Σε συσκευασίες τροφίμων, αντικολλητικά σκεύη, αδιάβροχα ρούχα, χαλιά, στρώματα, καλλυντικά, ηλεκτρονικά είδη, ακόμα και στο πόσιμο νερό, σε τρόφιμα, τη βροχή και το έδαφος… Περισσότερα από 10.000 είναι οι υπερφθοριωμένες και πολυφθοριωμένες αλκυλιωμένες ουσίες (PFAS) – τα λεγόμενα «παντοτινά χημικά» – που μπορούν να εντοπιστούν σχεδόν παντού απειλώντας υγεία και περιβάλλον.
Τα χημικά αυτά είναι εξαιρετικά ανθεκτικά, με αποτέλεσμα να παραμένουν για μεγάλο χρονικό διάστημα στο περιβάλλον, αλλά και στον οργανισμό όταν έρθουν σε επαφή με το δέρμα ή καταναλωθούν από τον άνθρωπο. Όπως εξηγεί ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Χημικών Προϊόντων (ECHA) πολλά από αυτά «ταξιδεύουν» διανύοντας, μάλιστα, μεγάλες αποστάσεις από το σημείο από όπου απελευθερώθηκαν, μολύνοντας το υπόγειο αλλά και επιφανειακό δίκτυο υδάτων, καθώς και το έδαφος, με τον καθαρισμό τους να αποτελεί μεγάλη πρόκληση αφού πρόκειται για απαιτητική και δαπανηρή διαδικασία. Όπως επισημαίνει ο ECHA αν εξακολουθήσουν να διασπείρονται στη φύση, θα συνεχίσουν να συσσωρεύονται ρυπαίνοντας ακόμα περισσότερο το πόσιμο νερό και τα τρόφιμα, οδηγώντας σε σοβαρά προβλήματα υγείας. Ανάμεσα σε αυτά παθήσεις του ήπατος, του θυρεοειδούς, προβλήματα γονιμότητας, αύξηση των επιπέδων χοληστερόλης, μειωμένη απόκριση αντισωμάτων στα εμβόλια, μειωμένη ικανότητα του ανοσοποιητικού συστήματος να καταπολεμά τις λοιμώξεις, υπέρταση, μειωμένο βάρος στα βρέφη, ορμονικές διαταραχές ακόμα και καρκίνο των νεφρών και των όρχεων.
Πού βρίσκονται
Απάντηση στο ερώτημα πού ακριβώς ανιχνεύονται τα «παντοτινά χημικά» δίνει η Υπηρεσία Προστασίας Περιβάλλοντος (EPA) των ΗΠΑ, σύμφωνα με την οποία οι επικίνδυνες αυτές ουσίες μπορούν να εντοπιστούν:
-Στο δημόσιο σύστημα ύδρευσης και τα ιδιωτικά πηγάδια πόσιμου νερού. Για αυτό το λόγο, κι έπειτα από διεξαγωγή έρευνας που αποκάλυψε ότι οι Αμερικανοί πολίτες πίνουν νερό μολυσμένο με χημικές ουσίες PFAS, η υπηρεσία αποφάσισε τον περασμένο Απρίλιο να εκπονήσει σχέδιο σύμφωνα με το οποίο θα πρέπει να αφαιρεθούν έξι εκδοχές των χημικών ουσιών από το σύστημα ύδρευσης. Παράλληλα, οι τοπικές αρχές καλούνται να ελέγχουν ανά τρία χρόνια την ποιότητα του νερού και στην περίπτωση που βρεθούν επιβλαβή επίπεδα χημικών να μειώσουν την ποσότητα PFAS στην παροχή πόσιμου νερού. Όπως επισημαίνει το BBC τα κοινά οικιακά φίλτρα δεν έχουν σχεδιαστεί για την αφαίρεση των ουσιών αυτών, σε αντίθεση με εκείνα της αντίστροφης όσμωσης που έχει αποδειχθεί ότι μειώνουν – αλλά δεν εξαλείφουν – τα επίπεδα PFAS. Εντούτοις, η EPA τονίζει ότι κανένα επίπεδο έκθεσης σε «παντοτινά χημικά» είναι ασφαλές, με την κυβέρνηση των ΗΠΑ να έχει δεσμευτεί στη διάθεση τουλάχιστον 9 δισ. δολαρίων για την αντιμετώπιση του προβλήματος και τη σωστή επεξεργασία του νερού.
