της Νεφέλης Λυγερού
Οπως αναμενόταν, η άτυπη Σύνοδος Κορυφής στη Ρουμανία την προηγούμενη Πέμπτη δεν αποφάσισε τη λήψη μέτρων εναντίον της Τουρκίας για την εισβολή του «Πορθητή» στην κυπριακή ΑΟΖ. Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, που ενημερώθηκε αναλυτικά από τον πρόεδρο Νίκο Αναστασιάδη, εξέφρασε -διά του προέδρου του Ντόναλντ Τουσκ- την υποστήριξή του προς τη Λευκωσία και επιφυλάχθηκε να επανεξετάσει το ζήτημα σε επόμενη σύνοδό του. Αντιθέτως, είχε σπεύσει με διαδικασίες-εξπρές να επιβάλει κυρώσεις στη Ρωσία για το ζήτημα της Ουκρανίας, παρότι αυτή η χώρα δεν είναι κράτος-μέλος όπως η Κυπριακή Δημοκρατία.
Παρά την απουσία κάθε επίσημης ευρωπαϊκής καταγγελίας για την τουρκική απόπειρα παράνομης γεώτρησης στην κυπριακή ΑΟΖ, ωστόσο, διπλωματικές πηγές στη Λευκωσία και στην Αθήνα, παραμένουν αισιόδοξες. Θεωρούν ότι ναι μεν η αντίδραση της Ε.Ε. δεν ήταν η επιβεβλημένη από την κοινοτική αλληλεγγύη και το διεθνές δίκαιο, αλλά ότι το κλίμα είναι θετικό και έστω και με καθυστέρηση το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο πιθανότατα θα κινηθεί προς την κατεύθυνση λήψης μέτρων εναντίον της Αγκυρας αν ο «Πορθητής» πραγματοποιήσει τη σχεδιαζόμενη γεώτρηση. Η ρητορική του ίδιου του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν για χρήση στρατιωτικής βίας με σκοπό την ανάκτηση των «καταπατηθέντων δικαιωμάτων» της Τουρκίας στην Ανατολική Μεσόγειο και το Αιγαίο, εξάλλου, δεν αφήνει πολλά περιθώρια για υπεκφυγές.
Το ερώτημα που απασχολεί όχι μόνο την Αθήνα και τη Λευκωσία, αλλά και δυτικές πρωτεύουσες, είναι αν η Αγκυρα μπλοφάρει για να περάσει χωρίς πολιτικό – διπλωματικό κόστος το τετελεσμένο της στην κυπριακή ΑΟΖ. ή αν έχει πράγματι απασφαλίσει και κινείται προς την κατεύθυνση επιβολής διαδοχικών τετελεσμένων. Το ερώτημα αυτό, ωστόσο, δεν μπορεί να απαντηθεί με βεβαιότητα. Η Λευκωσία, πάντως, έχει ήδη αρχίσει να δρομολογεί αντίμετρα με βάση τις δυνατότητές της. Το πρώτο είναι ότι με την έκδοση διεθνών ενταλμάτων θα ασκήσει δίωξη σε όσους (ξένους αλλά και Τούρκους) εμπλέκονται στην παράνομη γεώτρηση, αλλά και για τις σεισμικές έρευνες του «Barbaros» στην κυπριακή ΑΟΖ. Το μέτρο αυτό μπορεί να αποδειχθεί αποτελεσματική αντίδραση, ειδικά για τους μη Τούρκους τεχνικούς και τις νορβηγικές εταιρείες, οι οποίες συνεργάζονται για την πραγματοποίηση της παράνομης γεώτρησης. Πόσο μάλλον όταν μπορεί να οδηγήσει και σε υψηλές αποζημιώσεις. Εξάλλου, το κλίμα που επικρατεί και στην Ευρώπη και στις ΗΠΑ είναι ιδιαίτερα αρνητικό για την Τουρκία, γεγονός που διευκολύνει τη νομική αντίδραση της Λευκωσίας. Σε δεύτερο επίπεδο, η Κυπριακή Δημοκρατία θα επιμείνει να αξιοποιήσει όσο το δυνατόν περισσότερο το ευρωπαϊκό χαρτί.
