Με τον Ανδρέα Α. Παπανδρέου συναντηθήκαμε για πρώτη φορά στο πλαίσιο του 9ου Delphi Economic Forum. Συμμετείχε στο πάνελ που συντόνιζα με θέμα τον ρόλο της ναυτιλίας στην πράσινη μετάβαση. Μαζί του η Σεμίραμις Παληού, διευθύνουσα σύμβουλος της εισηγμένης στην αμερικανική κεφαλαιαγορά Diana Shipping, πρόεδρος της HELMEPA και της INTERMEPA, μέλος του Δ.Σ. της Ενωσης Ελλήνων Εφοπλιστών (ΕΕΕ), και ο δρ Δημήτρης Φαφαλιός, γραμματέας της ΕΕΕ, πρόεδρος της Intercargo – Διεθνούς Ενωσης Πλοιοκτητών Φορτηγών Πλοίων.
Αντικείμενο της συζήτησης ήταν η αντιμετώπιση των προκλήσεων στον δρόμο για την απανθρακοποίηση και τις μηδενικές εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου, τα προβλήματα που δημιουργούν οι γεωπολιτικές εξελίξεις και αναταράξεις, αλλά και η ικανότητα της ναυτιλίας να προσαρμόζεται άμεσα στις αλλαγές διασφαλίζοντας την ομαλή λειτουργία της οικονομίας και της καθημερινότητας των πολιτών.
Στο περιθώριο του συνεδρίου ανταλλάξαμε απόψεις με τον κ. Παπανδρέου. Σε κάποια στιγμή μού είπε: «Αναδεικνύεται ο ρόλος της ναυτιλίας στην ανθεκτικότητα και ευρωστία της παγκόσμιας οικονομίας ειδικά σε περιόδους κρίσεων και γεωπολιτικών αναταράξεων. Υπάρχουν κίνδυνοι για την πράσινη μετάβαση λόγω των γεωπολιτικών αναταραχών. Αν πάμε σε πολέμους και εντάσεις είναι πιο δύσκολο να υπάρξουν παγκόσμιες συμφωνίες και πολιτικές που να είναι συντονισμένες, προϋπόθεση απαραίτητη για την επιτυχή πράσινη μετάβαση».
Η τοποθέτηση αυτή μου προκάλεσε το ενδιαφέρον και συμφωνήσαμε να κάνουμε τη συνέντευξη που θα διαβάσετε ακολούθως. Η ματιά του καθηγητή επί των Οικονομικών του Περιβάλλοντος στο Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών είναι διεισδυτική και με άλλη οπτική γωνία, έξω από την πεπατημένη.
– Η απανθρακοποίηση είναι ο βασικότερος στόχος όλου του πλανήτη. Σε ποιο σημείο βρισκόμαστε;
Πράγματι η ανάγκη να ελαχιστοποιήσουμε την εξάρτησή μας από τους υδρογονάνθρακες αποτελεί κεντρική στρατηγική για την επίτευξη του στόχου της Συμφωνίας του Παρισιού. Εκεί η παγκόσμια κοινότητα αποφάσισε ότι πρέπει η μέση θερμοκρασία του πλανήτη να αυξηθεί λιγότερο από 2 βαθμούς Κελσίου μέχρι το 2100 σε σχέση με την προβιομηχανική θερμοκρασία, και ιδανικά να μην ξεπεράσει τον 1,5 βαθμό Κελσίου. Αυτή τη στιγμή είμαστε κοντά στον 1,1 βαθμό Κελσίου πάνω από την προβιομηχανική εποχή. Με τις υπάρχουσες πολιτικές και δεσμεύσεις μείωσης των εκπομπών φαίνεται να οδηγούμαστε σε 2,7 βαθμούς έως το 2100, ξεπερνώντας κατά πολύ τον στόχο. Αυτό μπορεί να μας κάνει απαισιόδοξους για το κατά πόσο μπορούμε να πετύχουμε τον στόχο, αλλά είναι χρήσιμο να αναγνωρίσουμε και την πρόοδο. Με τις πολιτικές που είχαμε το 2015 κατευθυνόμαστε προς 3,6 βαθμούς. Υπάρχει πρόοδος, αλλά χρειάζεται ακόμα μεγαλύτερη αποφασιστικότητα.
