Καταστροφικές πλημμύρες, φονικές καταιγίδες, ακραία ζέστη, ατμοσφαιρική ρύπανση, λιώσιμο πάγων… Σχεδόν σε καθημερινή βάση βομβαρδιζόμαστε από δυσάρεστες ειδήσεις σχετικές με την κλιματική αλλαγή που προκαλούν ανησυχία για το «αύριο» και μπορεί να οδηγήσουν στο λεγόμενο «κλιματικό άγχος» με σοβαρές επιπτώσεις στην ψυχολογία.
Σύμφωνα με παλαιότερη έκθεση της Αμερικανικής Ομοσπονδίας Ψυχολογίας (APA) πέρα από τις πρακτικές δυσκολίες, τους τραυματισμούς και την αύξηση ασθενειών που μπορεί να συνδέονται με τις φυσικές καταστροφές, ανησυχία προκαλούν και οι σοβαρές επιπτώσεις στην ψυχική υγεία.
Όπως αναφέρουν οι ειδικοί, η εκδήλωση αρνητικών συναισθημάτων είναι φυσιολογική, αν αυτά ωστόσο γιγαντωθούν μπορεί να εμποδίσουν την ικανότητα της λογικής σκέψης και τη δυνατότητα αναζήτησης εναλλακτικών.
Τα ακραία καιρικά φαινόμενα μπορεί να αποτελέσουν πηγή ψυχικού τραύματος, είτε τα βιώνουμε άμεσα ή έμμεσα. Διαταραχές ύπνου, διατροφής, προβλήματα στη λειτουργία του ανοσοποιητικού συστήματος, ακόμα άγχος, κατάθλιψη, μετατραυματικό στρες, αντικοινωνική συμπεριφορά έως και τάσεις αυτοκτονίας είναι μόνο μερικά από τα προβλήματα που συνδέονται με το «κλιματικό άγχος».
«Κλιματικό άγχος», «κλιματικό τραύμα» και «κλιματική θλίψη» είναι όροι που συγκεντρώνουν τις «διαφορετικές συναισθηματικές και γνωστικές αντιδράσεις μας σε ένα ταχέως μεταβαλλόμενο περιβάλλον», αναφέρει η δρ. Σάρα Λόου, ψυχολόγος που ερευνά τη σύνδεση ανάμεσα στο κλίμα και την ψυχική υγεία στο Πανεπιστήμιο του Γέιλ.
«Το κλιματικό άγχος είναι η αγωνία για την κλιματική αλλαγή και τις επιπτώσεις στο τοπίο και την ανθρώπινη ύπαρξη. Μπορεί να εκδηλωθεί με επίμονες και αρνητικές σκέψεις, ή συναισθήματα αγωνίας σχετικά με πιθανές καταστροφές ή το μακροπρόθεσμο μέλλον της ανθρώπινης ύπαρξης και του κόσμου, συμπεριλαμβανομένων των παιδιών του ατόμου που το βιώνει. Επιπλέον, μπορεί να εμφανιστούν συμπτώματα όπως ταχυπαλμία, δύσπνοια και δυσκολίες στη συμπεριφορά, καθώς το κλιματικό άγχος εμποδίζει τους κοινωνικούς δεσμούς και τη λειτουργική ζωή στην εργασία ή το σχολείο», εξήγησε η Λόου.
Μελέτη του 2021 από το Πανεπιστήμιο του Μπαθ ανέδειξε το επίπεδο ανησυχίας που επικρατεί ανάμεσα στους νέους σχετικά με την κλιματική αλλαγή. Οι μισοί εκ των ερωτηθέντων έκαναν λόγο για συναισθήματα φόβου, θλίψης, αδυναμίας και ενοχής σχετικά με την πορεία του πλανήτη, ενώ εντυπωσιακό είναι ότι το 75% χαρακτήριζε το μέλλον «τρομακτικό».
