Στην περιβαλλοντική έγκριση του Προγράμματος Δίκαιης Αναπτυξιακής Μετάβασης 2021-2027, βάσει της Στρατηγικής Μελέτης Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων και των αποτελεσμάτων της δημόσιας διαβούλευσης, προχώρησαν με κοινή τους απόφαση ο υπουργός Περιβάλλοντος και Ενέργειας Κ. Σκρέκας και ο υφυπουργός Ανάπτυξης και Επενδύσεων Γ. Τσακίρης.

Στην απόφαση αναλύονται οι όροι, οι περιορισμοί και οι κατευθύνσεις που θα πρέπει να τηρούνται κατά την εξειδίκευση και υλοποίηση του Προγράμματος, με μέριμνα της Αρχής Σχεδιασμού.

Το Πρόγραμμα Δίκαιης Αναπτυξιακής Μετάβασης

Το Πρόγραμμα Δίκαιης Αναπτυξιακής Μετάβασης 2021-2027 (ΠΔΑΜ 2021-2027 εφεξής) εξυπηρετεί τον στρατηγικό στόχο της χώρας για τη δίκαιη και με διακριτό τρόπο αντιμετώπιση της απότομης μεταβολής των οικονομικών και κοινωνικών συνθηκών που προκαλούνται λόγω της απολιγνιτοποίησης στις περιοχές Δυτικής Μακεδονίας και Μεγαλόπολης, καθώς και της απόσυρσης των πετρελαϊκών σταθμών στα νησιά.

Το περιεχόμενο του προγράμματος περιλαμβάνει ένα πλέγμα μέτρων και προβλέψεων για επενδυτικά και φορολογικά κίνητρα, υποδομές, αξιοποίηση τοπικών πόρων, εκπαίδευση και κατάρτιση, στήριξη της αγροτικής παραγωγής και του τουρισμού, με στόχο την αναγέννηση της τοπικής οικονομίας, την εξασφάλιση των θέσεων εργασίας και τη δημιουργία νέων μέσα από την ανάπτυξη του πρωτογενούς, δευτερογενούς και τριτογενούς τομέα παραγωγής.

Οι περιοχές παρέμβασης του ΠΔΑΜ 2021-2027 είναι η Περιφέρεια Δυτικής Μακεδονίας, οι Δήμοι Μεγαλόπολης, Γορτυνίας, Τρίπολης και Οιχαλίας της Περιφέρειας Πελοποννήσου, η Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου, η Περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου και η Περιφέρεια Κρήτης.

Το ΠΔΑΜ 2021-2027 διαρθρώνεται με βάση τους ακόλουθους άξονες προτεραιότητας:
1. Ενίσχυση και προώθηση επιχειρηματικότητας
2. Ενεργειακή μετάβαση – κλιματική ουδετερότητα
3. Αναπροσαρμογή χρήσεων γης – κυκλική οικονομία

4. Δίκαιη εργασιακή μετάβαση και ενδυνάμωση ανθρωπίνου κεφαλαίου
5. Ολοκληρωμένες παρεμβάσεις μικρής κλίμακας – Ευφυείς κοινότητες
6. Τεχνική Βοήθεια

Όπως τονίζεται στην απόφαση, για την πληρέστερη προστασία και την ορθολογικότερη διαχείριση του περιβάλλοντος, η έγκριση του ΠΔΑΜ 2021- 2027 θα πρέπει να συνοδεύεται από συγκεκριμένους όρους, περιορισμούς και κατευθύνσεις.

Ειδικότερα, η ολοκληρωμένη μέριμνα για την πρόληψη, τον περιορισμό και την αντιμετώπιση των επιπτώσεων στο περιβάλλον θα πρέπει να αποτελέσει οριζόντια απαίτηση κατά τις διαδικασίες υλοποίησης του ΠΔΑΜ 2021-2027. Για το σκοπό αυτό, η Αρχή Σχεδιασμού, στο πλαίσιο του μηχανισμού διαχείρισης και υλοποίησης του προγράμματος, οφείλει να διασφαλίζει ότι οι δράσεις του προγράμματος θα χαρακτηρίζονται από επαρκή περιβαλλοντική συμβατότητα. Δομικά στοιχεία της διαδικασίας αυτής μπορούν να αποτελέσουν, ενδεικτικά και όχι αποκλειστικά, τα εξής:

A. Αξιολόγηση του βαθμού στον οποίο, κατά τον σχεδιασμό και την υλοποίηση κάθε δράσης του ΠΔΑΜ 2021-2027, έχουν ληφθεί υπόψη:

