Άθικτη λίγο καιρό πριν, και ξαφνικά σε ερείπια: Τις πρώτες εβδομάδες του πολέμου, τα κοινωνικά δίκτυα ήταν γεμάτα από διπλές φωτογραφίες στις οποίες οι Ουκρανοί κατέγραφαν την έκταση της καταστροφής σύμφωνα με την αρχή “πριν – μετά”.
Τώρα, ένα χρόνο μετά την έναρξη της ρωσικής εισβολής στη γειτονική χώρα, ο πληθυσμός αρχίζει να αποκαθιστά τις ζημιές, τουλάχιστον σε μικρή κλίμακα: Τα σπίτια ξαναχτίζονται, οι βομβαρδισμένες κρίσιμες υποδομές ανανεώνονται, οι σιδηροδρομικές γραμμές επισκευάζονται. Αλλά πότε μπορεί να ξεκινήσει η πανεθνική ανασυγκρότηση της χώρας; Πόσο δαπανηρή θα είναι; Και πού έχει ήδη αρχίσει;
Η ανοικοδόμηση της χώρας θα διαρκέσει πιθανώς δεκαετίες, σημειώνει η Handelsblatt. Σύμφωνα με εκτιμήσεις της Οικονομικής Σχολής του Κιέβου και του ουκρανικού υπουργείου Οικονομίας, οι καταστροφές και οι ζημιές ανέρχονται σε περίπου 138 δισεκατομμύρια δολάρια – και αυτό μόνο μέχρι τα τέλη Δεκεμβρίου του περασμένου έτους. Τα κτίρια κατοικιών και οι υποδομές αντιπροσώπευαν το μεγαλύτερο μερίδιο.
Ωστόσο, το κόστος για την ανοικοδόμηση είναι πολύ υψηλότερο: Τον περασμένο Οκτώβριο ο Ουκρανός πρωθυπουργός Nτένις Σμίχαλ το υπολόγισε σε 750 δισεκατομμύρια δολάρια, ενώ άλλες πηγές το ανεβάζουν ακόμη και σε πάνω από ένα τρισεκατομμύριο. Στις αρχές Φεβρουαρίου, ο Σμιχάλ υπολόγισε τις βραχυπρόθεσμες οικονομικές ανάγκες μόνο για επείγοντα άμεσα μέτρα ανασυγκρότησης σε 17 δισεκατομμύρια δολάρια.
«Η ανοικοδόμηση έχει ήδη αρχίσει»
Η επείγουσα βοήθεια και οι μακροπρόθεσμες προσπάθειες συχνά δεν διακρίνονται σαφώς. Για παράδειγμα, εμπειρογνώμονες της Επιτροπής Οικονομικών Σχέσεων της Ανατολικής Ευρώπης έγραψαν τον Σεπτέμβριο: “Η ανοικοδόμηση έχει ήδη αρχίσει”. Τα αναγκαία μέτρα επισκευής και συντήρησης εισρέουν στις μεσοπρόθεσμες και μακροπρόθεσμες προσπάθειες ανασυγκρότησης και εκσυγχρονισμού στην Ουκρανία.
Η Ουκρανία απλώς δεν έχει τα χρήματα για να αναλάβει μόνη της το κόστος. Το ανατολικοευρωπαϊκό κράτος ήταν ήδη πριν από τον πόλεμο μία από τις φτωχότερες χώρες της Ευρώπης. Τα μειωμένα φορολογικά έσοδα και οι υψηλότερες κρατικές δαπάνες ανοίγουν τώρα μια τρύπα στον ουκρανικό κρατικό προϋπολογισμό. Η ουκρανική στατιστική υπηρεσία προβλέπει δημοσιονομικό έλλειμμα 22,6% για το 2023 χωρίς εξωτερικές επιδοτήσεις.
