Με ένα φιλόδοξο στόχο που προβλέπει την μέγιστη εκτροπή των απορριμμάτων από την ταφή ώστε έως το 2030 να φτάνει μόνο το 10% των παραγόμενων αποβλήτων και με έμφαση στην πρόληψη αλλά και την μείωση των απορριμμάτων, θα ξεκινήσει ο νέος εθνικός σχεδιασμός που αναμένεται να δώσει εντός των ημερών το υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας σε διαβούλευση. Το νέο ΕΣΔΑ αναμένεται να εγκριθεί από το υπουργικό συμβούλιο ως το τέλος Αυγούστου ώστε να έχει δημοσιευτεί στο ΦΕΚ εντός Σεπτεμβρίου.
Πρόκειται για ένα σχέδιο που θέτει πιο ρεαλιστικούς στόχους στους τομείς της διαχείρισης των αποβλήτων και της ανακύκλωσης αλλά που επιστρατεύει ένα πλέγμα υποδομών και κινητοποιεί πλήθος επενδύσεων που υπολογίζεται συνολικά να προσεγγίσουν τα 3 δισ. ευρώ έως το 2023.
Ειδικότερα, ο νέος ΕΣΔΑ (Εθνικό Σχέδιο για την Διαχείριση των Αποβλήτων) προβλέπει την δημιουργία 28 νέων μονάδων επεξεργασίας αποβλήτων (ΜΕΑ) σε όλη τη χώρα από 5 που είναι σε λειτουργία σήμερα αλλά και 30 μονάδες διαχείρισης βιοαποβλήτων από 4 σήμερα.
Για πρώτη φορά, ο εθνικός σχεδιασμός καθορίζει και το πλαίσιο της ενεργειακής αξιοποίησης των απορριμμάτων, προωθώντας την παραγωγή εναλλακτικών καυσίμων από τα υπολείμματα των μονάδων επεξεργασίας και των Κέντρων Διαλογής Ανακυκλώσιμων Υλικών (ΚΔΑΥ) για την παραγωγή δευτερογενούς εναλλακτικού καυσίμου (SRF/RDF).
Στο πλαίσιο αυτό εξετάζεται η δημιουργία 3 ή 4 μονάδων παραγωγής ενέργειας από τα υπολείμματα των εργοστασίων επεξεργασίας αποβλήτων (ΜΕΑ), οι οποίες συμπληρωματικά με τις άλλες υποδομές του ΕΣΔΑ θα συμβάλουν στην επίτευξη του στόχου για μείωση των αποβλήτων που οδηγούνται για ταφή. Για τον περιορισμό των απορριμμάτων θα δοθεί μάχη στα μέτρα πρόληψης, στη ενίσχυση των ποσοστών ανακύκλωσης, στην εισαγωγή νέων και την ενίσχυση υφιστάμενων διακριτών ρευμάτων αποβλήτων, την προώθηση της επαναχρησιμοποίησης, την προώθηση της αγοράς δευτερογενών υλικών, την ενημέρωση και την ευαισθητοποίηση των πολιτών. Επίσης στην γρήγορη ανάπτυξη δικτύων συλλογής βιοαποβλήτων και ανακυκλώσιμων υλικών, τη δημιουργία σύγχρονων εγκαταστάσεων διαχείρισης αποβλήτων και βιοαποβλήτων (ΜΕΑ και ΜΕΒΑ) και τη σοβαρή αναβάθμιση των ΚΔΑΥ.
Χρηματοδοτικά εργαλεία
Με βάση το ΕΣΔΑ, το συνολικό κόστος υλοποίησης των δράσεων για τα αστικά στερεά απόβλητα χωρίς τις μονάδες ενεργειακής αξιοποίησης, υπολογίζεται σε περίπου 1,92 δισ. ευρώ. Όπως αναφέρεται έχει ήδη εξασφαλιστεί η χρηματοδότηση έργων συνολικού κόστους περίπου 626 εκ. ευρώ αλλά απαιτούνται πρόσθετοι πόροι, περίπου 1,3 δισ. ευρώ για την υλοποίηση των υπολειπόμενων υποδομών.
Μέρος του κόστους μπορεί να καλυφθεί από το διαθέσιμο υπόλοιπο των πόρων του ΕΣΠΑ 2014-2020, είτε μέσω ΣΔΙΤ, είτε από τραπεζικό δανεισμό ή από ίδιους πόρους, ή με συνδυασμό όλων αυτών των χρηματοδοτικών εργαλείων.