-Οι περιφερειακές και εθνικές δεσμεύσεις για την κλιματική αλλαγή, τόσο σε ότι αφορά στη μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου όσο και στην προσαρμογή στις μεταβολές που συντελέστηκαν ή επέρχονται, όπως τα παραπάνω αποτυπώνονται στα σχετικά εθνικά ή περιφερειακά σχέδια.
-Το Εθνικό Σχέδιο για την Ενέργεια και το Κλίμα (Β΄ 4893/2019).
-Το Εθνικό Σχέδιο Διαχείρισης Αποβλήτων (Β΄ 185/2020).
-Το Εθνικό Πρόγραμμα Ελέγχου της Ατμοσφαιρικής Ρύπανσης (Β΄ 182/2021).
-Η εθνική στρατηγική και οι ευρωπαϊκές πρωτοβουλίες για τη βιοποικιλότητα.
-Το σύστημα χωρικού σχεδιασμού (ν. 4759/2020 όπως ισχύει) και τα σχέδια που έχουν εγκριθεί στο πλαίσιο εφαρμογής του.
-Οι κατευθύνσεις και απαιτήσεις των Σχεδίων Διαχείρισης Λεκανών Απορροής Ποταμών και των Σχεδίων Διαχείρισης Κινδύνων Πλημμύρας των Υδατικών Διαμερισμάτων των περιοχών παρέμβασης του προγράμματος.
– Οι εξελίξεις στο εθνικό και ενωσιακό επίπεδο που αφορούν στην ολοκληρωμένη θαλάσσια πολιτική, στο θαλάσσιο χωροταξικό σχεδιασμό και στη γαλάζια ανάπτυξη.
-Οι 17 Στόχοι Βιώσιμης Ανάπτυξης των Ηνωμένων Εθνών.

B. Απαίτηση ένταξης στο σχεδιασμό των δράσεων του ΠΔΑΜ 2021-2027, συστήματος διασφάλισης ότι ο σχεδιασμός, η υλοποίηση και η λειτουργία των έργων που θα προκύψουν ως αποτέλεσμα των δράσεων του προγράμματος, θα χαρακτηρίζονται εξαρχής από:

-Ανταπόκριση στην αρχή μη πρόκλησης σημαντικής βλάβης (άρθρο 9§4 του Κανονισμού 2021/1060 περί καθορισμού κοινών διατάξεων για τα Ταμεία της Πολιτικής Συνοχής 2021-2027), η οποία αναφέρεται στην αποφυγή σημαντικών επιβαρύνσεων σε έξι περιβαλλοντικούς και κλιματικούς στόχους (αντιμετώπιση κλιματικής αλλαγής, προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή, αειφορική χρήση και προστασία υδάτινων και θαλάσσιων πόρων, κυκλική οικονομία, αποτροπή και έλεγχος ρύπανσης, προστασία και αποκατάσταση βιοποικιλότητας και οικοσυστημάτων).
– Εκπλήρωση των απαιτήσεων ανθεκτικότητας των υποδομών στην κλιματική αλλαγή (climate proofing of infrastructure), όπως αυτές προκύπτουν από τα θεσμικά, τεχνικά και καθοδηγητικά κείμενα της Ευρωπαϊκής Επιτροπής.
-Συμμόρφωση στις περιβαλλοντικές απαιτήσεις που θα θέτει το εκάστοτε πάγιο εθνικό ρυθμιστικό πλαίσιο του περιβάλλοντος και οι περιβαλλοντικοί όροι του κάθε έργου.
-Δυνατότητα και ετοιμότητα εξέλιξης προς τις απαιτήσεις που δημιουργεί η πράσινη και η ψηφιακή μετάβαση.
-Αποφυγή συσσωρευτικών περιβαλλοντικών επιπτώσεων σε περιοχές αυξημένης πυκνότητας παρεμβάσεων.
-Συμβατότητα με τις ρυθμίσεις του χώρου στις Ζώνες Απολιγνιτοποίησης, όπως αυτές θα προβλεφθούν στα σχετικά Ειδικά Πολεοδομικά Σχέδια.

Γ. Για την προστασία του φυσικού περιβάλλοντος και την ορθολογική διαχείριση φυσικών πόρων, στο σχεδιασμό, την υλοποίηση και τη λειτουργία των επενδύσεων που θα υλοποιηθούν στο πλαίσιο του ΠΔΑΜ 2021-2027, θα πρέπει να ακολουθούνται οι εξής κατευθύνσεις:

