Ενα γιγαντιαίο πρότζεκτ, το μεγαλύτερο που έχει συντελεστεί στην Ιστορία του ελληνικού κράτους, καλείται να φέρει σε πέρας η κυβέρνηση και να δώσει πνοή σε ένα νέο κοινωνικό και παραγωγικό μοντέλο ανάπτυξης με επίκεντρο τα δύο πρώην λιγνιτικά πεδία της χώρας. Το ύψος των επενδύσεων υπολογίζεται σε 2 δισ. ευρώ, τα οποία θα εκταμιευτούν σταδιακά, με την έγκριση του ΕΣΠΑ (Ταμείο Δίκαιης Ανάπτυξης συν Ταμείο Ανάκαμψης), ενώ οι συνολικές επενδύσεις μαζί με άλλα χρηματοδοτικά εργαλεία και μόχλευση ιδιωτικών πόρων σε βάθος δεκαετίας προβλέπεται να ξεπεράσουν τα 5 δισ. ευρώ.

Περισσότερα από 164.000 στρέμματα γη σε Δυτική Μακεδονία και Αρκαδία, που σήμερα φιλοξενoύν τα ορυχεία και τις εγκαταστάσεις της ΔΕΗ, θα μεταμορφωθούν σε νέα επιχειρηματικά κύτταρα και νησίδες πρωτοπορίας με έμφαση στις ενεργειακές τεχνολογίες και θα εισφερθούν σε μια εταιρεία ειδικού σκοπού (SPV) που θα συστήσει με νόμο το Δημόσιο.

Το τελευταίο θα είναι ο ιδιοκτήτης, ο developer και ο operator περίπου των 2/3 των εκτάσεων που σήμερα είναι ενσωματωμένες στην περιουσιακή βάση της ΔΕΗ (συνολικά 247.000 στρέμματα) και θα αποσχιστούν με συμψηφισμό της αξίας τους με το κόστος αποκατάστασης. Οι υπόλοιπες θα περιέλθουν στην Επιχείρηση Ηλεκτρισμού για να εξυπηρετήσουν τον δικό της επενδυτικό σχεδιασμό. Ωστόσο, στα κυβερνητικά κλιμάκια αρχίζει να ωριμάζει η ιδέα να αναλάβει ένας ιδιώτης με τεχνογνωσία -κατά το πρότυπο του Διεθνούς Αερολιμένα Αθηνών ή του Οργανισμού Λιμένος Πειραιώς- την κατασκευή και τη λειτουργία των έργων υποδομής καθώς και την αναζήτηση των επιχειρήσεων που θα εγκατασταθούν στις δύο περιοχές. Με τον τρόπο αυτό το Δημόσιο θα αποδεσμεύσει πόρους σε άλλα έργα, ενώ εκτιμάται ότι θα υπάρξουν και καλύτεροι όροι αξιοποίησης των εκτάσεων. Η ανάθεση σε ιδιώτη θα γίνει κατόπιν διεθνούς διαγωνισμού και θα αποτελέσει αναμφίβολα τη μεγαλύτερη σύμβαση αξιοποίησης δημόσιας περιουσίας που έγινε ποτέ.

Για τον μεγάλο μετασχηματισμό των εδαφών της ΔΕΗ μιλήσαμε, στο περιθώριο τηλεδιάσκεψης για την πορεία του φιλόδοξου έργου, με τον συντονιστή του προγράμματος και επικεφαλής της Δίκαιης Αναπτυξιακής Μετάβασης Κωστή Μουσουρούλη. Σήμερα, το πρόγραμμα ξεκινά από μια πολύ καλή αφετηρία, καθώς έπειτα από πολύμηνες διαπραγματεύσεις η Κομισιόν συναίνεσε στη θέσπιση πιο ελκυστικών κινήτρων, τα οποία προβλέπουν μέχρι και διπλασιασμό των επιδοτήσεων για την εγκατάσταση νέων επιχειρήσεων, που, όπως αναφέρει ο κ. Μουσουρούλης, αποτελούν την επίλυση μιας μεγάλης εκκρεμότητας. Ο επικεφαλής του προγράμματος αλλά και μέλος της κυβερνητικής επιτροπής για το Εθνικό Σχέδιο για την Ενέργεια και το Κλίμα (ΕΣΕΚ) αναφέρεται στο μεγάλο στοίχημα της απολιγνιτοποίησης και περιγράφει στο «business stories»: πώς θα επωφεληθούν από το Ταμείο Δίκαιης Μετάβασης τα ελληνικά νησιά που ηλεκτροδοτούνται κυρίως από σταθμούς με καύσιμο μαζούτ ή ντίζελ, τη συμβολή και τον ισχυρό ρόλο της ΔΕΗ στον σχεδιασμό, αλλά και τις νομοθετικές ρυθμίσεις προκειμένου να αντιμετωπιστούν οι τρικλοποδιές και οι τοπικές αγκυλώσεις που θέτουν σε κίνδυνο τον ενεργειακό μετασχηματισμό των δύο περιοχών.

