Μία βομβιστική επίθεση αυτοκτονίας προβλέπει έναν άνθρωπο ζωσμένο με εκρηκτικά να τα πυροδοτεί σκορπώντας το θάνατο και θυσιάζοντας τον ίδιο του τον εαυτό. Ανάλογες πρακτικές ακολούθησαν στο παρελθόν, μεταξύ άλλων, μέλη του Ισλαμικού Κράτους με σκοπό να σκοτώσουν τους «άπιστους», με τους ειδικούς να εκτιμούν ότι το 2007 ήταν η χρονιά με τις περισσότερες επιθέσεις αυτοκτονίας. Το Πανεπιστήμιο του Σικάγο σε έκθεσή του είχε υπολογίσει ότι εκείνη τη χρονιά περίπου 20.400 άνθρωποι σκοτώθηκαν ή τραυματίστηκαν σε επιθέσεις καμικάζι –όχι απαραιτήτως όλες από μέλη της τρομοκρατικής οργάνωσης- σε μόλις 12 διαφορετικές χώρες, με τη πλειονότητα αυτών να καταγράφονται σε Ιράκ και Αφγανιστάν.
Μπορεί να μην είναι τόσο φονικές οι επιθέσεις του και σαφώς τα κίνητρά του απέχουν παρασάγγας από εκείνα των φανατικών ισλαμιστών, αλλά ένα έντομο και συγκεκριμένα ένας τερμίτης έχει αναπτύξει έναν αμυντικό μηχανισμό, τον οποίο μπορεί να πυροδοτήσει σε περίπτωση κινδύνου για τη φωλιά του. Συγκεκριμένα φέρει «σακίδια», με γαλάζια στίγματα, γεμάτα με τοξικό υγρό που μπορεί να απελευθερώσει, δηλητηριάζοντας τους εχθρούς του.
Σε αυτό κατέληξαν εντομολόγοι από το Ινστιτούτο Οργανικής Χημείας και Βιοχημείας στην Πράγα το 2012 παρατηρώντας τη συμπεριφορά ατόμων του είδους Neocapritermes taracua που ζει στη Γαλλική Γουιάνα. Αυτό, όμως, που δεν είχαν καταφέρει να αναλύσουν λεπτομερώς ήταν ο τρόπος με τον οποίο μετέφεραν το «εκρηκτικό» υλικό με ασφάλεια και το πυροδοτούσαν μόνο κατά βούληση.
Τώρα, λοιπόν, ομάδα βιολόγων από το ίδιο πανεπιστήμιο κατάφεραν να λύσουν το μυστήριο και σε έκθεσή τους στο περιοδικό Structure εξηγούν ότι οι τερμίτες του είδους παράγουν ένα ένζυμο καθ’όλη τη διάρκεια της ζωής τους και το συσσωρεύουν σε ειδικές «θήκες» που βρίσκονται στην πλάτη τους.
Επομένως, τα πιο ηλικιωμένα άτομα έχουν μεγαλύτερο φορτίο στα… σακίδιά τους και δεν είναι τυχαίο ότι είναι εκείνα που συνήθως θυσιάζονται για την αποικία τους.
Οι επιστήμονες διαπίστωσαν ότι το ένζυμο BP76 διαθέτει ένα είδος «σταθεροποιητή» που του επιτρέπει να παραμένει σε στερεά μορφή, σαν ένα διπλωμένο χαρτί. Όταν, όμως, ο τερμίτης νιώσει απειλή «σκίζει» το σακίδιο με αποτέλεσμα να αναμειχθεί το περιεχόμενό του με εκκρίσεις από τους σιελογόνους αδένες του και να παραχθεί ένα κολλώδες, δηλητηριώδες υγρό που εκρήγνυται και μπορεί να ακινητοποιήσει ή να σκοτώσει τους εχθρούς.
«Το ένζυμο μετατρέπει σχετικά αβλαβείς χημικές ουσίες, επίσης αποθηκευμένες στην πλάτη του τερμίτη, σε ένα πιο τοξικό προϊόν που δηλητηριάζει τον αντίπαλο», εξηγούν οι βιολόγοι.
Όπως αναφέρει το Live Science ανάμεσα στα πιο ενδιαφέροντα χαρακτηριστικά του BP76 είναι ένας σπάνιος και ασυνήθιστα ισχυρός χημικός δεσμός μεταξύ δύο αμινοξέων, της λυσίνης και της κυστεΐνης, κοντά στο ενεργό κέντρο του ενζύμου. Αυτός ο δεσμός δεν συναντάται συχνά σε ένζυμα και διαδραματίζει κρίσιμο ρόλο στη διατήρηση της δομής του BP76, ιδίως όταν αυτό αποθηκεύεται ως στερεό στην πλάτη του τερμίτη. Χάρη σε αυτόν διασφαλίζεται ότι το ένζυμο θα διατηρήσει το σχήμα του και θα παραμείνει λειτουργικό, αλλά και έτοιμο να απελευθερωθεί όταν κριθεί αναγκαίο. Κάτι σαν μηχανισμός ασφαλείας, με λίγα λόγια.
Η επικεφαλής της έρευνας, Γιάνα Σκέρλοβα, υποστηρίζει ότι τα ευρήματα αυτά χρησιμεύουν «ως ένα εξαιρετικό παράδειγμα για το πώς η δομική βιολογία μπορεί να βοηθήσει στην κατανόηση των βιολογικών διεργασιών. Γνωρίζοντας τη δομή κάθε μεμονωμένου ατόμου μέσα σε μια πρωτεΐνη, είμαστε σε θέση να κατανοήσουμε πώς λειτουργεί η πρωτεΐνη και πώς η βιολογική διαδικασία – σε αυτή την περίπτωση, η αντίδραση έκρηξης που πλήττει τον αντίπαλο – λειτουργεί».
Οι επιστήμονες εκτιμούν ότι οι ηλικιωμένοι τερμίτες επιλέγουν την αυτοθυσία όταν χρειαστεί να προστατεύσουν τη φωλιά τους, καθώς είναι λιγότερο αποτελεσματικοί στην αναζήτηση τροφής συγκριτικά με τους νεότερους και επομένως αναλώσιμοι.
Photo: Pixabay