Η υποστήριξη προέρχεται από το εξωτερικό. Σύμφωνα με τα στοιχεία του “Ukraine Support Tracker” του Ινστιτούτου για την Παγκόσμια Οικονομία του Κιέλου (IfW), η μεγαλύτερη χώρα-χορηγός είναι οι ΗΠΑ. Σύμφωνα με τα στοιχεία, οι Ηνωμένες Πολιτείες υποσχέθηκαν οικονομική βοήθεια ύψους 25,1 δισεκατομμυρίων ευρώ από τα τέλη Ιανουαρίου του περασμένου έτους έως τα μέσα Ιανουαρίου του τρέχοντος έτους. Ακολουθούν η Μεγάλη Βρετανία με τρία δισεκατομμύρια, ο Καναδάς με 2,4 δισεκατομμύρια και η Γερμανία με 1,3 δισεκατομμύρια ευρώ.
Τα περισσότερα χρήματα, ωστόσο, 30,3 δισεκατομμύρια ευρώ, υποσχέθηκαν στην Ουκρανία θεσμικά όργανα της ΕΕ, όπως η Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων.
Ο ιδιωτικός τομέας θα πρέπει επίσης να διαδραματίσει κεντρικό ρόλο στην ανοικοδόμηση – με αντίστοιχα κίνητρα από την πολιτική. Στο γερμανο-ουκρανικό επιχειρηματικό φόρουμ στο Βερολίνο τον περασμένο Οκτώβριο, ο καγκελάριος Όλαφ Σολτς (SPD) δήλωσε: “Όταν ανοικοδομούμε την Ουκρανία, το κάνουμε με γνώμονα τον στόχο της Ουκρανίας ως μέλους της ΕΕ”.
Αυτή η προοπτική προσχώρησης (σ.σ. στην ΕΕ) θα πρέπει επίσης να αποτελέσει μήνυμα για τους ιδιώτες επενδυτές. “Όποιος επενδύει σήμερα στην ανοικοδόμηση της Ουκρανίας επενδύει σε ένα μελλοντικό κράτος μέλος της ΕΕ που θα είναι μέρος της κοινότητας δικαίου και της εσωτερικής αγοράς μας.
Στα μέσα Φεβρουαρίου, ο Ουκρανός πρόεδρος Βολοντίμιρ Ζελένσκι είχε συναντηθεί με εκπροσώπους της αμερικανικής τράπεζας JP Morgan και είχαν συζητήσει τη δημιουργία μιας πλατφόρμας για τη συμμετοχή ιδιωτικών κεφαλαίων στην ανασυγκρότηση της Ουκρανίας. “Συμφωνήσαμε να συνεργαστούμε”, έγραψε ο Ζελένσκι στο Twitter λίγο αργότερα.
Ο διευθύνων σύμβουλος της Επιτροπής Οικονομικών Σχέσεων Ανατολικής Ευρώπης, Μίχαελ Χαρμς, δήλωσε την Τετάρτη ότι οι γερμανικές εταιρείες έχουν επίσης ήδη δεσμευτεί για την ταχεία αποκατάσταση των κατεστραμμένων υποδομών και τη μακροπρόθεσμη ανοικοδόμηση της χώρας. Παράλληλα, ζήτησε επενδυτικές εγγυήσεις και “μια μη γραφειοκρατική και διαφανή διαχείριση των διεθνών κονδυλίων ανασυγκρότησης”.
Μια άλλη πηγή χρημάτων θα μπορούσαν να είναι τα κατασχεθέντα ρωσικά κεφάλαια. “Έχουμε δεσμεύσει 300 δισεκατομμύρια ευρώ σε αποθεματικά από τη ρωσική κεντρική τράπεζα και έχουμε δεσμεύσει 19 δισεκατομμύρια ευρώ από Ρώσους ολιγάρχες”, δήλωσε η πρόεδρος της Επιτροπής Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν στα τέλη Νοεμβρίου.
Η ανοικοδόμηση υπερβαίνει τις υλικές ζημιές
Η ΕΕ και οι εταίροι της θα μπορούσαν να επενδύσουν τα χρήματα και να διαθέσουν τα έσοδα στην Ουκρανία. Επεξεργάζονται μια διεθνή συμφωνία που θα καθιστούσε δυνατή μια τέτοια προσέγγιση. Προς το παρόν, αυτό είναι δύσκολο από νομικής άποψης, ιδίως όταν τα κεφάλαια έχουν μόνο παγώσει και όχι κατασχεθεί.