– Δώστε μας το πλαίσιο του σχεδιασμού σας για το Σχέδιο Δίκαιης Μετάβασης. Πόσο κοντά είμαστε στην έγκρισή του από την Κομισιόν, τι εκκρεμότητες υπάρχουν και πότε πιστεύετε ότι θα έρθουν στην Ε λλάδα οι πρώτοι διαθέσιμοι πόροι;

Αμέσως μετά την έγκριση του ΕΣΠΑ, σταδιακά θα εκταμιεύονται 2 δισ. ευρώ τα οποία κλείδωσαν για τις περιοχές μετάβασης. Το Πρόγραμμα Δίκαιης Μετάβασης έχει ως βάση αναφοράς τρία εδαφικά σχέδια: της Δυτικής Μακεδονίας, της Μεγαλόπολης και των νησιών του Αιγαίου και της Κρήτης, τα οποία δικαιούνται και αυτά στήριξη μετά την επιτυχία της ένταξής τους στο Ταμείο Δίκαιης Μετάβασης. Το πρόγραμμα καταρτίζεται και εκτιμώ ότι θα κόψει το νήμα της έγκρισης πρώτο μεταξύ των αντίστοιχων προγραμμάτων άλλων κρατών-μελών, όπως αξίζει σε μια χώρα πρωτοπόρο στην ευρωπαϊκή μάχη κατά της κλιματικής αλλαγής. Οι εκκρεμότητες είναι αναπόφευκτες σε ένα τόσο σύνθετο έργο. Ωστόσο κλείνουν η μία μετά την άλλη, όπως έγινε με τα νέα ποσοστά ενίσχυσης των επιχειρήσεων που μας ενέκρινε η Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Το ίδιο γίνεται με τις αποκαταστάσεις των εδαφών, τον καθορισμό νέων χρήσεων γης, τη δημιουργία οργανωμένων χώρων εγκατάστασης επιχειρήσεων, την τηλεθέρμανση, αλλά και με ένα πλήθος έργων και ενεργειών που δεν θα είχαν γίνει αν ο πρωθυπουργός δεν έθετε τη χώρα στην πρώτη γραμμή της μετάβασης στην κλιματική ουδετερότητα. Αυτές τις ενέργειες η χώρα θα τις αναλάμβανε υποχρεωτικά στο μέλλον, αλλά υπό χειρότερες συνθήκες σε σχέση με το παρόν.

– Αναφερθήκατε σε νέα, πιο ελκυστικά κίνητρα κρατικών ενισχύσεων για τις επιχειρήσεις που θα επενδύσουν στις λιγνιτικές περιοχές. Τι σηματοδοτεί η εξέλιξη αυτή;

Μετά από πολύμηνες τεκμηριωμένες παρεμβάσεις στις υπηρεσίες της Ευρωπαϊκής Επιτροπής πετύχαμε ισχυρά κίνητρα για τις περιοχές μετάβασης, συνεπή με τις προβλέψεις του σχεδιασμού μας. Σήμερα μια μεγάλη επιχείρηση στη Δυτική Μακεδονία παίρνει επιδότηση 25%, μια μεσαία 35% και μια μικρή 45%. Με τα νέα ποσοστά φτάνει στο 50% για τις μεγάλες επιχειρήσεις , στο 60% για τις μεσαίες και στο 70% για τις μικρές. Σε ορισμένες δε περιπτώσεις διπλασιάζονται σε σχέση με τα ισχύοντα σήμερα. Οι ισχυροί πόροι που εξασφαλίστηκαν, σε συνδυασμό με τα κίνητρα αυτά, ανοίγουν διάπλατα τον δρόμο για την αξιοποίηση των αναπτυξιακών δυνατοτήτων των περιοχών μετάβασης.