-Στο έδαφος και το νερό κοντά σε χώρους υγειονομικής ταφής, χώρους απόρριψης και χώρους επικίνδυνων αποβλήτων. Στα σημεία αυτά συγκεντρώνονται και απελευθερώνονται σημαντικές ποσότητες PFAS, επιδρώντας αρνητικά στις κοινότητες που ενδεχομένως αναπτύσσονται σε κοντινή απόσταση. Απαιτούνται, επομένως, οι απαραίτητες ρυθμίσεις και η κατάλληλη επεξεργασία για την αντιμετώπιση του ζητήματος.
-Στον αφρό πυρόσβεσης – σχηματισμού υδατοειδούς μεμβράνης- (AFFF) που εφαρμόζονται στην κατάσβεση φωτιάς εύφλεκτων υγρών. Τέτοιοι αφροί χρησιμοποιούνται κατά τη διάρκεια εκπαίδευσης και αντιμετώπισης καταστάσεων έκτακτης ανάγκης σε αεροδρόμια, ναυπηγεία, στρατιωτικές βάσεις, εγκαταστάσεις εκπαίδευσης πυρόσβεσης, χημικά εργοστάσια και διυλιστήρια.
– Σε εγκαταστάσεις όπου παράγονται ή χρησιμοποιούνται PFAS, για παράδειγμα κατά την επιχρωμίωση προϊόντων, την παραγωγή ηλεκτρονικών ειδών (π.χ. smartphones) και την κατασκευή κλωστοϋφαντουργικών προϊόντων και χαρτιού.
-Σε βελτιωτικά εδάφους, για παράδειγμα λιπάσματα από μονάδες επεξεργασίας λυμάτων που χρησιμοποιούνται σε γεωργικές εκτάσεις και μπορούν να επηρεάσουν τα υπόγεια και επιφανειακά ύδατα, αλλά και τα ζώα κατά τη βόσκηση.
-Σε τρόφιμα, όπως ψάρια που αλιεύονται από νερό μολυσμένο από PFAS και γαλακτοκομικά προϊόντα από ζώα που εκτίθενται σε PFAS.
-Σε συσκευασίες τροφίμων, όπως χαρτί ανθεκτικό στο λίπος, δοχεία ή περιτυλίγματα γρήγορου φαγητού, σακούλες ποπ κορν για τον φούρνο μικροκυμάτων, κουτιά πίτσας και περιτυλίγματα καραμέλας.
– Σε οικιακά προϊόντα, όπως αυτά για την αφαίρεση λεκέδων, ή για την αδιαβροχοποίηση σε χαλιά, ταπετσαρίες, ρούχα και άλλα υφάσματα, καθώς και σε προϊόντα καθαρισμού, σε αντικολλητικά σκεύη.
-Σε προϊόντα προσωπικής φροντίδας, όπως ορισμένα σαμπουάν και μαλακτικά μαλλιών, οδοντικό νήμα, αντηλιακά, καλλυντικά.
Ποιοι εκτίθενται
Πυροσβέστες, εργαζόμενοι σε εγκαταστάσεις επεξεργασίας χημικών και βιομηχανίες, είναι κατηγορίες ανθρώπων που μπορούν να εισπνεύσουν τα «παντοτινά χημικά» επιβαρύνοντας την υγεία τους. Από την άλλη, αρκεί να καταναλώσει κανείς νερό και τρόφιμα που περιέχουν PFAS, να αναπνεύσει αέρα, να χρησιμοποιήσει προϊόντα που έχουν κατασκευαστεί με αυτά, ή είναι συσκευασμένα σε υλικό που περιέχει PFAS για να εκτεθεί στα επιβλαβή χημικά. Ανάμεσα στις πιο ευάλωτες ομάδες συγκαταλέγονται τα μικρά παιδιά και οι έγκυες, με τα έμβρυα και τα βρέφη να έρχονται σε επαφή μέσω του μητρικού γάλατος ή ακόμα και μέσα από τον πλακούντα.
