Οι υπερμεγέθεις ενεργειακές ανάγκες της Κίνας και η εξάρτησή της από υπερπόντιους προμηθευτές στήριξαν την εξωτερική πολιτική της εδώ και δεκαετίες. Τώρα αυτές οι ανάγκες αλλάζουν. Ο μεγαλύτερος εισαγωγέας πετρελαίου και άνθρακα στον πλανήτη θέλει να γίνει πιο πράσινος και πιο αυτοδύναμος και έχει ήδη κάνει βήματα προς αυτούς τους στόχους. Ο υπόλοιπος κόσμος πρέπει να δώσει προσοχή, όπως αναφέρει το Bloomberg.
Μέχρι το 2060, η δεύτερη μεγαλύτερη οικονομία στον κόσμο στοχεύει να μετατρέψει το μείγμα παραγωγής ενέργειας από περίπου 70% από ορυκτά καύσιμα σήμερα, σε 90% από ανανεώσιμες πηγές όπως αιολική και ηλιακή, καθώς και υδροηλεκτρική και πυρηνική ενέργεια, σύμφωνα με τα στοιχεία του BloombergNEF για την Κίνα.
Στην πραγματικότητα, η κυριαρχία του Πεκίνου στα υλικά και την παραγωγή μπαταριών μπορεί να αφήσει τον υπόλοιπο κόσμο άβολα εξαρτώμενο από την Κίνα στην πράσινη οικονομία. Η αντίδραση της Δύσης – συμπεριλαμβανομένων των δαπανών της αμερικανικής κυβέρνησης για τεχνολογική έρευνα, εξόρυξη και επεξεργασία και μια ευρωπαϊκή προσπάθεια δημιουργίας αλυσίδων εφοδιασμού και ικανότητας ανακύκλωσης – μόλις ξεκινά.
Η ενεργειακή ασφάλεια, πάντα ανησυχητικός παράγοντας για την Κίνα, κέρδισε περισσότερη προσοχή στη δεκαετία του 1960 και κατέστη μεγαλύτερη προτεραιότητα όταν η αχανής χώρα έγινε καθαρός εισαγωγέας πετρελαίου στη δεκαετία του 1990. Πέρυσι, η Κίνα αντιπροσώπευε περίπου το ένα έκτο της παγκόσμιας κατανάλωσης πετρελαίου. Λίγο περισσότερο από το 70% αυτού προήλθε από το εξωτερικό. Το πετρέλαιο και το φυσικό αέριο από τις κινεζικές επενδύσεις στο εξωτερικό ικανοποίησαν λιγότερο από το ένα πέμπτο της εγχώριας ζήτησης.
Ο στόχος του net-zero έως το 2060 και η ανάπτυξη
Η εστίαση του Προέδρου Σι Τζινπίνγκ στις καθαρές μηδενικές εκπομπές έως το 2060 είναι μια προσπάθεια από τον μεγαλύτερο παραγωγό αερίων θερμοκηπίου στον κόσμο και αναγνώριση της σημασίας των περιβαλλοντικών στόχων. Αλλά η διαφοροποίηση των πηγών ενέργειας της Κίνας και η αύξηση της αποδοτικότητας είναι πολύτιμοι στόχοι και για λόγους γεωστρατηγικούς. Το 14ο Πενταετές Σχέδιο, νωρίτερα φέτος, συνδύασε την πράσινη φιλόδοξη στροφή με έμφαση στην οικονομική ανάκαμψη και ασφάλεια, με αναφορές στην αποτελεσματική χρήση άνθρακα, την επέκταση των αποθεμάτων πετρελαίου και φυσικού αερίου και την εξερεύνηση εντός της χώρας. Το Πεκίνο προσπάθησε να δημιουργήσει το δικό του στρατηγικό απόθεμα πετρελαίου. Η απομάκρυνση από τους υδρογονάνθρακες είναι μια στροφή προς εναλλακτικές λύσεις όπου το Πεκίνο έχει πιο σφιχτό έλεγχο της αλυσίδας εφοδιασμού.
Αυτή η αλλαγή δεν θα είναι άμεση. Η κατανάλωση ενέργειας της Κίνας αυξήθηκε πέρυσι, ακόμη και όταν η πανδημία οδήγησε σε πτώση σε όλο τον κόσμο. Η βαριά βιομηχανία αποδεικνύεται δύσκολο να απαλλαγεί από τον άνθρακα. Η Εθνική Διοίκηση Ενέργειας δέχτηκε κριτική επειδή είναι πολύ χαλαρή σε νέα εργοστάσια άνθρακα και τα πιο βρώμικα ορυκτά καύσιμα θα εξακολουθούν να αντιπροσωπεύουν περισσότερο από το μισό ενεργειακό μείγμα της Κίνας το 2021. Αυτό δεν μπορεί να μειωθεί γρήγορα. Το Πεκίνο θα συνεχίσει να βασίζεται στην παραγωγή ενέργειας από άνθρακα, εφόσον η οικονομική ανάπτυξη παραμένει η πρώτη προτεραιότητα.