– Ποιες στρατηγικές πρέπει να υιοθετηθούν σε κεντρικό επίπεδο στην προσπάθεια για την πράσινη μετάβαση;
Παρά τις πρόσφατες ανησυχίες με τους αγρότες, το πρότυπο που ακολουθεί η Ευρωπαϊκή Ενωση είναι σωστό. Η αντιμετώπιση της κλιματικής κρίσης απαιτεί μια κοινωνική, οικονομική και τεχνολογική μετάβαση χωρίς προηγούμενο. Μετά από χρόνια αποσπασματικών προσπαθειών με κύριο άξονα το σύστημα εμπορεύσιμων αδειών και κάποιες εθνικές πολιτικές, όπως επιδοτήσεις σε ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, η Ε.Ε. υιοθέτησε την Πράσινη Συμφωνία που χαρακτηρίζεται από ένα σύνολο πολιτικών, ρυθμίσεων και νόμων μιας ολιστικής ή συστημικής προσέγγισης. Χαρακτηριστική περίπτωση είναι ο Κλιματικός Νόμος που ορίζει πως όλες οι νομοθεσίες πρέπει να λαμβάνουν υπόψη τη διάσταση της πράσινης μετάβασης και της προσαρμογής στην κλιματική αλλαγή.
– Η λήψη περιφερειακών μέτρων όπως της Ε.Ε. είναι προς τη σωστή κατεύθυνση ή βραχυκυκλώνει τη συνολική προσπάθεια;
Η αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής απαιτεί παγκόσμια δράση. Στο πλαίσιο της Συμφωνίας του Παρισιού όλες οι χώρες του κόσμου έχουν υιοθετήσει εθνικές δεσμεύσεις για τη μείωση των εκπομπών αερίων θερμοκηπίου. Οι αναπτυγμένες χώρες έχουν μεγαλύτερη ευθύνη, λόγω ιστορικών εκπομπών και δυνατοτήτων, να μειώσουν τις εκπομπές έναντι των αναπτυσσόμενων χωρών, αλλά και τις να βοηθήσουν.
Η Ε.Ε. αναλαμβάνει περιφερειακά μέτρα που εξασφαλίζουν την επίτευξη των στόχων που έχει θέσει και ταυτόχρονα ασκεί πίεση σε χώρες και κλάδους, όπως η αεροπλοΐα και η ναυτιλία, να αναλάβουν ανάλογες πρωτοβουλίες. Ο παγκόσμιος συντονισμός είναι ο επιθυμητός στόχος, αλλά δεν έχουμε την πολυτέλεια να τον περιμένουμε. Η στάση της Ε.Ε. είναι προς τη σωστή κατεύθυνση. Επίσης, ενισχύει την ενεργειακή της ανεξαρτησία και την ανταγωνιστικότητά της στις νέες καθαρές τεχνολογίες.
– Η Ε.Ε. με την πολιτική που ακολουθεί μήπως πυροβολεί τα πόδια της αφού οι μεγάλες ανταγωνίστριές της, με βασικότερες τις ΗΠΑ και την Κίνα, ακολουθούν πιο ελαστικές πολιτικές και γίνονται ακόμη πιο ανταγωνιστικές σε βάρος της ευρωπαϊκής οικονομίας;
Από νωρίς η Ε.Ε. έχει αναλάβει ηγετικές πρωτοβουλίες στην προσπάθεια αντιμετώπισης της κλιματικής κρίσης. Μέχρι πρόσφατα αυτό δεν έχει επιβαρύνει την ανταγωνιστικότητά της καθώς τα μέτρα ήταν σχετικά ήπια. Με την Πράσινη Συμφωνία, τον Κλιματικό Νόμο και το FitFor55 η Ε.Ε. έχει ενισχύσει σημαντικά τα μέτρα για την ενεργειακή μετάβαση, αλλά με τρόπο που λαμβάνει υπόψη και τις επιπτώσεις στην ανταγωνιστικότητα.