Βέβαια, οι ειδικοί επισημαίνουν πως απαιτείται περαιτέρω έρευνα για την κατανόηση των επιπτώσεων στην υγεία, ιδίως σε χαμηλότερα επίπεδα έκθεσης για μεγάλες χρονικές περιόδους. Πάντως, ευρωπαϊκή μελέτη αποκάλυψε ότι το 14,3% των εφήβων είχαν επίπεδα PFAS στο αίμα που υπερέβαιναν τα όρια. Στο σύνολο των εννέα χωρών, όπου διεξήχθη η έρευνα παρατηρήθηκαν αυξημένα επίπεδα PFAS στο αίμα των εφήβων σε ποσοστό που ξεπερνούσε την προκαθορισμένη τιμή, κατά 1,3% στην Ισπανία, 13,5% στην Ελλάδα, μέχρι 23,8% στη Γαλλία. Τα μέσα επίπεδα στο αίμα ήταν σημαντικά υψηλότερα στη βόρεια και δυτική Ευρώπη από ό,τι στη νότια και ανατολική Ευρώπη. Όσο για τις ΗΠΑ, έκθεση του Κέντρου Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων, λαμβάνοντας υπόψη δεδομένα από την Εθνική Έρευνα για την Υγεία και τη Διατροφή (NHANES), διαπίστωσε πως υπάρχουν PFAS στο αίμα σχεδόν όλων των Αμερικανών στο συντριπτικό ποσοστό του 97%!
Δεν είναι τυχαίο ότι από τον ερχόμενο Ιούλιο στο Κολοράντο θα απαγορευθούν – εφόσον δεν μπορούν να γίνουν πιο ασφαλή -τα προϊόντα, στα οποία περιέχονται σκοπίμως οι τοξικές αυτές ουσίες. Σε αυτά συγκαταλέγονται ρούχα, μαγειρικά σκεύη, προϊόντα για την έμμηνο ρύση, οδοντικό νήμα, κερί για τη συντήρηση σανίδων σκι. Μέχρι το 2028, το Κολοράντο θα απαγορεύσει και την πώληση όλων των ρούχων, των σακιδίων πλάτης και των αδιάβροχων ενδυμάτων που έχουν υποστεί επεξεργασία με PFAS, ενώ οι εταιρίες που πωλούν τέτοια είδη υποχρεούνται να αναγράφουν την παρουσία τους.
Χημικά με… φράουλες
Από έρευνα που πραγματοποιήθηκε στο Ηνωμένο Βασίλειο για την παρουσία υπολειμμάτων από φυτοφάρμακα με PFAS προέκυψε ότι τουλάχιστον 10 διαφορετικά ήταν τα ζιζανιοκτόνα με «παντοτινά χημικά» που ανιχνεύθηκαν σε φρούτα και λαχανικά. Ανάμεσα σε αυτά σταφύλι, κεράσια, σπανάκι και τομάτες, με τις φράουλες ωστόσο να καταλαμβάνουν την πρωτιά αφού, σύμφωνα με το Δίκτυο Δράσης για τα Φυτοφάρμακα (PAN) σε ποσοστό 95% από τα 120 δείγματα που ελέγχθησαν περιείχαν φυτοφάρμακα PFAS.
Ο Νικ Μόουλ, εκπρόσωπος της οργάνωσης τόνισε ότι δεδομένων των συνθηκών οι Βρετανοί καταναλωτές δεν έχουν επιλογή από το να καταναλώνουν τις χημικές ουσίες, «μερικές από τις οποίες μπορεί να παραμείνουν στο σώμα τους για πολύ», εξηγώντας ότι μολυσμένα δεν είναι μόνο τα τρόφιμα, αλλά και οι συσκευασίες τροφίμων, καθώς και το νερό.