Η κατανάλωση πετρελαίου της Κίνας αυξάνεται επίσης. Ενώ μπορεί να κορυφωθεί αυτή τη δεκαετία, όπως προβλέπει η China National Petroleum Corp., δεν θα μειωθεί σύντομα. Πολλά θα εξαρτηθούν από το πόσο γρήγορα η Κίνα θα «ηλεκτρίσει» το στόλο των επιβατικών οχημάτων και φορτηγών της. Ο Bo Kong του Πανεπιστημίου της Οκλαχόμα, ο οποίος έχει ασχοληθεί εκτενώς με την κινεζική ενεργειακή πολιτική και την εθνική ασφάλεια υποστηρίζει ότι το πετρέλαιο θα παραμείνει επίσης απαραίτητο για τον σύγχρονο πόλεμο. Το αέριο, που θεωρείται στο Πεκίνο ως μεταβατικό καύσιμο, θα πάρει ακόμη περισσότερο χρόνο για να ξεθωριάσει. Ωστόσο, ο ενεργειακός μετασχηματισμός της Κίνας μπορεί κάλλιστα να έρθει γρηγορότερα από ό, τι πολλοί προμηθευτές και αντίπαλοι είναι προετοιμασμένοι.
Μετατόπιση ισχύος
Σκεφτείτε τη Ρωσία, η οποία έχει ένα πολιτικό και οικονομικό σύστημα που στηρίζεται σε μεγάλο βαθμό στους υδρογονάνθρακες. Χωρίς plan Β, χρειάζεται την Ασία, και συγκεκριμένα την Κίνα, να συνεχίσει να καταναλώνει αρκετά ορυκτά καύσιμα για να καλύψει την ασθενέστερη ζήτηση αλλού. Έτσι, η κυβέρνηση του προέδρου Βλαντιμίρ Πούτιν ξοδεύει περισσότερα από 10 δισεκατομμύρια δολάρια για αναβαθμίσεις σιδηροδρόμων για να ενισχύσει τις εξαγωγές άνθρακα σε μεγάλες ασιατικές αγορές. Η Rosneft PJSC, ο μεγαλύτερος παραγωγός πετρελαίου της χώρας, έχει ισχυρούς δεσμούς με τους Κινέζους ομολόγους της. Επίσης οι ηπειρωτικές επενδύσεις είναι ζωτικής σημασίας και για τα σχέδια φυσικού αερίου της Αρκτικής. Άραγε τι θα συμβεί στη Μόσχα αν το Πεκίνο κινηθεί πολύ γρήγορα;
Η Σαουδική Αραβία στρέφεται επίσης προς την Ασία, καθώς η Ευρώπη κινείται με εντονότερο ρυθμό προς την απαλλαγή από τον άνθρακα. Η Κίνα, όπου η Σαουδική Αραβία ήδη ανταγωνίζεται τη Ρωσία ως τον κορυφαίο προμηθευτή πετρελαίου, είναι η μεγαλύτερη αγορά. Ενώ η βραχυπρόθεσμη εξάρτηση της Κίνας από τη Μέση Ανατολή μπορεί κάλλιστα να αυξηθεί, οι πολιτικές επιπτώσεις μιας ταχύτερης από την αναμενόμενη «πράσινης» μετατόπισης της θα ήταν δραματικές.
Το μέλλον φαίνεται ακόμη πιο ζοφερό για τις χώρες που βασίστηκαν σε δάνεια με χρηματοδότηση από το Πεκίνο. Η Αγκόλα έχει ήδη αθετήσει τις αποπληρωμές κι αυτό πριν τον αντίκτυπο της μετατόπισης των προτεραιοτήτων χρηματοδότησης της ενέργειας, τον Ιούνιο. Έτσι, για παράδειγμα, η μεγαλύτερη τράπεζα της Κίνας διέκοψε τα σχέδια χρηματοδότησης ενός εργοστασίου άνθρακα ύψους 3 δισεκατομμυρίων δολαρίων στη Ζιμπάμπουε.