Το 2022 η Αμερική πήρε τα πιο σημαντικά μέτρα στην ιστορία με ένα πακέτο-μαμούθ 369 δισ. δολαρίων ενισχύοντας την ενεργειακή μετάβαση σύμφωνα με τις δεσμεύσεις της. Τα μέτρα όμως χαρακτηρίζονται από προστατευτισμό παρέχοντας προνόμια σε εταιρείες που επενδύουν στις ΗΠΑ. Η Ευρώπη ήδη λαμβάνει μέτρα να θωρακίσει την ανταγωνιστικότητά της με την Πράσινη Συμφωνία για Βιομηχανική Πολιτική, καθώς και με το προτεινόμενο Ευρωπαϊκό Κρατικό Ταμείο. Αντίστοιχα λαμβάνει μέτρα απέναντι στην Κίνα.
– Πόσο επηρεάζουν την προσπάθεια της ενεργειακής μετάβασης οι γεωπολιτικές συγκρούσεις;
Οι γεωπολιτικές εντάσεις δυσκολεύουν τις απαραίτητες συνεργασίες και δεσμεύσεις της παγκόσμιας κοινότητας στην επίτευξη της κλιματικής ουδετερότητας, θέτουν κινδύνους για την ειρήνη, ενισχύουν την τάση για προστατευτισμό και αποδυναμώνουν τους θεσμούς παγκόσμιας συνεργασίας των Ηνωμένων Εθνών.
Από την άλλη, η ενεργειακή ανασφάλεια που δημιουργείται μπορεί να οδηγήσει τις χώρες να εντατικοποιήσουν τις προσπάθειες μετάβασης σε ανανεώσιμες πηγές, όπως έχει γίνει με την Ε.Ε. μετά τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία. Επίσης, η γεωπολιτική ένταση συμβάλλει στον οικονομικό ανταγωνισμό για το ποιες χώρες θα αποκτήσουν την πρωτοκαθεδρία στις νέες τεχνολογίες καθαρής ενέργειας, όπως ηλεκτροκίνητα αυτοκίνητα, μπαταρίες, φωτοβολταϊκά, ανεμογεννήτριες, έξυπνα δίκτυα ηλεκτρισμού κ.ο.κ.
– Υπάρχει μια διελκυστίνδα μεταξύ αναπτυγμένων και αναπτυσσόμενων χωρών. Πώς θα βρεθεί η χρυσή τομή;
Η μεγαλύτερη πρόκληση της ενεργειακής μετάβασης αφορά τις αναπτυσσόμενες χώρες. Από τη μία είναι οι χώρες που είναι πιο ευάλωτες στις κλιματικές αλλαγές και λιγότερο ικανές να προσαρμοστούν, αλλά από την άλλη δεν έχουν τα απαραίτητα κεφάλαια για τις υποδομές και τον εξοπλισμό για ΑΠΕ, ακόμα κι αν συμφέρουν οικονομικά.
Μόνο με σημαντική μεταφορά πόρων και τεχνογνωσίας από τις αναπτυγμένες χώρες μπορεί να επιτευχθεί η ενεργειακή μετάβαση. Σύμφωνα με τον Διεθνή Οργανισμό Ενέργειας, οι επενδύσεις σε καθαρή ενέργεια σε αναπτυσσόμενες χώρες πρέπει να επταπλασιαστούν στο 1 τρισ. το έτος. Θα χρειαστούν κατάλληλες επενδυτικές συνθήκες και διεθνής προσπάθεια για επιτάχυνση των εισροών κεφαλαίου.
