Περίπου 11 εκατομμύρια τόνοι διοξειδίου του άνθρακα, δηλαδή το 16% των ετήσιων εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα της χώρας, υπολογίζεται ότι παρήγαγαν φέτος οι καταστροφικές πυρκαγιές του καλοκαιριού ενώ παράλληλα μειώθηκε η ικανότητα των δασών να απομακρύνουν διοξείδιο του άνθρακα από την ατμόσφαιρα κατά περίπου 1,6 εκατομμύριο τόνους λιγότερο κάθε έτος.

Το Ευρωπαϊκό Παρατηρητήριο για Δασικές Πυρκαγιές (EFFIS) αναφέρει ότι μόνο στην Αττική χάθηκαν στο διάστημα 2017-2023 περίπου 600.000 στρέμματα δάσους, δηλαδή περίπου το 33% της δασικής έκτασης, προκαλώντας τεράστια επιβάρυνση σε ένα περιβάλλον που έχει βομβαρδιστεί από την εξωαστική επέκταση της πόλης. Η τεράστια αυτή περιβαλλοντική υποβάθμιση που προκάλεσε ο αφανισμός συνολικά περίπου 1,5 εκατομμυρίου στρεμμάτων δάσους το φετινό καλοκαίρι και συνολικά 3 εκατομμυρίων στρεμμάτων μεταξύ 2021-2023 έρχεται να επιβεβαιώσει την αγωνιώδη προσπάθεια της Κομισιόν να απομακρύνει το διοξείδιο του άνθρακα από την ατμόσφαιρα.

Πρόσφατο πόρισμα της Επιστημονικής Επιτροπής της Ευρωπαϊκής Ενωσης για την Κλιματική Αλλαγή, μέλος της οποίας είναι ο καθηγητής του Τομέα Φυσικής Περιβάλλοντος του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών (ΕΚΠΑ) Kώστας Καρτάλης, αναφέρει ότι ο στόχος της κλιματικής ουδετερότητας της Ευρωπαϊκής Ενωσης για το 2050 δεν μπορεί να επιτευχθεί αν δεν προστατευτούν τα δάση της Ευρώπης από τις πυρκαγιές, αλλά και από τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής ώστε να έχουν τη δυνατότητα να απομακρύνουν επαρκώς διοξείδιο του άνθρακα από τον αέρα που αναπνέουμε. Μάλιστα, η Ευρωπαϊκή Ενωση, όπως επισημαίνει, υλοποιεί μια φιλόδοξη πολιτική για τη φύτευση 3 δισεκατομμυρίων δέντρων έως το 2030 ώστε να καλυφθούν οι απώλειες από τις δασικές πυρκαγιές. Μέχρι σήμερα όμως από τον στόχο αυτό έχει εκπληρωθεί η φύτευση μόλις 15,5 εκατομμυρίων δέντρων!

Σε συνέντευξή του στο «business stories» ο κ. Καρτάλης τονίζει ότι σε αυτή τη μεγάλη εικόνα της τεράστιας οικολογικής καταστροφής η επίδραση του κλιματικού κινδύνου είναι μεγάλη. Δεν είναι όμως ο μοναδικός υπαίτιος των αυξημένων πυρκαγιών. Οπως αναφέρει, όταν χάνεται ένα δάσος, μαζί του χάνεται η ισορροπία της φύσης ενισχύοντας φαινόμενα όπως πλημμύρες, διάβρωση εδαφών, υποβάθμιση του υδροφόρου ορίζοντα, ενώ πόλεις που είναι κοντά σε δάση που κάηκαν επηρεάζονται θερμικά καθώς περιορίζεται σημαντικά η δροσιστική επίδραση του δάσους. Απαραίτητες και αναγκαίες είναι η πρόληψη, η αποκατάσταση των δασών, αλλά και η εκπόνηση σχεδίων θωράκισης και προστασίας των περιοχών του Ευρωπαϊκού Δικτύου Natura 2000 (που περιλαμβάνουν σχεδόν όλα τα δασικά οικοσυστήματα της χώρας) με απόλυτη προστασία των πυρήνων τους και με τη φιλοξενία ήπιων χρήσεων εκτός αυτών. Ο κ. Καρτάλης αναλύει τις απόψεις του για τον αντίκτυπο που έχουν ο άναρχος χωροταξικός σχεδιασμός και οι χαριστικές ρυθμίσεις για το περιβάλλον και επισημαίνει ότι θα πρέπει να εγκαταλειφθούν πολιτικές όπως η εξαγορά καταπατημένων εκτάσεων του Δημοσίου ή οιαδήποτε άλλη που δίνει το μήνυμα ότι κάποια μελλοντική τακτοποίηση θα ισοφαρίσει μια αυθαίρετη κατασκευή σε δάσος ή μια καταπάτηση.