Καθώς ο κόσμος κατευθύνεται προς ένα μείγμα ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, το Πεκίνο είναι έτοιμο να διεκδικήσει μεγαλύτερο έλεγχο του τι θα ακολουθήσει. Πάρτε το κοβάλτιο, ένα κρίσιμο συστατικό στις μπαταρίες. Οι κινεζικές εταιρείες έχουν επενδύσει σημαντικά στο Κονγκό, τη μεγαλύτερη πηγή μετάλλων στον κόσμο, και η κυριαρχία είναι μεγαλύτερη στη διύλιση κοβαλτίου. Είναι μια παρόμοια ιστορία με το λίθιο, όπου η Κίνα αντιπροσωπεύει σχεδόν τα τρία τέταρτα της ικανότητας παραγωγής μπαταριών ιόντων λιθίου. Επίσης, περίπου τα μισά ηλεκτρικά αυτοκίνητα κατασκευάζονται στην Κίνα.
Μια ηλεκτροκίνητη Κίνα με διαφορετική θέση
Η μεγαλύτερη αυτοδυναμία δεν χρειάζεται να οδηγήσει σε αποθήκευση ή αυταρχισμό. Η Κίνα θα στείλει μέταλλα μπαταριών και τελικά προϊόντα στη Δύση, ενώ διαφοροποιεί τις πηγές ενέργειας της εδώ και χρόνια, κατασκευάζοντας αγωγούς πετρελαίου και φυσικού αερίου μέσω γειτόνων όπως η Μιανμάρ, η Ρωσία και το Καζακστάν για να αποφύγει την εξάρτηση από τις θαλάσσιες διαδρομές. Αλλά μια «ηλεκτρισμένη» ή «ηλεκτροκίνητη» Κίνα θα βρίσκεται σε πολύ διαφορετική διαπραγματευτική θέση.
Η κατανάλωση ενέργειας της Κίνας έχει επηρεάσει τη διπλωματία της εδώ και δεκαετίες. Έγινε ένας μεγαλύτερος παίκτης στη Μέση Ανατολή – όπου κατάφερε να αποφύγει την πολιτική διαπλοκή, εξισορροπώντας τις σχέσεις με το Ιράν, τη Σαουδική Αραβία και το Ισραήλ – και «εισέβαλε» στη Βενεζουέλα και το Σουδάν, ρίχνοντας χρηματοδοτήσεις στην παραγωγή ορυκτών καυσίμων. Ως καθυστερημένη σε μεγάλες επενδύσεις υδρογονανθράκων, η Κίνα ήταν λιγότερο ικανή να ανταγωνιστεί και έτσι πήγε εκεί που οι άλλοι φοβόντουσαν να πατήσουν, λέει ο Xuanli Liao, λέκτορας διεθνών σχέσεων και μελετών ενεργειακής ασφάλειας στο Πανεπιστήμιο του Dundee στη Σκωτία.
Ορισμένες επενδύσεις αποδείχθηκαν βιαστικές ή ανόητες και κάποιες πολιτικές κρίσεις δύσκολα διαχειρίσιμες. Το πετρέλαιο σε γιουάν παραμένει ένα μικρό κλάσμα της παγκόσμιας αγοράς αργού, παρά τις προσπάθειες της Κίνας να εμπλακεί στο εμπόριο βασικών προϊόντων που γίνεται με δολάρια ΗΠΑ. Η ιδέα ότι η κατοχή μετοχών σε κοιτάσματα πετρελαίου και παραγωγούς θα αύξανε σημαντικά την ασφάλεια αποδείχθηκε λανθασμένη.
Η διπλωματία του Πεκίνου δεν επικεντρώνεται αποκλειστικά στην ικανοποίηση των αναγκών λόγω απουσίας φυσικών πόρων. Η πολιτική της Κίνας για την Αρκτική αφορά την πρόσβαση σε εναλλακτικές λωρίδες ναυτιλίας και ευρύτερη γεωπολιτική επιρροή, και όχι μόνο για πετρέλαιο, αέριο ή σπάνιες γαίες. Στην Αφρική, έχει κερδίσει πολιτική υποστήριξη για τη διεκδίκηση της στην Ταϊβάν – εκτός από το αργό. Η διαμάχη για τις εδαφικές διεκδικήσεις της στη Θάλασσα της Νότιας Κίνας δεν αφορά κυρίως το πετρέλαιο και το φυσικό αέριο. Αλλά οι ενεργειακές ανησυχίες, -τόσο βασικές για την εθνική ασφάλεια-, δεν είναι ποτέ μακριά.