-Βελτιστοποίηση χωροθέτησης: οι υποδομές και επενδύσεις θα πρέπει να χαρακτηρίζονται από κατάλληλες χωροθετήσεις των εγκαταστάσεών τους, κατά προτεραιότητα εντός οργανωμένων υποδοχέων ή εντός εκτάσεων με αυξημένη καταλληλότητα, ελαχιστοποιώντας την κατάληψη φυσικών ή ημιφυσικών εκτάσεων. Στα κριτήρια καταλληλότητας θα πρέπει να συμπεριληφθεί με αυξημένη βαρύτητα η αξιοποίηση ή/και αποκατάσταση διαταραγμένων εκτάσεων, οι οποίες απενεργοποιούνται λόγω του ενεργειακού μετασχηματισμού (π.χ. λιγνιτωρυχείων, εγκαταστάσεων ηλεκτροπαραγωγής, θέσεων που χρησιμοποιήθηκαν υποστηρικτικά και άλλων συναφών εκτάσεων κ.ά.).
– Περιορισμός κινδύνων και οχλήσεων ως προς το φυσικό περιβάλλον: Οι υποδομές και επενδύσεις που ενισχύονται από το πρόγραμμα θα πρέπει να ενσωματώνουν σχέδια περιορισμού και αντιμετώπισης κινδύνων ρύπανσης ή καταστροφής του φυσικού περιβάλλοντος (δασικές εκτάσεις, αγροτικά οικοσυστήματα, θαλάσσιο περιβάλλον κ.ά.).
-Αποφυγή αλλοιώσεων στα ποιοτικά και ποσοτικά χαρακτηριστικά των υδάτων: στο σχεδιασμό των υποδομών και επενδύσεων θα πρέπει να λαμβάνεται μέριμνα για την αποφυγή ή ελαχιστοποίηση των μεταβολών στην ποσοτική και ποιοτική κατάσταση των υδάτων.
-Προστασία θαλάσσιου περιβάλλοντος (περιοχές παρέμβασης Αιγαίου και Κρήτης): Η πρόληψη ή ελαχιστοποίηση των επιπτώσεων στο θαλάσσιο περιβάλλον, καθώς και προστασία ευαίσθητων θαλάσσιων ή παράκτιων σχηματισμών, θα πρέπει να αποτελεί απαίτηση για την ενίσχυση από το πρόγραμμα έργων ή επενδύσεων στις παρεμβάσεις που χωροθετούνται στις Περιφέρειες Βόρειου Αιγαίου, Νότιου Αιγαίου και Κρήτης.
-Ενσωμάτωση περιβαλλοντικής καινοτομίας: Στις παρεμβάσεις των πέντε πρώτων αξόνων προτεραιότητας, θα πρέπει να ενθαρρυνθεί η ενσωμάτωση τεχνολογιών και μεθόδων καινοτομίας με επωφελές πρόσημο για το περιβάλλον, ιδίως ως προς τις νέες, πράσινες μορφές ενέργειας, την ενεργειακή αποτελεσματικότητα και αυτονομία, την κυκλική χρήση υλικών, ενέργειας και νερού, καθώς και την πληρέστερη ένταξη των έργων στο περιβάλλον της περιοχής υποδοχής.
-Προστασία της βιοποικιλότητας: Η διαδικασία ένταξης στο πρόγραμμα θα πρέπει να ενσωματώνει κριτήρια προστασίας της βιοποικιλότητας και ανταπόκρισης των ενισχυόμενων επενδύσεων στους στόχους διατήρησης των προστατευόμενων ειδών και οικοτόπων, καθώς και έλεγχο συμβατότητας με τις προβλέψεις των σχεδίων διαχείρισης των επηρεαζόμενων περιοχών.

Οι επιπρόσθετοι όροι

Στην απόφαση σημειώνεται ακόμη ότι τα κτίρια των επενδύσεων που θα υλοποιηθούν στο πλαίσιο του προγράμματος, θα πρέπει να ανταποκρίνονται, στο μέγιστο εφικτό βαθμό, στις αρχές της πράσινης δόμησης, της ελαχιστοποιημένης κατανάλωσης ενέργειας και της κυκλικής οικονομίας.

Επίσης, για την ενίσχυση της βιώσιμης κινητικότητας, οι μεγάλες επενδύσεις, στην προσέλκυση των οποίων αποσκοπεί το πρόγραμμα, καθώς και οι παρεμβάσεις που σχετίζονται με τη δημιουργία ή ενίσχυση ερευνητικών κέντρων, κόμβων ή εκκολαπτηρίων νεοφυούς επιχειρηματικότητας, θα πρέπει να ενσωματώνουν μέτρα για την ενθάρρυνση και διευκόλυνση χρήσης μέσων συλλογικής μετακίνησης, ποδηλάτου και άλλων τρόπων μετακίνησης που διακρίνονται από φιλικότητα προς το περιβάλλον, όπως η ηλεκτροκίνηση.

Στο πρόγραμμα θα πρέπει να συμπεριληφθεί ακόμη μέριμνα για ενίσχυση δράσεων που αφορούν στην επιστροφή διαταραγμένων εκτάσεων στο φυσικό περιβάλλον, ιδίως εντός των Ζωνών Απολιγνιτοποίησης (στις θέσεις που οι χωρικές ρυθμίσεις θα το προβλέψουν), όπως η δημιουργία δασών και υγροτόπων, είτε με απευθείας χρηματοδότηση των σχετικών έργων είτε με έμμεσες ενισχύσεις, διαμέσου αντισταθμιστικών ενεργειών ή δράσεων εταιρικής κοινωνικής ευθύνης των επιχειρηματικών φορέων που θα ενισχυθούν από το πρόγραμμα.