– Βιώσαμε πρόσφατα ένα από τα πλέον σφοδρά κύματα καύσωνα και στη συνέχεια είχαμε καταστροφικές δασικές πυρκαγιές. Πρόκειται για τη νέα κανονικότητα στην οποία θα πρέπει να προσαρμοστούμε;

Ολες οι επιστημονικές εκτιμήσεις για την περιοχή της Μεσογείου συγκλίνουν στα ίδια συμπεράσματα, δηλαδή αύξηση της θερμοκρασίας του αέρα, πιο συχνούς καύσωνες, με μεγαλύτερη ένταση και διάρκεια, καθώς και μείωση της βροχόπτωσης. Σε τέτοιες συνθήκες μια δασική πυρκαγιά εξαπλώνεται πιο εύκολα και είναι δυσκολότερα διαχειρίσιμη. Αυτό βέβαια δεν σημαίνει ότι η κλιματική αλλαγή ευθύνεται για κάθε δασική πυρκαγιά.
Αξίζει να σημειωθεί ότι ο καύσωνας που αντιμετώπισε η Μεσόγειος -και η Ελλάδα- αυτό το καλοκαίρι μπορεί να επαναλαμβάνεται μία φορά κάθε τρία με πέντε έτη ως αποτέλεσμα της κλιματικής αλλαγής. Αλλά και ότι η κλιματική αλλαγή θα προκαλεί στην περιοχή της Μεσογείου συνδυασμένους κλιματικούς κινδύνους, λ.χ. ξηρασία με καύσωνες. Οταν κάτι τέτοιο συμβεί, οι επιπτώσεις του ενός κλιματικού κινδύνου δεν προστίθενται απλώς στις επιπτώσεις του άλλου, αλλά λειτουργούν πολλαπλασιαστικά. Φαίνεται ότι διαμορφώνεται μια νέα κανονικότητα στην οποία πρέπει να προσαρμοστούμε το δυνατόν συντομότερα.

– Μέχρι στιγμής έχει καεί περίπου 1,5 εκατομμύριο στρέμματα δάσους. Τι πρέπει να γίνει για να προστατευτούν τα δασικά οικοσυστήματα της χώρας;

Νομίζω ότι κανείς δεν διαφωνεί ότι πρέπει να δοθεί αυξημένη προτεραιότητα στην πρόληψη και την αποκατάσταση και υπάρχουν ειδικοί επιστήμονες που μπορούν να συμβάλουν προς αυτές τις κατευθύνσεις.

Στη δική μου ανάγνωση, μείζων προτεραιότητα είναι να αναγνωρίσουμε τη μεγάλη εικόνα ως προς το ζήτημα του φυσικού περιβάλλοντος στην Ελλάδα και να φροντίσουμε για τη θεσμική θωράκισή του. H χώρα έχει την τύχη να έχει πλούσιο φυσικό περιβάλλον, με το 27% της χερσαίας ζώνης της να καλύπτεται από 370+ περιοχές του Ευρωπαϊκού Δικτύου Natura 2000 (που περιλαμβάνουν σχεδόν όλα τα δασικά οικοσυστήματα της χώρας). Αν και έχει σημειωθεί πρόοδος στην κατάρτιση των Ειδικών Περιβαλλοντικών Μελετών για αυτές τις περιοχές, μόνο ελάχιστες έχουν σήμερα διαχειριστικά σχέδια ή προστατεύονται από Προεδρικά Διατάγματα. Κατά τη γνώμη μου, η διαμόρφωση των σχεδίων αυτών αποτελεί μείζονα προτεραιότητα, ουσιαστικά ένα εθνικό στοίχημα για το μέλλον.

Σε ένα τέτοιο πλαίσιο, η προστασία του φυσικού περιβάλλοντος θα αποκτήσει το απαιτούμενο βάρος στα χωροταξικά σχέδια που είναι σε φάση αναθεώρησης (ενέργεια, τουρισμός, ορυκτοί πόροι, βιομηχανία), ενώ σκέψεις και προθέσεις για την αλλαγή του καθεστώτος προστασίας των περιοχών του Δικτύου Natura, δήθεν γιατί εμποδίζουν την ανάπτυξη, δεν θα βρουν χώρο.

