγιαγιάς μας Μαρουκώς», μου είπε κοιτώντας τα δύο πορτρέτα. Και άρχισε τη διήγηση-ταξίδι στον χρόνο:
«Ο μπαρμπά Αναστάσης Πατέρας στην εποχή του ήταν μεγάλος εφοπλιστής. Είχε καταγωγή από τις Οινούσσες. Η περιουσία του τότε ήταν 100.000 χρυσές λίρες, τεράστιο πόσο. Το 1906 αγόρασε αυτό το σπίτι. Από το ζευγάρι του Αναστάση και της Μαρουκώς με τα επτά παιδιά προήλθαν πέντε εφοπλιστικές οικογένειες, πέντε σόγια: των Λύρα, Χατζηπατέρα, Λω, Λαιμού και Φαφαλιού. Ολοι προέρχονται από τον προπάππου και την προγιαγιά. Η δε προγιαγιά μας έζησε για να δει 24 δισέγγονα.
Το σπίτι αυτό αντιπροσωπεύει το παρελθόν, αλλά είναι και το μέλλον. Γιατί βλέπει κανείς τα θεμέλια του ελληνικού ναυτιλιακού θαύματος, τα οποία υπάρχουν ακόμα και θα στηρίξουν το μέλλον της ελληνικής ναυτιλίας. Χρειαζόμαστε το παρελθόν για να προχωρήσουμε καλά προς το μέλλον».
Το οίκημα με την πάροδο των δεκαετιών παρέμεινε εγκαταλελειμμένο και ερήμωσε.
«Το 1992 ήρθα με τον εργολάβο και το βρήκαμε όλο μέσα κατεστραμμένο. Ηταν σε τέτοια άσχημη κατάσταση που πέσανε πάνω μας ψύλλοι και κατεβαίναμε την Απλωταριά ψάχνοντας φαρμακείο για να ψεκαστούμε. Τότε ο θείος μας, ο Νίκος Λως, που ήταν στην εταιρεία Vrontados, μάζεψε όλα τα ξαδέλφια και συγκεντρώσαμε τους οικονομικούς πόρους για να γίνει η ανακαίνιση του σπιτιού, η οποία τελείωσε το 1993. Τα εγκαίνια του μουσείου πραγματοποιήθηκαν το 1994. Κρατήσαμε το αρχικό στυλ του σπιτιού και πάντοτε η θέληση ήταν να διατηρήσει πρώτα τη ζεστασιά του ως σπίτι και μετά ως μουσείο», θυμάται ο κ. Φαφαλιός και συνεχίζει:
«Είμαστε πολύ τυχεροί γιατί μας έχουν παραχωρήσει εκθέματα διάφοροι οργανισμοί. Για το πιο πρόσφατο μας βοήθησε η υπουργός Πολιτισμού, η κυρία Μενδώνη, αλλά και η Περιφέρεια. Είναι εκθέματα από τη ναυαρχίδα του Καρά Αλή που πυρπολήθηκε από τον Κανάρη και βυθίστηκε έξω από τη Χίο. Την πυρπόληση αυτή ακολούθησε, δυστυχώς, η δεύτερη σφαγή της Χίου από τους Τούρκους».
Οσο για τα εκθέματα του μουσείου, η συντήρηση του οποίου ανέρχεται ετησίως στα 90.000 ευρώ, ανέφερε:
«Εχουμε και ιστορικά και μοντέρνα εκθέματα. Πέρυσι η COSCO μάς παραχώρησε ένα πολύ ωραίο μοντέλο ενός υπερσύγχρονου μεγάλου πλοίου μεταφοράς εμπορευματοκιβωτίων. Και προσπαθούμε με τον τρόπο αυτό να κρατήσουμε το μουσείο ζωντανό και να αλλάζουμε όσο είναι δυνατόν τις εκθέσεις».
Στην ιδιοκτησία του Ναυτικού Μουσείου Χίου είναι, μεταξύ άλλων, τα σύνεργα του μπουρλοτιέρη Κωνσταντίνου Κανάρη, όπως το ναυτικό του μαχαίρι, η λεγόμενη «κάμα», και η γυάλινη μπάλα-χειροβολίδα, σε σχήμα μελανοδοχείου περίπου 10 εκατοστών, ο πρόδρομος της βόμβας μολότοφ.