Από 632 -805 εκατ. ευρώ το κόστος για τις μονάδες καύσης
Όσον αφορά την καύση υπολειμμάτων έχουν μελετηθεί δύο σενάρια διαχείρισης. Το πρώτο προβλέπει την κατασκευή τεσσάρων Μονάδων Ενεργειακής Αξιοποίησης (σε επίπεδο χώρας) στις οποίες θα διατίθεται το σύνολο των υπολειμμάτων και της παραγόμενης ποσότητας απορριμματογενούς καυσίμου (SRF/RDF). Το κόστος των έργων αυτών εκτιμάται σε περίπου 805 εκ. Ευρώ. Στο δεύτερο σενάριο, εξετάστηκε η κατασκευή τεσσάρων Μονάδων Ενεργειακής Αξιοποίησης, στις οποίες θα διατίθενται μόνο τα υπολείμματα, ενώ το σύνολο της παραγόμενης ποσότητας απορριμματογενούς καυσίμου θα διατίθεται στην τσιμεντοβιομηχανία. Το κόστος υλοποίησης των έργων στην περίπτωση αυτή εκτιμάται σε περίπου 632 εκ. ευρώ.
Για την εκτίμηση του κόστους, διευκρινίζεται ότι αξιοποιήθηκαν στοιχεία των ήδη ενταγμένων έργων στο ΥΜΕΠΕΡΑΑ καθώς και στοιχεία των ΠΕΣΔΑ αλλά και η διεθνής εμπειρία.
Όσον αφορά την νέα Προγραμματική Περίοδο 2021-2027, επισημαίνεται ότι σύμφωνα με την πρόταση Κανονισμού του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου για το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης και το Ταμείο Συνοχής, εξαιρούνται από το πεδίο εφαρμογής του ΕΤΠΑ και του Ταμείου Συνοχής επενδύσεις που αφορούν σε χώρους υγειονομικής ταφής αποβλήτων και σε επενδύσεις που αφορούν σε εγκαταστάσεις για την επεξεργασία υπολειμματικών αποβλήτων. Επομένως, τέτοιου είδους έργα δεν θα είναι επιλέξιμα για συγχρηματοδότηση στην νέα Προγραμματική Περίοδο 2021-2027.
Στα χρηματοδοτικά εργαλεία που μπορούν να συμβάλλουν στην ανάπτυξη των έργων υποδομής για την διαχείριση αποβλήτων είναι μεταξύ άλλων ο αναπτυξιακός νόμος, οι ΣΔΙΤ, τα Πράσινο Ταμείο, το πρόγραμμα Φιλόδημος για την ενίσχυση της Τοπικής Αυτοδιοίκησης, πρόγραμμα Life κ.α
Γιατί απέτυχε το υφιστάμενο σχέδιο
Ο σκοπός και οι στόχοι του υφιστάμενου ΕΣΔΑ, σύμφωνα με το κείμενο του νέου εθνικού σχεδιασμού δεν έχουν επιτευχθεί. Όπως επισημαίνεται, οι στόχοι του 2015-2020 ήταν φιλόδοξοι και το σχετικό χρονοδιάγραμμα επίτευξής τους πολύ μικρό. Παράλληλα δεν υποστηρίχτηκε έγκαιρα η εφαρμογή του σχεδιασμού με την υλοποίηση των απαιτούμενων μέτρων και δράσεων, ενώ διαπιστώνονται «αγκυλώσεις» αναφορικά με την επιλογή μεθόδων για τη μείωση των προς υγειονομική ταφή αποβλήτων, αλλά και τη χρήση οικονομικών εργαλείων προς την κατεύθυνση αυτή. Όπως μάλιστα επισημαίνεται, παρ’ ότι ως κύρια πολιτική επιλογή τέθηκε η χωριστή συλλογή και η ανακύκλωση, μόλις στο τέλος του 2017 εκδόθηκε ο σχετικός Νόμος για την εναλλακτική διαχείριση (τροποποίηση του ν.2939/01), ενώ υποδομές όπως τα Πράσινα Σημεία που θεωρήθηκαν σημαντικές για τη συμβολή τους στην επίτευξη των στόχων δεν έχουν υλοποιηθεί.
Έτσι για τη χρονική περίοδο 2015 έως 2018, η ανακύκλωση με Διαλογή στην Πηγή αυξήθηκε από 790.000 t (14,9%) σε 913.000 t (16,5%). Αντίστοιχα για τα βιοαπόβλητα από 109.000t (4,7%) ανήλθε σε 140.000 t (5,7% κ.β. Των παραγόμενων βιοαποβλήτων).