Η ολοκλήρωση των δασικών χαρτών θα βοηθήσει επίσης στην προστασία των δασών και είναι θετικό ότι η κατάρτισή τους έχει προχωρήσει σημαντικά, αν και με την έκπτωση της αποδοχής των οικιστικών πυκνώσεων (των οικισμών) που χτίστηκαν (προφανώς παράνομα) μέσα στα δάση. Παράλληλα, θα πρέπει να εγκαταλειφθούν πολιτικές όπως η εξαγορά καταπατημένων εκτάσεων του Δημοσίου ή οιαδήποτε άλλη που δίνει το μήνυμα ότι κάποια μελλοντική τακτοποίηση θα ισοφαρίσει μια αυθαίρετη κατασκευή σε δάσος ή μια καταπάτηση.
Θα έλεγα, τέλος, ότι αξίζει να γίνει μια νέα συζήτηση για το αν θα πρέπει να επιτρέπονται «έργα τα οποία αποβλέπουν στην εξυπηρέτηση ανάγκης με ιδιαίτερη κοινωνική, εθνική ή οικονομική σημασία» σε αναδασωτέες περιοχές. Οταν προέκυψε η απόφαση αυτή (2012), τα δεδομένα ήταν διαφορετικά. Αλλωστε μόνο στο διάστημα 2021-2023 έχει καταστραφεί δασική έκταση περίπου 3 εκατομμυρίων στρεμμάτων.

– Ποιες θα λέγατε ότι είναι οι επιπτώσεις των δασικών πυρκαγιών στο περιβάλλον, αλλά και στο κλίμα;

Η Επιστημονική Επιτροπή της Ευρωπαϊκής Ενωσης για την Κλιματική Αλλαγή σε πρόσφατο πόρισμά της αναφέρει ότι ο στόχος της κλιματικής ουδετερότητας της Ευρωπαϊκής Ενωσης για το 2050 δεν μπορεί να επιτευχθεί αν δεν προστατευτούν τα δάση της Ευρώπης (από τις πυρκαγιές, αλλά και από τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής) ώστε να έχουν τη δυνατότητα να απομακρύνουν επαρκώς διοξείδιο του άνθρακα από την ατμόσφαιρα. Μάλιστα η Ευρωπαϊκή Ενωση υλοποιεί μια φιλόδοξη πολιτική για τη φύτευση 3 δισεκατομμυρίων δέντρων έως το 2030 ώστε να καλυφθούν οι απώλειες από τις δασικές πυρκαγιές. Μέχρι σήμερα όμως μόλις 15,5 εκατομμύρια δέντρων έχουν φυτευτεί.

Σε ό,τι αφορά τις επιπτώσεις, όταν χάνεται ένα δάσος, μαζί του χάνεται η ισορροπία της φύσης, υπό την έννοια ότι είναι πιθανότερες επιπτώσεις όπως πλημμύρες, διάβρωση εδαφών, υποβάθμιση των επιφανειακών υδάτων και του υδροφόρου ορίζοντα. Πόλεις που είναι στην εγγύτητα δασών που κάηκαν επηρεάζονται θερμικά καθώς περιορίζεται σημαντικά η δροσιστική επίδραση του δάσους.

Σε ό,τι αφορά τις κλιματικές επιπτώσεις των δασικών πυρκαγιών που είχαμε αυτό το καλοκαίρι στην Ελλάδα, αυτές έχουν διπλή ανάγνωση. Από τη μία παρήχθησαν περίπου 11 εκατομμύρια τόνοι διοξειδίου του άνθρακα, δηλαδή το 16% της ετήσιας παραγωγής διοξειδίου του άνθρακα από την Ελλάδα (αν και πρέπει να σημειωθεί ότι το 80% της ποσότητας αυτής θα απορροφηθεί σταδιακά κατά τη διάρκεια της αναγέννησης της βλάστησης). Παράλληλα, μειώθηκε η ικανότητα των δασών να απομακρύνουν διοξείδιο του άνθρακα από την ατμόσφαιρα, κατά περίπου 1,6 εκατομμύριο τόνους διοξείδιο του άνθρακα λιγότερο κάθε έτος.