Η νέα «κόλλα» για τις διεθνείς σχέσεις
Η ενέργεια είναι η «κόλλα» για τις διεθνείς σχέσεις, ακόμη και όταν η Κίνα κατασκευάζει και συντηρεί τα πυρηνικά εργοστάσια ή χρηματοδοτεί την ενέργεια από άνθρακα. Αυτή η «κόλλα» αλλάζει. Ο παγκόσμιος άξονας για μια πράσινη οικονομία σημαίνει την αντιμετώπιση διαφορετικών υλικών και βιομηχανικών διαδικασιών. Μπορεί να χρειαζόμαστε ακόμα πετρέλαιο, αέριο και άνθρακα για κάποιο χρονικό διάστημα – αλλά και περισσότερο χαλκό, νικέλιο, κοβάλτιο, λίθιο, γραφίτη, ακόμη και σπάνιες γαίες για ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, μπαταρίες και το άλμα στην ηλεκτροδότηση.
Αυτό θα μετατρέψει τις σχέσεις που δεσμεύουν την Κίνα με τους προμηθευτές, ακόμη και αν, βραχυπρόθεσμα, -όπως επισημαίνει η Erica Downs στο Κέντρο Παγκόσμιας Ενεργειακής Πολιτικής στη Σχολή Διεθνών και Δημοσίων Υποθέσεων του Πανεπιστημίου Κολούμπια-, οι απαιτούμενοι όγκοι σημαίνουν ότι θα εξακολουθεί να βασίζεται στους γνωστούς συμμάχους της Aramco της Σαουδικής Αραβίας, της Rosneft της Ρωσίας και της Petrobras της Βραζιλίας.
Οι σχέσεις της Κίνας με την Ευρώπη και τις ΗΠΑ θα μπορούσαν επίσης να αλλάξουν. Η Κίνα αντιπροσωπεύει το 4% της παγκόσμιας παραγωγής πετρελαίου και περίπου παρόμοιο ποσοστό του φυσικού αερίου της. Αντίθετα, εξορύσσει σχεδόν το 60% των σπανίων ορυκτών στον κόσμο που χρησιμοποιούνται σε επαναφορτιζόμενες μπαταρίες για ηλεκτρικά αυτοκίνητα, λέιζερ και ανεμογεννήτριες. Επίσης είναι ο μεγαλύτερος παραγωγός αλουμινίου με διαφορά και κυριαρχεί στην εξόρυξη γραφίτη που χρησιμοποιείται σε ηλιακούς συλλέκτες και μπαταρίες. Το Πεκίνο ασχολείται στενά με λιγότερο γνωστά ορυκτά όπως το σκάνδιο, το γερμάνιο και το βολφράμιο-όλα στον κρίσιμο κατάλογο πόρων της Ευρωπαϊκής Ένωσης με υψηλή οικονομική σημασία και με κίνδυνο διακοπής του εφοδιασμού, καθώς οι δυτικές κυβερνήσεις αρχίζουν να αντιμετωπίζουν τη δική τους πραγματικότητα.
Οι μεγάλες προκλήσεις
Υπάρχουν παράλληλα και οι μεγάλες προκλήσεις για την Κίνα. Πρώτον, η διαχείριση της στρατηγικής της χώρας με μια χούφτα εθνικών εταιρειών πετρελαίου είναι ευκολότερη από το χειρισμό δεκάδων επιχειρήσεων και τη διαπραγμάτευση με μια σειρά χωρών παραγωγής. Οι τεχνικές δυνατότητες των γραφειοκρατών και των διπλωματών θα πρέπει να βελτιωθούν, λέει ο Michal Meidan του Ινστιτούτου της Οξφόρδης, καθώς η ιδιοκτησία δεν αρκεί για την άσκηση ελέγχου.
Μπορεί επίσης να προκύψουν νέες πηγές σύγκρουσης. Η υδροηλεκτρική ενέργεια είναι μια βασική παράμετρος του σχεδίου του 2060 για το στόχο του net-zero. Τα φράγματα των ποταμών είναι ένας γρήγορος τρόπος παραγωγής καθαρής ενέργειας και η Κίνα αντιπροσωπεύει ήδη περισσότερο από το ένα τέταρτο της συνολικής υδροηλεκτρικής ισχύος του κόσμου. Αλλά η θέση της Κίνας σε κρίσιμες πεδία όπως το Μεκόνγκ ή τα ποτάμια που ρέουν από το Θιβετιανό οροπέδιο θα μπορούσε να γίνει πρόβλημα για τους γείτονές της.
Αν και δεν είναι σαφές κατά πόσο μια πιο σίγουρη και ανεξάρτητη Κίνα θα συμπεριφερθεί διαφορετικά στην παγκόσμια σκηνή, το Πεκίνο έχει προετοιμαστεί για το μέλλον της ενέργειας. Το ίδιο πρέπει να κάνει και ο υπόλοιπος κόσμος.