Για το σύνολο της ανακύκλωσης των ΑΣΑ από 834.000 t (15,8%) το 2015 ανήλθε σε 1.101.000 t (20,1% κ.β επί της παραγωγής των ΑΣΑ) το 2018. Σημειώνεται ότι η αύξηση του ποσοστού οφείλεται ιδίως στις λειτουργούσες από το 2017 ΜΕΑ. Εκτός των ανωτέρω, διαπιστώνεται σημαντική υστέρηση επίτευξης των στόχων του ΕΣΔΑ στους τομείς της επαναχρησιμοποίησης και της ανακύκλωσης, της χωριστής συλλογής βιοαποβλήτων (αποβλήτων τροφίμων και πράσινων αποβλήτων), στη δημιουργία και αναβάθμιση των απαραίτητων υποδομών διαχείρισης αποβλήτων και συγκεκριμένα ΜΕΑ, ΜΕΒΑ και ΚΔΑΥ. Επίσης δεν επιτεύχθηκαν οι στόχοι για εκτροπή αποβλήτων από την υγειονομική ταφή αλλά ούτε σημειώθηκε σημαντική πρόοδος στην παύση λειτουργίας και αποκατάστασης των Χώρων Ανεξέλεγκτης Διάθεσης Αποβλήτων (ΧΑΔΑ).
Τι φέρνει ο νέος σχεδιασμός
Ο νέος εθνικός σχεδιασμός για τα απορρίμματα προβλέπει σημαντικές αλλαγές στην επεξεργασία που συνοψίζονται στις παρακάτω δράσεις:
–Εκσυγχρονισμός της «περιβαλλοντικής εισφοράς» (τέλος ταφής) στα απόβλητα που οδηγούνται σε ΧΥΤΑ – ΧΥΤΥ, ώστε να λειτουργήσει αποτρεπτικά για την ταφή των αποβλήτων, συμπεριλαμβανομένων και των υπολειμμάτων από τις μονάδες επεξεργασίας αστικών αποβλήτων.
Το μέτρο έχει εφαρμοστεί με επιτυχία σε πολλά κράτη μέλη της ΕΕ, που τελικά έχουν καταφέρει να μειώσουν σημαντικά τα ποσοστά ταφής αποβλήτων σε ΧΥΤΑ-ΧΥΤΥ.
– Εφαρμογή στην πράξη της αρχής «Πληρώνω Όσο Πετάω», τόσο με νομοθετικές ρυθμίσεις όσο και με ενίσχυση με πόρους μέσω ΕΣΠΑ των φορέων, ώστε να μπορέσουν να μετρήσουν την παραγωγή αποβλήτων είτε συνολικά, είτε σε κάποια από τα ρεύματα, σε επίπεδο κατοικίας, κτηρίου, πολεοδομικής ενότητας, επιλεγμένων παραγωγών κ.ά..
– Ενίσχυση της Διαλογής στην Πηγή με επέκταση του δικτύου συλλογής των ανακυκλώσιμων υλικών και των βιοαποβλήτων. Ο εξοπλισμός για τη συλλογή του συνόλου των ανακυκλώσιμων υλικών θα ενισχυθεί (κάδοι ανακύκλωσης, απορριμματοφόρα) έναντι του «πράσινου» κάδου, που σήμερα είναι ο κύριος κάδος υποδοχής των σύμμεικτων στερεών αποβλήτων. Παράλληλα προβλέπεται να επεκταθεί πανελλαδικά το δίκτυο του καφέ κάδου (οργανικά απόβλητα) και επιπρόσθετα να ενισχυθεί η χωριστή συλλογή αποβλήτων ανά είδος υλικού όπου χωρικά είναι εφικτό.
– Ενίσχυση και αναβάθμιση των Κέντρων Διαλογής Ανακυκλώσιμων Υλικών (ΚΔΑΥ).
– Έγκριση με βάση τις προβλέψεις του νέου περιβαλλοντικού νόμου (4685/2020) των περιβαλλοντικών όρων των βιομηχανικών εγκαταστάσεων, με στόχο τη μικρότερη δυνατή παραγωγή βιομηχανικών μη επικίνδυνων αποβλήτων, καθώς και την εντατικοποίηση των ελέγχων τήρησης των ΑΕΠΟ.
–Ανάπτυξη ειδικής ηλεκτρονικής πλατφόρμας αποβλήτων με σκοπό την προώθηση της συνέργειας μεταξύ των βιομηχανικών κλάδων (βιομηχανική συμβίωση) για την ανάκτηση των βιομηχανικών μη επικίνδυνων αποβλήτων (ΒΜΕΑ).
