Στην απελπιστική «καταχνιά» που έχει επιβάλει η πανδημική κρίση σε όλο τον κόσμο υπάρχουν ελάχιστες θετικές «αναλαμπές» που έρχονται ακριβώς ως συνέπεια του κορωνοϊού και του αναγκαστικού φρένου που επιβλήθηκε στις περισσότερες δραστηριότητες.
Μέχρι τώρα γνωρίζαμε ότι σε πολλές περιοχές οι θάλασσες καθάρισαν, η ατμοσφαιρική ρύπανση μειώθηκε και με λίγα λόγια ο πλανήτης βρήκε την ευκαιρία να αναπνεύσει.
Η έκθεση για την παγκόσμια κατάσταση των ανανεώσιμων πηγών σε πόλεις για το 2021, που δημοσιοποιεί σήμερα η REN21 μεταδίδει ένα ακόμη ελπιδοφόρο δεδομένο. Ότι κατά το 2020, τη χρονιά που ξέσπασε η πανδημία, ο αριθμός των πόλεων που επέβαλαν μερική ή πλήρη απαγόρευση ορυκτών καυσίμων αυξήθηκε κατά πέντε φορές. Με άλλα λόγια η καταστροφική για την οικονομία συγκυρία επέδρασε ανακουφιστικά στην παγκόσμια μάχη των πόλεων για καθαρότερο αέρα και προοπτικά για ένα καλύτερο μέλλον.
Η έκθεση του REN21, ως η μόνη απογραφή των προσπαθειών μετάβασης ενέργειας πόλεων παγκοσμίως, δείχνει ότι ένα δισεκατομμύριο άνθρωποι ζουν σε πόλεις που έχουν υιοθετήσει στόχους ή πολιτικές ανανεώσιμων πηγών ενέργειας.
Και ασφαλώς το συμπέρασμα που βγαίνει είναι ότι οι πόλεις μπορούν να αλλάξουν το παιχνίδι για την καταπολέμηση των εκπομπών και της ατμοσφαιρικής ρύπανσης. Και όταν μιλάμε για πόλεις εννοείται ότι αποτελεί προαπαιτούμενο η ενεργή συμμετοχή των πολιτών, ατομικά και ως συλλογική κοινωνική οντότητα σε αυτό το μείζονος σημασίας στοίχημα.
Η πρωτοπόρα κινητοποίηση του REN21
Η «εξίσωση» στην πράξη είναι βέβαια πολύ δύσκολη, αν λάβουμε υπόψη ότι πάνω από το μισό του παγκόσμιου πληθυσμού ζει σε πόλεις, οι οποίες αντιπροσωπεύουν τα τρία τέταρτα της παγκόσμιας τελικής κατανάλωσης ενέργειας.
Ο ρόλος του REN21, -που σημαίνει Renewable Energy Policy Network for the 21st Century-, σε αυτό το πεδίο είναι εξαιρετικά σημαντικός, καθώς αποτελεί τη μόνη «παγκόσμια κοινότητα» ανανεώσιμων πηγών ενέργειας από φορείς της επιστήμης, κυβερνήσεις, ΜΚΟ και βιομηχανία. Μια πρωτοβουλία με αφετηρία το 2004 που εξελίχθηκε στον πλέον αναγνωρισμένο μη κυβερνητικό οργανισμό με στόχο την ταχύτερη προώθηση των ΑΠΕ. Ιδιαίτερα σημαντικό και για την Ελλάδα είναι το γεγονός ότι από το 2015 και έπειτα στη θέση του Προέδρου του REN21 εκλέγεται ο πολύπειρος καθηγητής του ΕΜΠ (και πρώην επικεφαλής της ΔΕΗ) Αρθούρος Ζερβός.
Το REN21, παρέχοντας εμπεριστατωμένη πληροφόρηση πάνω σε γεγονότα, αριθμούς και ανάλυση των παγκόσμιων εξελίξεων στην τεχνολογία, τις πολιτικές και τις αγορές, φιλοδοξεί να δώσει στους υπεύθυνους λήψης αποφάσεων τα απαραίτητα «όπλα» ώστε να κάνουν τη μετάβαση στις ΑΠΕ, όχι αύριο, αλλά τώρα.
Τι δείχνει η ετήσια έκθεση για το 2021
Η έκθεση για την παγκόσμια κατάσταση των ανανεώσιμων πηγών σε πόλεις, είναι μια ετήσια απογραφή της παγκόσμιας μετάβασης σε ΑΠΕ σε επίπεδο-πόλης. Η έκδοση του 2021 έχει συν-συγγραφεί από περισσότερους από 330 εμπειρογνώμονες και επικυρώνεται από μια Συμβουλευτική Επιτροπή 20 οργανισμών, συμπεριλαμβανομένων των δικτύων των πόλεων.
Έτσι αυτή η έκθεση του REN21, που σε ολοκληρωμένη μορφή εκδίδεται για δεύτερη χρονιά, σφυγμομετρεί τον τρόπο με τον οποίο οι πόλεις παγκοσμίως χρησιμοποιούν ανανεώσιμες πηγές ενέργειας για να καταπολεμήσουν τις εκπομπές και για την πρόληψη της ατμοσφαιρικής ρύπανσης και της κλιματικής αλλαγής.