– Εκτός από τις πυρκαγιές, πόσο έχει επηρεάσει τον δασικό μας πλούτο ο χωροταξικός σχεδιασμός;

Σύμφωνα με το Ευρωπαϊκό Παρατηρητήριο για Δασικές Πυρκαγιές (EFFIS), μόνο στην Αττική χάθηκαν στο διάστημα 2017-2023 περίπου 600.000 στρέμματα δάσους, δηλαδή περίπου το 33% της δασικής έκτασης. Σε αυτή την έκταση θα πρέπει να προστεθεί και η απώλεια λόγω της επέκτασης της πόλης. Η σύγκριση των χρήσεων γης μεταξύ του 1993 και του 2020 δείχνουν μια επιθετική επέκταση του πολεοδομικού συγκροτήματος της Αθήνας προς όλες τις κατευθύνσεις του ορίζοντα, με αποτέλεσμα όλο και περισσότερες ελεύθερες εκτάσεις να εντάσσονται στο σχέδιο και να οικοδομούνται. Μόνο παρήγορο στοιχείο είναι η συγκράτηση της αστικής επέκτασης στην πεδιάδα των Μεσογείων χάρη στις απαλλοτριώσεις που δρομολογήθηκαν από το κράτος στην ευρύτερη περιοχή του αεροδρομίου «Ελευθέριος Βενιζέλος», αλλά και τη διατήρηση των γεωργικών χρήσεων γης. Η αστική αυτή επέκταση εξουθενώνει και τα δάση και την πόλη.

– Τι χρειάζεται να κάνει η πολιτεία για να αντιμετωπίσει τις προκλήσεις των ακραίων καιρικών φαινομένων και της έντονης ξηρασίας που γίνονται όλο και πιο συχνές;

Είναι προφανείς οι τάσεις που διαμορφώνονται για τις επόμενες δεκαετίες: επιβάλλουν την προληπτική ενσωμάτωση της παραμέτρου της κλιματικής αλλαγής σε κάθε είδους σχεδιασμό: αναπτυξιακό, χωροταξικό, πολεοδομικό, ενεργειακό, οικονομικό και προφανώς κοινωνικό. Σκοπός πρέπει να είναι η ενίσχυση της ανθεκτικότητας στην κλιματική αλλαγή και τις επιπτώσεις της.

Για παράδειγμα, η μείωση των βροχοπτώσεων στην Πελοπόννησο και τη Θεσσαλία (ιδίως τη δυτική) οδηγεί στη σταδιακή υποβάθμιση των καλλιεργούμενων εκτάσεων σε ημιάνυδρες ή και ξηρικές, γεγονός που θα επηρεάσει αρνητικά την αγροτική παραγωγή. Ενα σχέδιο προσαρμογής σε αυτή την περίπτωση θα πρέπει να απαντά σε κρίσιμα ερωτήματα, όπως: Ποια έργα υποδομής απαιτούνται για να ενισχυθεί το υδατικό δυναμικό, τι είδους καλλιέργειες μπορούν να ανταποκριθούν στις νέες κλιματικές συνθήκες, πόσο θα επηρεαστεί η αγροτική παραγωγή, ποια θα είναι η επίδραση στην επάρκεια τροφίμων, πώς θα αναπληρωθεί το απολεσθέν εισόδημα για τους αγρότες, αλλά και ποια θα είναι η επαγγελματική ενασχόληση όσων απομακρύνονται από τον κλάδο της γεωργίας κ.ά.
Στην ουσία, το σχέδιο προσαρμογής αποτελεί έναν οδικό χάρτη για την τοπική και περιφερειακή ανάπτυξη, την προστασία της αγοράς εργασίας και τη διασφάλιση της κοινωνικής συνοχής. Αντίστοιχα πρέπει να είναι τα σχέδια για τον τουρισμό, τις πόλεις, το φυσικό περιβάλλον, τις υποδομές κ.ά.

Διαβάστε ακόμα

Τα παραμυθάκια του Stephanos, η μάχη των δισ. στην Αττική Οδό, οι εξαγορές του Θεοδωρόπουλου και το νέο ντέρμπι για τους Πεταλιούς

«Κόκκινα» δάνεια: Σε έναν μήνα έκλεισαν deals ύψους 2,3 δισ. ευρώ – Τα funds που… ψηφίζουν Ελλάδα

Jefferies: Παραμένουν ευνοϊκές οι συνθήκες για τις ελληνικές τράπεζες – Οι τιμές – στόχοι (πίνακες)

Για όλες τις υπόλοιπες ειδήσεις της επικαιρότητας μπορείτε να επισκεφτείτε το Πρώτο ΘΕΜΑ