Σύμφωνα με τον Βάλντις Ντομπρόβσκις, Επίτροπο Εμπορίου της ΕΕ, το σχέδιο θα μπορούσε σύντομα να γίνει πιο συγκεκριμένο. Είπε ότι σύντομα θα υποβληθεί πρόταση της ΕΕ για το θέμα. “Είναι σημαντικό να εργαστούμε με τα κατασχεθέντα κρατικά περιουσιακά στοιχεία για να κάνουμε τη Ρωσία να πληρώσει για τη ζημία που προκάλεσε σε αυτόν τον πόλεμο”, δήλωσε ο Ντομπρόβσκις στο Κίεβο στις αρχές Φεβρουαρίου.
Εντός της ΕΕ, ωστόσο, ορισμένα κράτη επισημαίνουν επίσης νομικές δυσκολίες. Ο συντονισμός της ανοικοδόμησης δεν θα βαρύνει επίσης αποκλειστικά την Ουκρανία. Στα τέλη Ιανουαρίου ξεκίνησε τις εργασίες της η λεγόμενη πλατφόρμα συντονισμού των δωρητών πολλαπλών οργανισμών για τη στήριξη της Ουκρανίας.
Όπως ανέφερε η Επιτροπή της ΕΕ, στην πρώτη συνάντηση συμμετείχαν υψηλόβαθμοι αξιωματούχοι από την Ουκρανία, την ΕΕ και τις χώρες της G7. Παρόντες ήταν επίσης χρηματοπιστωτικά ιδρύματα όπως η Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων, η Ευρωπαϊκή Τράπεζα Ανασυγκρότησης και Ανάπτυξης (ΕΤΑΑ) και η Παγκόσμια Τράπεζα. Η νέα δομή πρόκειται να έχει γραμματείες στις Βρυξέλλες και το Κίεβο, με την G7 να αναλαμβάνει τον πολιτικό συντονισμό.
Παράλληλα, πολλοί παρατηρητές τονίζουν ότι η Ουκρανία πρέπει να αναλάβει κεντρικό ρόλο. Ο Ράινερ Λίντνερ, διευθύνων σύμβουλος του χονδρεμπόρου χάλυβα Heine und Beisswenger και επικεφαλής του γερμανο-ουκρανικού φόρουμ από το 2013, για παράδειγμα, εξήγησε ότι η άποψη από το εξωτερικό είναι πράγματι χρήσιμη. “Όμως ο κεντρικός ρόλος στην ανοικοδόμηση, συμπεριλαμβανομένου του ζητήματος του τρόπου με τον οποίο θα πρέπει να γίνει αυτό, θα πρέπει να επιτελεστεί στην Ουκρανία από την ουκρανική κυβέρνηση”.
Εξάλλου, η ανοικοδόμηση δεν αφορά μόνο οικονομικά ζητήματα. Η Ολεξάντρα Ματβιτσούκ είναι επικεφαλής της οργάνωσης για τα ανθρώπινα δικαιώματα “Κέντρο Πολιτικών Ελευθεριών” στην Ουκρανία, η οποία έλαβε πέρυσι το βραβείο Νόμπελ Ειρήνης μαζί με δύο άλλες οργανώσεις. Σε ομιλία της στο Όσλο στα μέσα Δεκεμβρίου, είπε: “Ο αγώνας μας σήμερα είναι υψίστης σημασίας: διαμορφώνει το μέλλον της Ουκρανίας”.
Πρόκειται για την οικοδόμηση ενός κράτους όπου τα δικαιώματα όλων προστατεύονται, οι αρχές είναι υπόλογες, τα δικαστήρια εγγυώνται την ανεξαρτησία – και όπου η αστυνομία δεν καταστέλλει τις ειρηνικές διαδηλώσεις των φοιτητών.
Διαβάστε ακόμη
Σύγκρουση τρένων στη Λάρισα: Φοιτητές οι περισσότεροι τραυματίες, λέει ο πρόεδρος του ΕΚΑΒ Θεσσαλίας
Μαρτυρία σοκ από επιβάτες: «Υπάρχει σύγχυση στις γραμμές… Μα πού είναι αυτός ο προϊστάμενος;»