– Ορισμός ρευμάτων των βιομηχανικών μη επικίνδυνων αποβλήτων που δύνανται να αποτελέσουν δευτερογενή πρώτη ύλη ή και εναλλακτικό καύσιμο από βιομηχανικές εγκαταστάσεις ανά την επικράτεια καθώς και ο καθορισμός των τεχνικών προδιαγραφών για τη χρήση των ανόργανων αποβλήτων βιομηχανικής προέλευσης ως δευτερογενών υλικών.
– Ανάπτυξη δικτύου συλλογής βιοαποδομήσιμων αποβλήτων γεωργοκτηνοτροφικής προέλευσης, ώστε να επωφεληθεί η γεωργία από την παραγωγή ζωοτροφών και άλλων, καθώς και την παραγωγή ενέργειας από βιοαέριο/ βιομάζα.
– Προώθηση της χωριστής συλλογής και ανάκτησης των πλαστικών γεωργοκτηνοτροφικής προέλευσης με έμφαση στα πλαστικά θερμοκηπίων και τις συσκευασίες και ειδικά των πλαστικών συσκευασίας που περιέχουν επικίνδυνες ουσίες.
– Δημιουργία προγράμματος για την παρακολούθηση της διαχείρισης των γεωκτηνοτροφικών αποβλήτων και ενοποίηση μητρώων παρακολούθησης αγροτικών δραστηριοτήτων, σε συνδυασμό με την οργάνωση και αδειοδότηση Συλλογικού Συστήματος Εναλλακτικής Διαχείρισης για τις συσκευασίες φυτοπροστατευτικών προϊόντων στην Ελλάδα.
– Δημιουργία και οργάνωση χώρων υγειονομικής ταφής επικίνδυνων αποβλήτων (ΧΥΤΕΑ) μέχρι το 2022-23, η ανυπαρξία των οποίων επιφέρει μεγάλα πρόστιμα στη χώρα από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο. Ειδική ανάγκη υπάρχει στη χώρα για την ασφαλή διάθεση των αποβλήτων αμιάντου.
– Κάλυψη της χώρας, με προτεραιότητα στα νησιά, με συστήματα διαχείρισης Απόβλητα Εκσκαφών, Κατασκευών και Κατεδαφίσεων (ΑΕΚΚ). Επίσης προωθείται η απλοποίηση των γραφειοκρατικών διαδικασιών για την ανάπλαση ανενεργών λατομείων, ειδικά στην Αττική, με υλικά από τη διαχείριση των ΑΕΚΚ, ενόψει των μεγάλων έργων της 4ης γραμμής του μετρό και του Ελληνικού.
– Συλλογή στα ιατρικά απόβλητα μικρών νοσοκομειακών μονάδων και ιδιαίτερα αυτά των ιατρείων, κτηνιατρείων και οδοντιατρείων, όπου παρουσιάζονται κενά και είναι απαραίτητο να ελεγχθεί ο τρόπος συλλογής τους, ώστε να μην καταλήγουν στους ΧΥΤΑ.
– Τοποθέτηση κάδων συλλογής σε όλα τα σημεία παραγωγής αποβλήτων συσσωρευτών οχημάτων βιομηχανίας (ΑΣΟΒ), όπως τα πρατήρια υγρών καυσίμων, συνεργεία, βιομηχανίες/ βιοτεχνίες, διαλυτήρια ΟΤΚΖ, ηλεκτρολογεία και άλλα, ώστε να επιτευχθεί ο στόχος ανακύκλωσης του 100% των αποβλήτων συσσωρευτών οχημάτων και βιομηχανίας.
–Υιοθέτηση προγράμματος διευρυμένης ευθύνης του παραγωγού ή δημιουργία ΣΕΔ για τα απόβλητα φωτοβολταϊκών πλαισίων και εγκαταστάσεων παραγωγής ενέργειας.
– Ενθάρρυνση της χρήσης ανακτώμενων υλικών από την επεξεργασία μεταχειρισμένων ελαστικών από δημόσιους φορείς όπως παραδείγματος χάρη μέσω διαγωνισμών και συμβάσεων προμήθειάς, ακολουθώντας συγκεκριμένες προδιαγραφές.