– Η χώρα μας καλείται να υλοποιήσει ένα γιγαντιαίο πρότζεκτ που θα αλλάξει το οικονομικό και παραγωγικό μοντέλο σε δύο από τις πλέον επιβαρυμένες περιοχές της. Τι κοινά χαρακτηριστικά και τι διαφορές εντοπίζετε μεταξύ Δυτικής Μακεδονίας και Μεγαλόπολης και σε τι βαθμό διαφοροποιείται και το επενδυτικό ενδιαφέρον;

Πρόκειται για το μεγαλύτερο πρότζεκτ οικονομικού μετασχηματισμού που σχεδιάστηκε και θα υλοποιηθεί ποτέ στη χώρα. Η εντατική εκμετάλλευση του λιγνίτη είχε συνέπειες στο περιβάλλον, εξαιτίας της δέσμευσης μεγάλων εκτάσεων γης, της αλλοίωσης της μορφολογίας του εδάφους, των μετακινήσεων οικισμών και δικτύων, της έκλυσης αερίων ρύπων και σκόνης από τις μεταφορές άγονων υλικών και τέφρας. Από την άλλη πλευρά, η ανάπτυξη που δημιούργησε οδήγησε σε εφησυχασμό – αδικαιολόγητο μετά τη στροφή της Ε.Ε. στην πράσινη ενέργεια. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα να εγκαταλείπονται άλλοι παραγωγικοί κλάδοι, να παγώνουν σχέδια και, ταυτόχρονα, οι χαμένες θέσεις εργασίας να προκαλούν ύφεση ακριβώς λόγω του κυρίαρχου ρόλου του λιγνίτη. Οσο για το επενδυτικό ενδιαφέρον, δεν είναι μόνο οι ενισχύσεις που το προκαλούν, αλλά είναι και τα δίκτυα, το πολυάριθμο και έμπειρο ανθρώπινο δυναμικό, οι τεράστιες εκτάσεις γης κ.λπ. Το ενδιαφέρον αυτό διαφοροποιείται σε έναν βαθμό για ορισμένες επενδύσεις, επειδή η Μεγαλόπολη έχει το πλεονέκτημα της γειτνίασης με την Αθήνα, ενώ η Δυτική Μακεδονία έχει τα πλεονεκτήματα της σύνδεσης με τη βαλκανική ενδοχώρα κ.α.

Πώς θα πρασινίσουν νησιά του Β. και Ν. Αιγαίου και Κρήτη

– Εκτός από τις λιγνιτικές περιοχές, ο σχεδιασμός εντάσσει στις περιοχές μετάβασης και τα ελληνικά νησιά. Τι είδους παρεμβάσεις δρομολογούνται και ποια νησιά αφορούν;

Μετά από εντατική προσπάθεια των εθνικών αρχών και συντονισμένες ενέργειες των ευρωβουλευτών, τα νησιά που ηλεκτροδοτούνται κυρίως από αυτόνομους σταθμούς με καύσιμο το μαζούτ ή το ντίζελ εντάχθηκαν στο Ταμείο Δίκαιης Μετάβασης και έτσι, ως περιοχές μετάβασης, θα επωφεληθούν εξίσου από τα αυξημένα ποσοστά ενίσχυσης που εξασφαλίσαμε, προκειμένου αξιοποιώντας τα φυσικά και πολιτιστικά τους διαθέσιμα να διαφοροποιηθούν και να μην εξαρτώνται, σχεδόν αποκλειστικά, από τον τουρισμό και την αγορά ακινήτων. Η εξέλιξη αυτή είναι σημαντική ιδίως για τα νησιά που αντιμετωπίζουν προκλήσεις, όπως το Προσφυγικό, η παράνομη μετανάστευση, η προσβασιμότητα (π.χ. νησιά του Βορείου και του Νοτίου Αιγαίου, Περιφέρεια Κρήτης). Προς αυτή την κατεύθυνση, ομαδοποιώντας τα νησιά με βάση την προοπτική ηλεκτρικής διασύνδεσής τους, τις δημογραφικές τάσεις και την τουριστική κίνηση, εστιάζουμε στην πράσινη ενέργεια, στην κυκλική οικονομία, στις μεταφορές, στην ηλεκτροκίνηση, στις ολοκληρωμένες εδαφικές επενδύσεις κ.ά.