Ο Κανάρης και άλλοι μπουρλοτιέρηδες χρησιμοποιούσαν τέτοιες χειροβολίδες για να μεταδώσουν τη φωτιά στο πλοιάριο του μπουρλότου όταν βρίσκονταν ήδη σε απόσταση ασφαλείας από αυτό. Από το φλεγόμενο μπουρλότο η φωτιά μεταδιδόταν στο εχθρικό πολεμικό στο πλευρό του οποίου το είχαν προσδέσει. Το Liberty «Ψαρά», που ναυπηγήθηκε το 1945 στα ναυπηγεία Todd στο Χιούστον, ιδιοκτησίας της εταιρείας Νέα Τύχη των Φαφαλιών. Ακόμη εκτίθενται γκραβούρες από τη Ναυμαχία του Ναυαρίνου, οι οποίες σχεδιάστηκαν μόλις τρεις μήνες μετά το ιστορικό γεγονός, ημερολόγια πλοίων, πίνακες του Αριστείδη Γλύκα που θεωρούνται αριστουργήματα της λαϊκής ζωγραφικής του τέλους του 19ου αιώνα αρχές του 20ου, πλήθος ομοιωμάτων ιστιοφόρων, που ανήκουν επίσης στο μουσείο.
Στον προαύλιο χώρο του ο επισκέπτης αντικρίζει ένα σκαρί μικρού ψαράδικου του Αιγαίου, την προπέλα πλοίου και ένα βαρούλκο ατμού από την περίοδο του Μεσοπολέμου. Εντυπωσιάζει το μνημείο όπου αναγράφονται τα ονόματα όλων των Χίων ναυτικών του Εμπορικού Ναυτικού που χάθηκαν στη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, και συγκεκριμένα από το 1939 έως το 1945. Περισσότεροι από 300 ναυτικοί δεν επέστρεψαν στα σπίτια τους όταν τελείωσε ο πόλεμος. Σε βαρύ πένθος βυθίστηκαν τα τέσσερα ναυτιλιακά κέντρα, οι Οινούσσες, τα Καρδάμυλα, ο Βροντάδος και η Λαγκάδα.
Στον Μεγάλο Πόλεμο αφανίστηκε η χιώτικη ναυτιλία που είχε στη διάρκεια του Μεσοπολέμου αξιοζήλευτη ανάπτυξη.
Στην πρώτη αίθουσα του ισογείου, με πλούσια ζωγραφική διακόσμηση στην οροφή της, εκτίθεται πλήθος ομοιωμάτων και πινάκων ιστιοφόρων.
Μεταπολεμικά έγινε μετακίνηση της έδρας σημαντικών εφοπλιστικών ονομάτων στη Νέα Υόρκη. Κορυφαίος εκπρόσωπος εκείνη την εποχή της χιώτικης και κατ’ επέκταση ελληνικής ναυτιλίας ήταν ο Σταύρος Λιβανός. Κάποιες χιώτικες εφοπλιστικές οικογένειες που πρωταγωνίστησαν στην ανάσταση της ελληνικής ναυτιλίας ήταν αυτές των Ι. Χανδρή, Ιωάννη Μ. Καρρά, Ιωάννη Κ. Καρρά, Στρατή Ανδρέαδη, αδελφών Λω, Λαιμών, Πατέρα, Φαφαλιών, Λύρα, Χατζηπατέρα, Ξυλά, Λιβανού, Ευσταθίου κ.ά.
Το κτίριο είναι νεοκλασικό, των αρχών του 20ού αιώνα, και νησιώτικου ρυθμού. Πρόκειται για διώροφο κτίσμα με ωραίες και χαρακτηριστικές οροφογραφίες. Τη δαπάνη ανακαίνισης ανέλαβαν οι οικογένειες Ιωάννη Δ. Φαφαλιού, Αντωνίου Κ. Λω, Ιωάννη Μ. Ψαρρού, Κώστα Ι. Λύρα, Τάσου Διαμαντάρα, Πόπης Ρωμανού, Δημητρίου Λαιμού-Μπότσαρη, Νίκου Κ. Λω, Μαρίκας Γ. Νικολού, καθώς και το κληροδότημα Καλλιρρόης Δ. Πατέρα.
Διαβάστε ακόμη
Foster + Partners: Το αρχιτεκτονικό team πίσω από το «ELLINIKON» θαύμα (pics)