– Το οικονομικό κόστος της μετάβασης ανέρχεται σε τρισεκατομμύρια δολάρια. Πού θα βρεθούν τα χρήματα αυτά;
Σύμφωνα με τη Διεπιστημονική Επιτροπή για την Κλιματική Αλλαγή, το οικονομικό κόστος των πολιτικών μείωσης των αερίων θερμοκηπίου που πετυχαίνουν τον στόχο της Συμφωνίας του Παρισιού αντιστοιχεί με μέση ετήσια απώλεια του παγκόσμιου ΑΕΠ της τάξης του 0,05%-0,14%. Συνολικά είναι κάποια τρισεκατομμύρια όλο το διάστημα έως το 2050. Αυτό όμως δεν λαμβάνει καθόλου υπόψη το όφελος που θα έχουμε από τις μειωμένες ζημιές που προκαλεί η κλιματική αλλαγή. Οι ζημιές που θα γλιτώσουμε από τη συγκράτηση της κλιματικής αλλαγής ξεπερνούν κατά πολύ το κόστος. Τα χρήματα θα βρεθούν από τις ζημιές που θα γλιτώσουμε -αν και αυτά θα έρθουν στο μέλλον- από τα χρήματα που θα εξοικονομήσουμε μη επενδύοντας σε υδρογονάνθρακες, από εισπράξεις στους φόρους άνθρακα και δανείζοντας από το μέλλον με πράσινα ομόλογα.
– Πόσο επηρεάζει και θα επηρεάσει τον καταναλωτή στην καθημερινότητά του; Θα έχει δυσμενείς επιπτώσεις στις θέσεις εργασίας, στον πληθωρισμό και την αξία του χρήματος;
Ο καταναλωτής πρέπει να είναι έτοιμος για κάποιες αλλαγές στην καθημερινότητά του, που με κατάλληλο σχεδιασμό θα έχουν θετικό πρόσημο. Με σωστά σχεδιασμένες πολιτικές ο καταναλωτής θα δει υψηλότερες τιμές στο πετρέλαιο θέρμανσης και στα προϊόντα που έχουν σημαντικό ανθρακικό αποτύπωμα, αλλά θα μπορέσει να βρει άλλα προϊόντα και υπηρεσίες χαμηλού άνθρακα που είναι ελκυστικά υποκατάστατα. Με χρηματοδοτικά εργαλεία θα μπορέσει να αντικαταστήσει καυστήρα πετρελαίου με αντλία θερμότητας και να εξοικονομήσει χρήματα.
Η ενεργειακή μετάβαση θα πλήξει εργασίες που σχετίζονται με υδρογονάνθρακες και κλάδους με μεγάλο ανθρακικό αποτύπωμα, αλλά θα δημιουργήσει νέες εργασίες που σχετίζονται με καθαρές μορφές ενέργειας και τα μεγάλα έργα υποδομής που θα απαιτούνται. Βραχυπρόθεσμα μπορεί να υπάρξουν ήπιες πληθωριστικές πιέσεις, αλλά αντιμετωπίσιμες από τη νομισματική πολιτική. Μεσοπρόθεσμα η τεχνολογική πρόοδος μπορεί να φέρει πτώση τιμών στην ενέργεια.
– Ποιος είναι ο ρόλος της ναυτιλίας στη γενικότερη αυτή προσπάθεια αν αναλογιστεί κανείς ότι, αν και μεταφέρει το 90% του παγκόσμιου εμπορίου, το περιβαλλοντικό της αποτύπωμα σε εκπομπές αερίων είναι μόλις στο 2,2%;
Η διεθνής ναυτιλία έχει το χαμηλότερο ανθρακικό αποτύπωμα σε σχέση με το μεταφορικό έργο απ’ όλα τα μέσα μεταφοράς μεγάλων αποστάσεων. Παρότι είναι ένας από τους δυσκολότερους κλάδους για να απεξαρτηθεί από τους υδρογονάνθρακες, ο Διεθνής Ναυτιλιακός Οργανισμός (ΙΜΟ) έχει δεσμευτεί να πετύχει τον στόχο των καθαρά μηδενικών εκπομπών έως το 2050.
Κάτι που δεν έχει μνημονευτεί επαρκώς είναι ο θετικός ρόλος της ναυτιλίας στην ενεργειακή ασφάλεια και στην ενεργειακή μετάβαση. Η ευελιξία της ναυτιλίας να παράσχει υγροποιημένο φυσικό αέριο βοήθησε την Ε.Ε. να αντιμετωπίσει την κρίση της απεξάρτησης από το ρωσικό φυσικό αέριο. Καθώς ο κόσμος θα μπαίνει στη νέα ενεργειακή εποχή, θα αλλάξουν σημαντικά οι εφοδιαστικές αλυσίδες παγκοσμίως και η ναυτιλία θα έχει νευραλγικό ρόλο στο να στηρίξει αυτές τις μεγάλες μεταβολές στη ροή των νέων πρώτων υλών και εμπορευμάτων.