Με βάση τα στοιχεία, 1.300 πόλεις παγκοσμίως έχουν είτε στόχο είτε πολιτική για ανανεώσιμες πηγές ενέργεια σε ισχύ. Περισσότερες από 830 πόλεις σε 72 χώρες έχουν δεσμευτικούς στόχους ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και περίπου 800 πόλεις έχουν εφαρμόσει πολιτικές για να βοηθήσουν στην προώθηση των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας σε αυτές.
Παράλληλα, περισσότερες από 10.500 πόλεις παγκοσμίως έχουν υιοθετήσει στόχους μείωσης των εκπομπών CO2 και το 2020 περίπου 800 πόλεις είχαν δεσμευτεί για μηδενικές εκπομπές, έναντι 100 με τέτοιες δεσμεύσεις το 2019.
Ακόμη καταγράφονται 66 πόλεις παγκοσμίως με προτεινόμενη ή εγκεκριμένη απαγόρευση ορυκτών καυσίμων για θέρμανση και ψύξη ή και στις μεταφορές. Συνολικά, αυτές οι 66 πόλεις έχουν 67 απαγορεύσεις, καθώς 1 πόλη έχει απαγόρευση και στα κτίρια και στις μεταφορές. Όσον αφορά τον χρόνο επιβολής των απαγορεύσεων, οι περισσότερες τέθηκαν σε ισχύ από το 2019 και μετά.
Το στοίχημα του ανανεώσιμου μέλλοντος
«Με τον αντίκτυπό τους σε κλίμακα, οι πόλεις είναι το καλύτερο στοίχημά μας για το σχεδιασμό, την ανάπτυξη και την οικοδόμηση ενός ανανεώσιμου μέλλοντος. Αλλά πολύ συχνά το δυναμικό μετασχηματισμού παραμένει μαζικά αχρησιμοποίητο», λέει η εκτελεστική διευθύντρια της REN21, Rana Adib. «Είναι δύσκολη δουλειά να μετατρέψουμε τις φιλοδοξίες για χαμηλές εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα σε δομημένα και πυκνά περιβάλλοντα. Οι εθνικές κυβερνήσεις πρέπει να διαθέσουν χρήματα, ικανότητα και, πάνω απ ‘όλα, νομοθετικές εξουσίες στα χέρια των τοπικών αρχών.».
Το συμπέρασμα είναι ότι οι πόλεις πρέπει να μεταβούν σε ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και να ορίσουν ημερομηνίες λήξης για τα ορυκτά καύσιμα σε όλους τους τομείς.
Ένας κρίσιμος παράγοντας για την επιτυχία των κλιματικών στρατηγικών των πόλεων είναι η γρήγορη αντικατάσταση των ορυκτών καυσίμων με ανανεώσιμες πηγές ενέργειας στη θέρμανση και την ψύξη καθώς και στις μεταφορές. Αυτοί οι τομείς ευθύνονται για το μεγαλύτερο μερίδιο των παγκόσμιων εκπομπών και αντιμετωπίζονται καλύτερα σε τοπικό επίπεδο.
Η έκθεση δείχνει ότι συχνά, η αγορά ανανεώσιμης ηλεκτρικής ενέργειας για τις λειτουργίες της πόλης είναι ένα από τα πρώτα βήματα που κάνουν οι τοπικοί ηγέτες. Ωστόσο, σύμφωνα με την Adib, αυτό δεν είναι αρκετό. «Πόλεις όπως το Αμβούργο, το Σαν Φρανσίσκο και η Σαγκάη δείχνουν ότι όσο πιο φιλόδοξες είναι, τόσο περισσότερο σκέφτονται για ανανεώσιμες πηγές ενέργειας παντού. Επιβάλλουν αυστηρούς οικοδομικούς κανονισμούς και υποχρεώσεις ανανεώσιμης ενέργειας. Αλλά το πιο σημαντικό, ορίζουν μια ημερομηνία λήξης για τη χρήση φυσικού αερίου, πετρελαίου και άνθρακα.”
Έως το 2020, 43 πόλεις (πέντε φορές περισσότερες από το 2019)το είχαν κάνει και επέβαλαν απαγορεύσεις ορυκτών καυσίμων στη θέρμανση ή και στις μεταφορές. Έτσι, συνολικά, ένα δισεκατομμύριο άνθρωποι,-περίπου το ένα τέταρτο του παγκόσμιου αστικού πληθυσμού-, ζουν σε πόλεις που έχουν υιοθετήσει στόχους ή πολιτικές ανανεώσιμων πηγών ενέργειας. «Αλλά όσο εμπνευσμένα είναι αυτά τα παραδείγματα», λέει η Adib, «απέχουμε πολύ μακριά από αυτό που χρειάζεται για να περιορίσουμε την κλιματική αλλαγή έγκαιρα».