– Ποιες εκτιμάτε ότι είναι οι μεγαλύτερες δυσκολίες στην υλοποίηση του σχεδιασμού. Υπάρχουν αντίστοιχα και τόσο μεγάλης κλίμακας έργα στο εξωτερικό από τα οποία θα μπορούσαμε να διδαχτούμε καλές πρακτικές;

Αντλήσαμε εμπειρία εξετάζοντας τα αποτελέσματα εκτεταμένων μετασχηματισμών σε επτά ευρωπαϊκές χώρες. Προσδιορίσαμε τους παράγοντες επιτυχίας, όπως οι εμβληματικές επενδύσεις, η διακυβέρνηση, τα κίνητρα. Καμία περιοχή όμως δεν παρουσιάζει τόσο μεγάλη εξάρτηση από έναν κλάδο, όπως συμβαίνει στη χώρα μας, ενώ σε χώρες όπως η Γερμανία οι συνθήκες μετασχηματισμού είναι καλύτερες. Εμείς διαμορφώνουμε τις προϋποθέσεις της μετάβασης με αποφάσεις προσανατολισμένες σε ένα αποτέλεσμα: να μετατραπούν οι περιοχές σε νησίδες πρωτοπορίας, λίκνα ανάπτυξης, μαγνήτες επενδύσεων, σημεία αναφοράς για την ποιότητα της ζωής. Αισιοδοξώ, λοιπόν, ότι θα είμαστε εμείς η βέλτιστη πρακτική την οποία θα ακολουθήσουν οι άλλοι. Και μην ξεχνάμε το κυριότερο: η Ελλάδα έχει πλέον αλλάξει. Το «αυτά δεν γίνονται εδώ», που λέγαμε κάποτε, να που γίνονται!

– Οι εκτάσεις γης που θα αφήσει πίσω του ο λιγνίτης υπολογίζονται σε χιλιάδες στρέμματα. Το Σχέδιο Δίκαιης Αναπτυξιακής Μετάβασης προβλέπει τη δημιουργία SPV. Πόσες εκτάσεις θα περάσουν στην εταιρεία ειδικού σκοπού και με τι αντίτιμο; Ποιος θα είναι ο ρόλος της Εγνατίας;

Οι συνολικές εκτάσεις των λιγνιτικών πεδίων υπολογίζονται σε 247.000 στρέμματα. Η επιστροφή τους στη φύση και την ανθρώπινη χρήση είναι η κυρίαρχη πρόκληση τόσο στην περιβαλλοντική όσο και στην αναπτυξιακή διάσταση της μετάβασης. Τα 2/3 των εκτάσεων αυτών θα περιέλθουν στην κυριότητα ενός SPV του Δημοσίου διά συμψηφισμού της αξίας τους με το κόστος της αποκατάστασης, για την οποία υπέχει μεν υποχρέωση η ΔΕΗ, αλλά σύμφωνα με τις χρήσεις που είχαν προσδιοριστεί πριν εκπονηθεί το σχέδιο δίκαιης μετάβασης.

Η ΔΕΗ έχε αναθέσει ήδη σε εξειδικευμένο οίκο να αποτιμήσει την αξία της γης. Αντίστοιχα αποτιμήσεις κάνει και το Δημόσιο για να επιβεβαιώνονται τα νούμερα.