– Ποιος είναι ο ρόλος του δημόσιου τομέα αλλά και του ιδιωτικού, στον οποίο εντάσσεται η ναυτιλιακή βιομηχανία, όπως το παράδειγμα των πράσινων διαδρόμων (green corridors);
Σε αντίθεση με το παρελθόν, η τωρινή ενεργειακή μετάβαση απαιτεί καθοριστικό ρόλο του Δημοσίου με μια ολιστική προσέγγιση και σε συνεργασία με τον ιδιωτικό τομέα. Ενα παράδειγμα ενός νέου προτύπου συνεργασίας ιδιωτικού και δημόσιου τομέα στη ναυτιλιακή βιομηχανία είναι τα πειράματα των πράσινων διαδρόμων. Εστιάζουν σε συγκεκριμένες εμπορικές διαδρομές, π.χ. μεταφορά σιδηρομεταλλεύματος από λιμάνι της Δυτικής Αυστραλίας σε λιμάνι της Ανατολικής Ασίας. Επιδίωξη είναι η συνεργασία ενδιαφερόμενων φορέων στην κατασκευή και χρήση πλοίων μηδενικού άνθρακα (παραγωγοί καυσίμων, εφοπλιστές και διαχειριστές πλοίων, ιδιοκτήτες φορτίων, λιμάνια, ρυθμιστικές αρχές) ώστε να γίνουν οι απαραίτητες ενέργειες σε όλη την αλυσίδα αξίας. Μια τέτοια προσέγγιση μοιράζει το ρίσκο και εξασφαλίζει πως οι επενδύσεις σε νέες τεχνολογίες δεν θα είναι ασύμφορες και θα παράσχουν σημαντικά διδάγματα για την ενίσχυση και εξάπλωση της μετάβασης.
– Πιστεύετε ότι είναι ανεκπλήρωτος ο στόχος για μηδενικές εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου έως το 2050;
Αναμφίβολα, αν ο κόσμος είχε δραστηριοποιηθεί όπως έπρεπε πριν από 30 χρόνια δεν θα αναρωτιόμασταν αν ο στόχος είναι εφικτός. Ο στόχος είναι εξαιρετικά φιλόδοξος γιατί τα χρονικά περιθώρια είναι ασφυκτικά και η περιπλοκότητα μιας μετάβασης που αγγίζει όλες τις όψεις της κοινωνίας και οικονομίας σε παγκόσμιο επίπεδο δεν έχει ιστορικό προηγούμενο. Το κύριο εμπόδιο δεν είναι τεχνολογικής ή οικονομικής φύσης, αλλά κατά πόσο υπάρχουν οι πολιτικές συνθήκες που θα δημιουργήσουν μια σταθερή προσήλωση στον στόχο, το κατάλληλο επενδυτικό περιβάλλον και θα εξασφαλίσουν μια δίκαιη μετάβαση που θα αγκαλιαστεί από την πλειονότητα της κοινωνίας. Δύο βασικοί λόγοι αισιοδοξίας είναι: α) η εκθετική ανάπτυξη ΑΠΕ και η δραματική μείωση του κόστους τους (ηλιακή και αιολική ενέργεια, μπαταρίες κ.ά.), και β) ο ανταγωνισμός των μεγάλων δυνάμεων να επικρατήσουν στις νέες τεχνολογίες της καθαρής ενέργειας.
Διαβάστε ακόμη
Ηilton: Από τον Ιούνιο (και) στη Μύκονο και από το 2025 στην Αθήνα με το νέο Conrad Athens (pics)
Στη Βόρεια Ελλάδα ο Μητσοτάκης για να φρενάρει διαρροές – Με θέματα καθημερινότητας στη Θεσσαλονίκη
Για όλες τις υπόλοιπες ειδήσεις της επικαιρότητας μπορείτε να επισκεφτείτε το Πρώτο ΘΕΜΑ