Προς το παρόν, 25 φυτοφάρμακα PFAS χρησιμοποιούνται στη Μεγάλη Βρετανία, έξι εκ των οποίων χαρακτηρίζονται «υψηλής επικινδυνότητας», ανάμεσα σε αυτά το εντομοκτόνο lambda-cyhalothrin το οποίο, εκτός από «παντοτινό χημικό», είναι εξαιρετικά τοξικό τόσο για τον άνθρωπο όσο και για τις μέλισσες. Παρ’όλα αυτά, όπως καταγγέλλει το PAN, το 2022 εφαρμόστηκαν 9.200 κιλά της ουσίας αυτής σε 1,69 εκατ. εκτάρια γης στο Ηνωμένο Βασίλειο, έκταση που ισοδυναμεί με 11 φορές το μέγεθος του Λονδίνου. Ο Μόουλ τόνισε ότι τα φυτοφάρμακα είναι «τα μόνα χημικά που έχουν σχεδιαστεί για να είναι τοξικά και στη συνέχεια απελευθερώνονται σκόπιμα στο περιβάλλον», εντούτοις η βρετανική κυβέρνηση, όπως υποστήριξε, εστιάζει στα βιομηχανικά χημικά, αγνοώντας τα φυτοφάρμακα, τα οποία χαρακτήρισε «απολύτως περιττά για την καλλιέργεια τροφίμων».
Στην «τοξική» κορυφή η Ελλάδα
Σε ευρωπαϊκή έρευνα του δικτύου, πάντως, η Ελλάδα καταλαμβάνει τη δεύτερη θέση ανάμεσα στις ευρωπαϊκές χώρες με τη μεγαλύτερη αύξηση υπολειμμάτων φυτοφαρμάκων PFAS σε φρούτα και λαχανικά για το διάστημα 2011-2021.
Αναλυτικότερα, το Δίκτυο Δράσης για τα Φυτοφάρμακα αποκάλυψε ότι ο αριθμός των ευρωπαϊκών φρούτων και λαχανικών με ανιχνευμένα υπολείμματα φυτοφαρμάκων PFAS σχεδόν τριπλασιάστηκε μεταξύ 2011 και 2021, με ρυθμό αύξησης κατά 220% για τα φρούτα και κατά 274% για τα λαχανικά.
Ανάμεσα στα φρούτα που καλλιεργούνται στην Ευρώπη, το 37% της καλλιέργειας φράουλας, το 35% του ροδάκινου και το 31% του βερίκοκου είναι μολυσμένα με κοκτέιλ υπολειμμάτων φυτοφαρμάκων PFAS -έως τέσσερα διαφορετικά.
Συγκεκριμένα στην Ελλάδα καταγράφηκε αύξηση +696% στα φρούτα και +1974% στα λαχανικά, ενώ η Αυστρία που κατέλαβε την πρώτη θέση «είδε» αύξηση κατά +698% για τα φρούτα και +3277% για τα λαχανικά.
Πιο ειδικά στην Ελλάδα, στο 46% των δειγμάτων βερίκοκου βρέθηκαν υπολείμματα τουλάχιστον ενός φυτοφαρμάκου PFAS, στο 43% των δειγμάτων φράουλας ανιχνεύθηκαν υπολείμματα τουλάχιστον ενός φυτοφαρμάκου PFAS, στο 42% των δειγμάτων αχλαδιών εντοπίστηκαν υπολείμματα τουλάχιστον ενός φυτοφαρμάκου PFAS.
Συνολικά, τα δείγματα φράουλας και σταφυλιών είχαν τον μεγαλύτερο αριθμό διαφορετικών φυτοφαρμάκων PFAS που ανιχνεύθηκαν σε ένα μόνο δείγμα, ενώ στα σταφύλια βρέθηκε η μεγαλύτερη ποικιλομορφία διαφορετικών φυτοφαρμάκων PFAS.
Photo: Pexels
Διαβάστε ακόμη
Helleniq Energy: Όλα τα σενάρια που είναι στο τραπέζι για Elpedison και ΔΕΠΑ Εμπορίας
Οδυσσέας Αθανασίου: «Τα Χριστούγεννα του 2026 το project του Ελληνικού θα έχει ζωή»
Για όλες τις υπόλοιπες ειδήσεις της επικαιρότητας μπορείτε να επισκεφτείτε το Πρώτο ΘΕΜΑ