Παιδιά, ηλικιωμένοι, χρόνια πάσχοντες, άτομα με ψυχικές ασθένειες και άτομα με κινητικές δυσκολίες είναι οι πληθυσμιακές ομάδες που πρέπει να λαμβάνονται σοβαρά υπόψη όταν αναλογιζόμαστε τις επιπτώσεις του κλιματικού άγχους, καθώς εμφανίζονται περισσότερο ευάλωτες. Επιπλέον, «οι χαμηλότερες κοινωνικοοικονομικές ομάδες επηρεάζονται δυσανάλογα από την κλιματική αλλαγή εξαιτίας των ανισοτήτων στις υποδομές και τους πόρους υγείας. Τα έντονα καιρικά φαινόμενα μπορεί να επηρεάσουν τη λειτουργία του συστήματος κοινωνικής υποστήριξης και τις υποδομές ψυχικής υγείας, απομονώνοντας περαιτέρω τους πιο ευάλωτους», επισημαίνει έρευνα σχετική με τις κοινωνικές επιπτώσεις και το μετατραυματικό στρες δύο χρόνια μετά την επέλαση του τυφώνα Κατρίνα.
Παράλληλα, έρευνα που δημοσιεύθηκε στο αμερικανικό περιοδικό Περιβαλλοντικής Ψυχολογίας τονίζει ότι «το άγχος, η μοιρολατρία, η απελπισία και ο φόβος έχουν αυξηθεί σε παγκόσμιο επίπεδο».
Πώς αντιμετωπίζεται το κλιματικό άγχος
Σύμφωνα με την Λόου όσοι ενημερώνονται περισσότερο για τις μεγάλες καταστροφές τείνουν να έχουν πιο σοβαρά ψυχιατρικά συμπτώματα, είτε είναι επιζώντες είτε όχι. «Επομένως, πιστεύω ότι η έξυπνη επιλογή των ειδήσεων είναι σημαντική. Δεν θα έλεγα ποτέ σε κανέναν να μη διαβάζει καθόλου για την κλιματική αλλαγή. Νομίζω, όμως, ότι υπάρχει διαφορά ανάμεσα στο να ενημερώνεσαι για τα γεγονότα και να διαβάζεις τα βασικά άρθρα, από το να επανέρχεσαι στην ίδια θεματολογία ξανά και ξανά ή να βλέπεις καταστροφικές εικόνες. Να είστε ενημερωμένοι, αλλά να θέτετε όρια», εξηγεί ο καθηγήτρια.
Συμμετοχή σε συλλογικές δράσεις
Τα ευρήματα των επιστημόνων συνδέουν το έντονο κλιματικό άγχος με αυξημένο ποσοστό κατάθλιψης σε συμμετέχοντες που δεν λαμβάνουν μέρος σε συλλογικές δράσεις. Αντιθέτως, στην περίπτωση των συμμετεχόντων που δρουν συλλογικά κατά της κλιματικής αλλαγής το κλιματικό άγχος τους δε σχετίζεται με την κατάθλιψη.
Κοινωνική συνοχή
«Οι κοινότητες με ισχυρούς κοινωνικούς δεσμούς, όπου οι άνθρωποι μαθαίνουν πώς να βοηθούν ο ένας τον άλλον για να επιτύχουν κοινούς στόχους, αντέχουν στις αντιξοότητες πολύ καλύτερα. Αρκεί να σκεφτεί κανείς πόσο εύκολο είναι να συνομιλήσετε με γείτονες που γνωρίζετε και διατηρείτε φιλικές σχέσεις, παρά με όσους σας είναι άγνωστοι», αναφέρει η δρ. Μπριτ Ρέι που διενεργεί έρευνα για το κλίμα και την ψυχική υγεία στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου του Στάνφορντ. Αντίστοιχα, έρευνα του πανεπιστημίου της Βοστώνης αναφέρει ότι οι ισχυροί κοινοτικοί δεσμοί ενισχύουν την ανθεκτικότητα κατά τη διάρκεια σοβαρών καιρικών φαινομένων, όπως η ακραία ζέστη. Για παράδειγμα, σε διαμερίσματα και γειτονιές με ισχυρές κοινότητες, οι κάτοικοι ελέγχουν την κατάσταση των υπολοίπων δείχνοντας πραγματικό ενδιαφέρον για την υγεία του άλλου.