– Ευαισθητοποίηση των πολιτών – ενίσχυση της εμπιστοσύνης στην ανακύκλωση. Πλέον της ανάπτυξης των απαιτούμενων υποδομών που θα διευκολύνουν τη χωριστή συλλογή, προτείνεται μία νέα προσέγγιση για την ευαισθητοποίηση και ενημέρωση των πολιτών σχετικά με την περιβαλλοντική και οικονομική σημασία της ανακύκλωσης και της εκτροπής των αποβλήτων από την ταφή, με απώτερο σκοπό την υιοθέτηση των αρχών της Κυκλικής Οικονομίας. Από έρευνες της κοινής γνώμης διαπιστώνεται έλλειμμα εμπιστοσύνης και αξιοπιστίας. Οι καμπάνιες ευαισθητοποίησης και συγκεκριμένα μέτρα (πχ συλλογής αποβλήτων από τα ίδια τα συστήματα εναλλακτικής διαχείρισης, αναβάθμιση των Κέντρων Διαλογής Ανακυκλώσιμων Υλικών) θα συμβάλλουν στην ενίσχυση της χωριστής συλλογής αποβλήτων.
Οι κυρίαρχες υποδομές διάθεσης αποβλήτων
Με βάση το νέο ΕΣΔΑ, το δίκτυο των βασικών υποδομών επεξεργασίας αστικών στερεών αποβλήτων αποτελείται από τα:
1. Κέντρα Διαλογής Ανακυκλώσιμων Υλικών (ΚΔΑΥ), στα οποία υφίστανται διαλογή σε περαιτέρω κατηγορίες και καθαρισμό από τις ανεπιθύμητες προσμίξεις.
2. Μονάδες Επεξεργασίας Βιολογικών Αποβλήτων (ΜΕΒΑ), στις οποίες τα συλλεγόμενα απόβλητα υφίστανται αερόβια ή αναερόβια βιολογική επεξεργασία προς παραγωγή κόμποστ καλής ποιότητας ή ανάκτηση ενέργειας. Λόγω της έντονης νησιωτικότητας της χώρας, σε νησιά που λόγω χαμηλής παραγωγής στερεών αποβλήτων δεν κριθεί βιώσιμο το προδιαλεγμένο οργανικό να οδηγείται σε κλασσικού τύπου ΜΕΒΑ, μπορεί να γίνει χρήση Μηχανικών Κομποστοποιητών.
3. Μονάδες Επεξεργασίας Αποβλήτων (ΜΕΑ), που στην πρώτη φάση συνίστανται από Μονάδες Μηχανικής Βιολογικής Επεξεργασίας είτε αερόβιας διεργασίας (κομποστοποίησης), είτε αναερόβιας χώνευσης του οργανικούκλάσματος.
4. Μονάδες Προεπεξεργασίας Αποβλήτων/Απορριμμάτων, πριν από την Υγειονομική Ταφή. Λόγω της έντονης νησιωτικότητας της χώρας, σε όσα νησιά βάσει του οικείου ΠΕΣΔΑ και των αποφάσεων των οικείων ΦΟΔΣΑ δεν κρίνεται τεχνικοοικονομικά εφικτή η ύπαρξη ΜΕΑ, και προκειμένου να επιτυγχάνεται στον μέγιστο δυνατό βαθμό η απαιτούμενη προεπεξεργασία των υπολειμματικών σύμμεικτων ΑΣΑ πριν από την ΥΤ, συνιστάται να εξεταστεί η δημιουργία Μονάδων Προεπεξεργασίας Αποβλήτων/Απορριμμάτων, που θα περιλαμβάνουν κατ’ ελάχιστον, βιολογική επεξεργασία σταθεροποίησης του οργανικού κλάσματος, εφόσον βέβαια και πάλι η δημιουργία των ΜΠΑ κρίνεται τεχνικοοικονομικά εφικτή.
5. Μονάδες Ενεργειακής Αξιοποίησης, στις οποίες μπορεί να γίνεται ανάκτηση ενέργειας με θερμική επεξεργασία των Υπολειμμάτων των ΜΕΑ ή/και των εναλλακτικών καυσίμων για τη δραστική ελαχιστοποίηση του τελικού υπολείμματος προς υγειονομική ταφή (απαραίτητες για την επίτευξη του στόχου ταφής έως 10% μέχρι το 2030).
6. Χώρους Υγειονομικής Ταφής Απορριμμάτων, που σταδιακά μετατρέπονται σε ΧΥΤ Υπολειμμάτων (ΧΥΤΥ), για την ασφαλή τελική διάθεση των όποιων υπολειμμάτων απομένουν μετά από το πολύ εκτεταμένο δίκτυο χωριστής συλλογής και ανάκτησης υλικών και τις μονάδες επεξεργασίας ή και ενεργειακής αξιοποίησης.