Οι εκτάσεις θα αξιοποιηθούν για τις νέες χρήσεις που προβλέπει το σχέδιο, όπως είναι τα επιχειρηματικά πάρκα, οι οποίες διαφοροποιούν τόσο το κόστος των έργων αποκατάστασης που θα αναλάβει εργολαβικά η ΔΕΗ όσο και των έργων αναπροσαρμογής της χρήσης των εκτάσεων αυτών. Ταυτόχρονα δημιουργείται μια εξειδικευμένη θυγατρική της εταιρείας Εγνατία Οδός, η οποία θα αξιοποιήσει την τεχνογνωσία της μητρικής προκειμένου να αποτελέσει τον κύριο φορέα υλοποίησης έργων και δράσεων στις περιοχές μετάβασης, από την ωρίμανση έως και την ολοκλήρωσή τους, είτε αυτά αφορούν έργα υποδομών, είτε έργα ψηφιοποίησης κ.ά.

– Στο προσχέδιο του νέου προγράμματος (concept paper) περιγράφεται ένα είδος παραχώρησης (ΣΔΙΤ) για την αξιοποίηση και εκμετάλλευση των δημόσιων εκτάσεων. Τι προβλέπει ο σχεδιασμός αυτός;

Το SPV θα πρέπει να αναπτύξει σχεδιασμούς συμπράττοντας με ιδιώτες. Με τη συμμετοχή τους, είτε με τη μορφή συνεργαζόμενου εταίρου, είτε ως παρόχου υπηρεσιών προς το Δημόσιο, επιδιώκονται καλύτεροι όροι αξιοποίησης των εκτάσεων και παροχής υπηρεσιών προς τους χρήστες, ενώ αποδεσμεύονται πόροι για τη χρηματοδότηση άλλων έργων. Το Δημόσιο θα είναι ο ιδιοκτήτης, ο developer και operator της έκτασης αυτής που σήμερα είναι ενσωματωμένες στην περιουσιακή βάση της ΔΕΗ και θα αποσχιστούν μέσω μιας δικής της εταιρείας ειδικού σκοπού (SPV). Η λογική της πρότασης αυτής είναι να αναλάβει ένας ιδιώτης με τεχνογνωσία -κατά το πρότυπο του Διεθνούς Αερολιμένα Αθηνών ή του Οργανισμού Λιμένος Πειραιώς- την κατασκευή και τη λειτουργία των έργων, καθώς και της αναζήτησης των επιχειρήσεων οι οποίες θα εγκατασταθούν, για παράδειγμα, σε ένα επιχειρηματικό πάρκο και θα επωφεληθούν των ισχυρών κινήτρων.

– Ποιος είναι ο χρόνος ωρίμανσης του σχεδίου και ποιος ο ρόλος της ΔΕΗ;

Είναι γεγονός ότι το εγχείρημα είναι πολύπλοκο και απαιτεί μεγάλη εμπειρία και προσπάθεια. Πάντως, για τις επιχειρήσεις που θα εγκατασταθούν στα επιχειρηματικά πάρκα αλλά και για τους πολίτες που θα απολαμβάνουν τους χώρους αναψυχής, σημασία έχουν ο χρόνος, το κόστος και η ποιότητα παροχής των υπηρεσιών.

Η ίδρυση του SPV, η οποία προβλέπεται με νομοθετική ρύθμιση, η ανάθεση και εκτέλεση των ειδικών πολεοδομικών σχεδίων, οι αποκαταστάσεις των εδαφών και η ωρίμανση των ΣΔΙΤ έχουν βάθος 24 μηνών και πρέπει να κουμπώσουν και τα τέσσερα μαζί. Για παράδειγμα, όταν επιτευχθεί η αποκατάσταση των εδαφών, πρέπει να έχουμε και τον επενδυτή και ταυτόχρονα θα πρέπει να υπάρχουν και τα Προεδρικά Διατάγματα που θα καθορίζουν χρήσεις γης και όρους δόμησης. Είναι σαφές, άλλωστε, ότι η περιοχή δεν θα χάσει τον ενεργειακό της χαρακτήρα, καθώς διαθέτει δίκτυα που θα ήταν καταστροφικό να μη χρησιμοποιήσει. Εκείνο που αλλάζει είναι το ενεργειακό μείγμα. Σε αυτό τον νέο σχεδιασμό η ΔΕΗ παραμένει ένας ισχυρός παίκτης με 2 GW φωτοβολταϊκά, με επενδύσεις στο φυσικό αέριο, καθώς και σε άλλες τεχνολογίες.