Οι ενταξιακές διαπραγματεύσεις της Τουρκίας είναι στην πραγματικότητα παγωμένες για άλλους λόγους, οπότε σε αυτό το επίπεδο δεν υπάρχουν πολλά περιθώρια για άσκηση αποτελεσματικών πιέσεων. Η Ε.Ε., όμως, θα μπορούσε να παγώσει τα κονδύλια προς την Αγκυρα, ειδικά τα σημαντικά που έχουν συμφωνηθεί στο πλαίσιο της ευρωτουρκικής συμφωνίας για το Προσφυγικό-Μεταναστευτικό. Αποτελεί κοινό μυστικό, όμως, ότι η Γερμανία και άλλες χώρες-μέλη δεν θέλουν να διακινδυνεύσουν το ενδεχόμενο ο Ερντογάν να ανοίξει τα σύνορα και να γεμίσει την Ευρώπη -μέσω Ελλάδας και δευτερευόντως Βουλγαρίας- με κύματα προσφύγων και μεταναστών. Γι’ αυτό και κατά πάσα πιθανότητα θα προβάλουν ισχυρές αντιστάσεις.
Χωρίς την αναμενόμενη ευρωπαϊκη στήριξη έφυγε από την πρόσφατη (άτυπη) σύνοδο του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου στη Ρουμανία ο πρόεδρος της Κύπρου Νίκος Αναστασιάδης. Στη φωτογραφία ακολουθεί την Ανγκελα Μέρκελ, την προσοχή της οποίας μονοπωλεί ο Ρουμάνος πρόεδρος Κλάους Γιοχάνις
Παιχνίδι με τις πολυεθνικές
Είναι δεδομένο ότι η Κυπριακή Δημοκρατία δεν έχει τη δυνατότητα να διώξει από την ΑΟΖ της τον «Πορθητή» με στρατιωτικά μέσα. Ούτε μπορεί να ποντάρει στην Ελλάδα. Αυτό φάνηκε ξεκάθαρα και από την επίσκεψη του υπουργού Αμυνας Ευάγγελου Αποστολάκη στην Κύπρο. Η Αθήνα δεν φαίνεται να επιθυμεί να εμπλακεί. Το μόνο που είναι διατεθειμένη να προσφέρει είναι διπλωματική υποστήριξη. Επίσης, είναι μάλλον απίθανο οι Αμερικανοί και οι Ευρωπαίοι να παρέμβουν στρατιωτικά για να αποτρέψουν την «πειρατική ενέργεια» της Αγκυρας. Αυτοί θα προστατεύσουν μόνο τις εταιρείες τους και τα συμφέροντά τους. Στην Κύπρο, μάλιστα, τις τελευταίες ημέρες κερδίζει έδαφος η θεωρία ότι ίσως η κυβέρνηση Αναστασιάδη έπρεπε να είχε ήδη παραχωρήσει τα δικαιώματα εκμετάλλευσης για όλα τα οικόπεδα της κυπριακής ΑΟΖ σε μεγάλες πετρελαϊκές εταιρείες. Κατά πολλούς, μια τέτοια κίνηση θα είχε οχυρώσει την κυπριακή ΑΟΖ απέναντι στον τουρκικό επεκτατισμό.
Το επιχείρημα που επικαλούνται οι υποστηρικτές της θέσης αυτής είναι ότι ο Ερντογάν δεν εμπόδισε τη γεώτρηση ούτε της Total ούτε της Exxon Mobil. Εμπόδισε, όμως, εκείνη της ιταλικής Eni επειδή ακριβώς η Ιταλία δεν είχε την αποφασιστικότητα και ίσως τη δύναμη να προστατεύσει την εταιρεία της. Αν, όμως, οι Τούρκοι έστελναν το γεωτρύπανό τους σε οικόπεδο παραχωρημένο σε μεγάλη δυτική εταιρεία, αυτό θα αποτελούσε μονόδρομο για κράτη όπως οι ΗΠΑ και η Γαλλία να στραφούν εναντίον της Αγκυρας και να εμποδίσουν τουρκική γεώτρηση.