Μια γεύση καθαρού αέρα και καθαρού ουρανού
Οι καραντίνες που άρχισαν να επιβάλλονται από πέρυσι, με την ξαφνική εξαφάνιση της κυκλοφορίας, την πλήρη αλλαγή του τρόπου ζωής με αποτέλεσμα καθαρότερο αέρα και λιγότερο θορυβώδη περιβάλλοντα, έδωσαν στους πολίτες μια γεύση για το πώς θα μπορούσαν να μοιάζουν οι εναλλακτικές λύσεις στους γεμάτους δρόμους και τους μολυσμένους ουρανούς.
Οι επικεφαλής των πόλεων στηρίζονται τώρα σε αυτή τη δυναμική, απομακρυνόμενοι από τα ρυπογόνα ορυκτά καύσιμα και χτίζοντας καθαρά και ανθεκτικά ενεργειακά συστήματα στη θέση τους. «Η αυξανόμενη υποστήριξη των πολιτών δίνει στο Σαντιάγο πραγματική εντολή να αναλάβει δράση κατά της κλιματικής αλλαγής. Οι κάτοικοί μας απαιτούν από την κυβέρνηση να λάβει τολμηρά μέτρα », εξηγεί η Isabel Aguilera, Διευθύντρια Περιβάλλοντος της πόλης του Σαντιάγο (Χιλή).
Ο αγώνας προς τις ΑΠΕ είναι δρόμος μετ’ εμποδίων
Η έκθεση για την παγκόσμια κατάσταση των ανανεώσιμων πηγών σε πόλεις 2021 δείχνει επίσης ότι εκτός από τη μείωση των εκπομπών, πολλά άλλα τοπικά οφέλη περιμένουν εκείνους που παίρνουν το ενεργειακό τους μέλλον στα χέρια τους: από τη δημιουργία τοπικών θέσεων εργασίας και ευημερίας μέχρι την μεγαλύτερη ποιότητα ζωής και υγιέστερους πολίτες. «Η μετάβαση σε μια οικονομία μηδενικού-άνθρακα παρουσιάζει τεράστιες ευκαιρίες οικονομικής ανάπτυξης για το Ορλάντο και την περιοχή της Κεντρικής Φλόριντα, ορισμένες από τις οποίες ήδη αρχίζουν να δίνουν ώθηση στην τοπική οικονομία μας, να βελτιώσουμε τη δημόσια υγεία, να μειώσουμε τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις και να δημιουργήσουμε σημαντικές-θέσεις εργασίας με υψηλούς μισθούς για τους κατοίκους μας », λέει ο δήμαρχος Buddy Dyer της πόλης του Ορλάντο (Φλόριντα, ΗΠΑ).
Μερικές φορές, όπως σε πρόσφατα παραδείγματα από την Ιαπωνία και τη Δημοκρατία της Κορέας, οι κυβερνήσεις των πόλεων μπορούν ακόμη και να πιέσουν τις εθνικές κυβερνήσεις να είναι πιο φιλόδοξες. Όμως, ενώ η έκθεση περιλαμβάνει ενθαρρυντικές ιστορίες από όλες τις περιοχές του κόσμου, η μεγάλη πλειονότητα των πόλεων δεν έχει ακόμη καταλάβει πώς να προχωρήσει σε φιλόδοξες δράσεις ή δεν διαθέτει την εξουσία και τους πόρους για να το κάνει.
Υποστήριξη παντού κόντρα στα ισχυρά συμφέροντα
Ακόμα και εκείνοι που φαίνονται έτοιμοι και πρόθυμοι να προχωρήσουν, αντιμετωπίζουν εμπόδια. Πολύ συχνά, τα ισχυρά συμφέροντα ορυκτών καυσίμων σταματούν τα σχέδια για την απαλλαγή των πόλεων από τον άνθρακα. «Είναι λυπηρό το γεγονός ότι οπουδήποτε στις πόλεις του κόσμου επιδιώκεται να καταργηθούν σταδιακά τα ορυκτά καύσιμα, η βιομηχανία βάζει πολλούς πόρους για να αντισταθεί. Φέρνουν τις τοπικές αρχές στο δικαστήριο ή, όπως φαίνεται πρόσφατα στις ΗΠΑ, πείθουν τους πολιτικούς φορείς να καταστήσουν νομικά αδύνατο για τις πόλεις να λαμβάνουν τέτοιες αποφάσεις », λέει η Adib.
Η Martina Otto, επικεφαλής των εργασιών των πόλεων στο Περιβαλλοντικό Πρόγραμμα των Ηνωμένων Εθνών, καταλήγει: «Υπάρχει τεράστιο ανεκμετάλλευτο δυναμικό. Μπορούμε να αυξήσουμε τα επίπεδα φιλοδοξίας και προόδου όσον αφορά την εκπλήρωση των εθνικών δεσμεύσεων για το κλίμα, εάν οι εθνικές και περιφερειακές κυβερνήσεις σε όλο τον κόσμο παράσχουν στις πόλεις στήριξη πολύ πέρα από τη δημιουργία καλύτερων οικονομικών συνθηκών. Η υπέρβαση των χωρικών ορίων για την ενδυνάμωση των πόλεων σημαίνει απελευθέρωση της δύναμης των ισχυρότερων συμμάχων μας».