Μιλήστε ανοιχτά για την κλιματική κρίση
Η κλιματική κρίση είναι ένα σοβαρό και συχνά πολιτικοποιημένο θέμα, επομένως η συζήτηση γι’ αυτή μπορεί να αποτελεί ταμπού. Όσοι βιώνουν κλιματικό άγχος μπορεί να ανησυχούν ότι θα οδηγηθούν σε ατόπημα συζητώντας το ή ότι θα χαρακτηριστούν υπερβολικά απαισιόδοξοι. Ωστόσο, η ανοιχτή συζήτηση για το ζήτημα είναι ένας εξαιρετικός τρόπος για να ξεκινήσει η συνεργασία και η δράση. Άλλωστε, όπως τονίζει η περιβαλλοντολόγος και συγγραφέας Κάθριν Χέιχο «το πιο σημαντικό που μπορείτε να κάνετε για να καταπολεμήσετε την κλιματική αλλαγή είναι να μιλήσετε για αυτήν».
Εστιάστε σε όσα μπορείτε να ελέγξετε
Η κλιματική αλλαγή είναι περίπλοκο ζήτημα. Για αυτό είναι σημαντικό να υπενθυμίζετε στον εαυτό σας ότι δε μπορεί να επιλυθεί από έναν μόνο άνθρωπο, μία οργάνωση ή μία κυβέρνηση. Μπορεί αυτό να φαντάζει απαισιόδοξο, όμως, σας υπενθυμίζει πως πρέπει να εστιάζετε σε αυτά που μπορείτε να ελέγξετε, όπως: Συμμετοχή σε πρωτοβουλίες για την κλιματική αλλαγή, υιοθέτηση βιώσιμων καθημερινών συνηθειών όπως ανακύκλωση, διατροφικές επιλογές με χαμηλότερο αποτύπωμα άνθρακα, επιλογή Μέσων Μαζικής Μεταφοράς για τις μετακινήσεις, συζήτηση με συγγενείς και φίλους για την κλιματική αλλαγή, δωρεές σε σχετικές οργανώσεις.
Να θυμάστε ότι δεν είστε μόνοι
Όπως αναφέρει δημοσίευμα του πανεπιστημίου του Κολοράντο στο Μπόλντερ είναι εύκολο να παρασυρθεί κανείς με τις άσχημες ειδήσεις για την κλιματική αλλαγή, αλλά είναι σημαντικό να κατανοήσουμε ότι δεν είμαστε μόνοι και ότι υπάρχουν πολλοί αρμόδιοι που αναζητούν λύσεις. Ελάτε σε επαφή με άλλους ανθρώπους που σας κάνουν να νιώθετε αισιόδοξοι για το μέλλον. Η ελπίδα και το γεγονός ότι υπάρχουν άλλοι που πιστεύουν στην αλλαγή είναι σημαντικοί παράγοντες για να μπορείτε να προχωρήσετε.
Μιλήστε με κάποιον για όσα νιώθετε
Δεν πρέπει να αντιμετωπίσετε το κλιματικό άγχος μόνοι. Αν νιώθετε ότι αρχίζει να επηρεάζει τη ζωή σας ή την καθημερινότητά σας θα μπορούσε να είναι βοηθητικό να μιλήσετε με κάποιον για αυτό. Φίλοι, οικογένεια ή ειδικοί μπορούν να βοηθήσουν να επεξεργαστείτε όσα νιώθετε και να βρείτε τρόπους να το διαχειριστείτε.