-Πέραν των 16 εμβληματικών έργων, έχουν υποβληθεί άλλα επενδυτικά σχέδια και σε ποιους τομείς;

Από τον Ιούνιο παραμένει ανοιχτή η πρόσκλησή μας σε επενδυτές να υποβάλουν μη δεσμευτικές προτάσεις σε ειδική τεχνική επιτροπή, η οποία τις αξιολογεί διατυπώνοντας επιστημονικά τεκμηριωμένη γνώμη. Η οργανωμένη αυτή διαδικασία οδήγησε στην κατάθεση πλήθους προτάσεων για επενδύσεις αποθήκευσης ενέργειας, παραγωγής κυψελών υδρογόνου, λογισμικού, μεταλλουργίας, κυκλικής οικονομίας, αγροδιατροφής, υδροπονίας κ.λπ. Με τις περιοχές μετάβασης να είναι πλέον στο επίκεντρο του επενδυτικού ενδιαφέροντος, ανατέθηκαν στην Entreprise Greece η οργανωμένη υποδοχή, η ενημέρωση και η υποστήριξη των επενδυτών. Σήμερα, στον φορέα αυτό υπάρχει ένα business unit που έχει επιφορτιστεί με αυτόν τον ρόλο και αναμένεται σύντομα πρόβλεψη στον αναπτυξιακό νόμο που θα κατεβάζει την οροφή χαρακτηρισμού μιας επένδυσης ως στρατηγικής μόνο για τις λιγνιτικές περιοχές.

-Τελευταία παρατηρείται καταιγισμός αιτήσεων για πράσινα έργα που έχουν επίκεντρο τα δύο πρώην λιγνιτικά κέντρα της χώρας. Μπορεί να υλοποιηθεί με ασφάλεια ένα τόσο μεγάλο επενδυτικό πρότζεκτ όταν μπαίνουν εμπόδια από φορείς που καλούνται να γνωμοδοτήσουν αλλά και να αγκαλιάσουν τα έργα αυτά; Πώς σκοπεύετε να διαχειριστείτε την κατάσταση αυτή;

Η ισορροπία δεν επιτυγχάνεται με τρικλοποδιές, την ώρα που η τεχνολογία τρέχει με ταχύτητα φωτός. Οταν προϊόντα παράγονται ήδη σε εκτυπωτές 3D, κάποιοι επιμένουν στην αντιγραφή με το χέρι! Οι τοπικές κοινωνίες έχουν τα ερεθίσματα για να αναγνωρίσουν τη σημασία της πράσινης επιχειρηματικότητας στη διατήρηση του χαρακτήρα των περιοχών τους ως εθνικών ενεργειακών κέντρων. Κι αυτή σημαίνει τεχνολογίες ΑΠΕ, αλλά όχι αποκλειστικά. Πάντως, όπως συμβαίνει σε κάθε μεγάλη αλλαγή, δεν πρέπει να υποτιμάται ότι πρόκειται για μετάβαση από μια παρελθούσα κατάσταση ισχυρής στη μνήμη ευημερίας, με αναφορές που εμποδίζουν να φανεί καθαρά η πραγματική διακύβευση. Εκτός από τον διαρκή διάλογο, προετοιμάζουμε σειρά θεσμικών ρυθμίσεων προς την κατεύθυνση τόσο της εξισορρόπησης όσο και της προστασίας και επιτάχυνσης των επενδύσεων στις λιγνιτικές περιοχές.

Διαβάστε ακόμη

Cetracore-JetOil: Οι Ρώσοι, ο Πακιστανός και ο Αλέξανδρος Χανδρής

Το ήσυχο καλοκαίρι των υπουργών, το «φαρμάκι» ενός προέδρου και ο μυστήριος Mr. John Charalabakis 

Λιούις Χάμιλτον: Οι big business του «Βασιλιά» της Formula 1 – Tα… μυστικά του νέου συμβολαίου