Το μόνο σίγουρο είναι ότι αν η Αγκυρα δεν πληρώσει υψηλό διπλωματικό κόστος, θα στείλει και το δεύτερο τουρκικό γεωτρύπανο σε άλλο, μη παραχωρημένο οικόπεδο. Ετσι όπως εξελίχθηκαν τα πράγματα, πάντως, ο Ερντογάν δεν είχε άλλο δρόμο από το να δημιουργήσει τετελεσμένο. Εκτός κι αν αποφάσιζε να υποχωρήσει, με ό,τι αυτό συνεπαγόταν για το δικό του κύρος και το αντίστοιχο της Τουρκίας. Θα ήταν σαν να αποδεχόταν τον αποκλεισμό της και από το ενεργειακό και από το γεωπολιτικό παιχνίδι στην Ανατολική Μεσόγειο. Η Αγκυρα, όμως, θέλει να στείλει το μήνυμα όχι μόνο ότι είναι παρούσα, αλλά και ότι δεν μπορεί να γίνει τίποτα στην περιοχή χωρίς τη δική της συναίνεση.
Καθαρά πολιτική κίνηση
Μέχρι τώρα είναι ασαφές αν ο «Πορθητής» έχει την τεχνολογική δυνατότητα να πραγματοποιήσει τη γεώτρηση και, κυρίως, να εξαγάγει και να διοχετεύσει το φυσικό αέριο στις αγορές, αν βέβαια βρει κοίτασμα. Διπλωματικές πηγές θεωρούν ότι η κίνηση Ερντογάν είναι πρωτίστως πολιτική. Δεν θέλει να κατοχυρωθεί και στην πράξη το κυριαρχικό δικαίωμα της Κυπριακής Δημοκρατίας να εκμεταλλευτεί τα όποια κοιτάσματα στην ΑΟΖ της, και δη στο τμήμα που αντιστοιχεί στην ελεύθερη Κύπρο. Από τη στιγμή, μάλιστα, που η επίδειξη ισχύος με τη δέσμευση μεγάλων θαλάσσιων περιοχών νοτίως της Κύπρου για την πραγματοποίηση αεροναυτικών ασκήσεων και σεισμικές έρευνες του «Barbaros» δεν έφεραν αποτέλεσμα, η γεώτρηση του «Πορθητή» ήταν αναγκαστική κίνηση. Παρά, λοιπόν, το γεγονός ότι και οι ΗΠΑ και η Ευρώπη, αλλά και οι ισχυροί παίκτες στην Ανατολική Μεσόγειο, όπως το Ισραήλ και η Αίγυπτος, έχουν καταδικάσει την πειρατική ενέργεια της Τουρκίας και έχουν σταθεί διπλωματικά στο πλευρό της Κυπριακής Δημοκρατίας, ο Ερντογάν δεν έχει άλλη επιλογή από το να κλιμακώσει. Και τούτο παρότι η Τουρκία δεν έχει κανένα δικαίωμα στη θαλάσσια περιοχή νοτίως της Κύπρου. Ο χάρτης το δείχνει καθαρά.
Καμιά ερμηνεία του διεθνούς δικαίου δεν μπορεί να δικαιολογήσει νομικά την τουρκική ενέργεια. Ο ισχυρισμός ότι τα νησιά δεν έχουν υφαλοκρηπίδα είναι παντελώς αβάσιμος. Αν λοιπόν η Κύπρος δεν έχει υφαλοκρηπίδα, δεν έχει και η Βρετανία! Εξίσου αβάσιμος είναι και ο ισχυρισμός της Αγκυρας ότι προστατεύει τα δικαιώματα των Τουρκοκυπρίων, οι οποίοι έχουν δικαιώματα σε ολόκληρη την Κύπρο και στην ΑΟΖ της. Αυτό θα συνέβαινε αν στην Κύπρο ίσχυε η συνταγματική τάξη που εγκαθίδρυσαν οι Συνθήκες Ζυρίχης και Λονδίνου το 1959-1960. Αυτή η συνταγματική τάξη, όμως, καταλύθηκε με την εισβολή του 1974 και, κυρίως, με την ανακήρυξη του τουρκοκυπριακού ψευδοκράτους το 1983. Το καθεστώς Ερντογάν, όμως, επικαλείται κάθε φορά ό,τι το συμφέρει, χωρίς η κυπριακή και η ελληνική διπλωματία να καταγγέλλουν την αντίφαση της τουρκικής διπλωματίας.