Την ονόμαζαν «η λίμνη των νησιών» χάρη στα σχεδόν 1.500 νησάκια που «φιλοξενούσε», είχε μέγεθος όσο περίπου η μισή έκταση της Ελλάδας, το βάθος της έφτανε τα 70 μέτρα, ενώ άφθονα ήταν τα ψάρια στα καθαρά νερά της, με τα παράκτια ψαροχώρια να ακμάζουν. Όλα αυτά μέχρι τη δεκαετία του 1960 όταν ξαφνικά ο παράδεισος ερήμωσε.
Η λίμνη – ή εσωτερική θάλασσα – Αράλη, ανάμεσα στο Ουζμπεκιστάν και το Καζακστάν, ήταν η τέταρτη μεγαλύτερη λίμνη στον κόσμο με έκταση 68.000 τετραγωνικά χιλιόμετρα, ωστόσο κατά την περίοδο της πρώην Σοβιετικής Ένωσης όταν αποφασίστηκε η εκτροπή δύο ποταμών, Αμού Ντάρια και Σιρ Ντάρια, που την τροφοδοτούσαν συρρικνώθηκε. Η σκέψη πίσω από την πρωτοβουλία ήταν η άρδευση καλλιεργειών βαμβακιού. Ωστόσο η δίψα του βαμβακιού στέγνωσε τη λίμνη σε ποσοστό σχεδόν κατά 90%.
Τι απέμεινε; Μία έρημος με «νεκρά» πλοία που έχουν παραδοθεί στο πέρασμα του χρόνου. Στην έρημο Αραλκούμ, όπως ονομάζεται πλέον η λίμνη, ένα παχύ στρώμα σκόνης έχει καλύψει τον πυθμένα της, ενώ αλάτι, φυτοφάρμακα και λιπάσματα έχουν κρυσταλλωθεί δημιουργώντας ένα τοξικό κοκτέιλ που με το φύσημα του ανέμου σκεπάζει ολόκληρες περιοχές. Σοβαρές είναι οι συνέπειες για τις σοδειές, οι οποίες καταστρέφονται από το αλάτι που παρασύρεται, αλλά και την υγεία των ντόπιων που πάσχουν από παθήσεις του αναπνευστικού, ακόμα και καρκίνο.
Το σκληρό και αφιλόξενο τοπίο με τις συχνές αμμοθύελλες που έχουν αντικαταστήσει τη δροσερή «θαλασσινή» αύρα, κέντρισε το ενδιαφέρον του ΟΗΕ με τον πρώην Γενικό Γραμματέα, Μπαν Κι Μουν, να επισκέπτεται την περιοχή το 2011 και να χαρακτηρίζει την αποξήρανση της λίμνης «μία από τις χειρότερες περιβαλλοντικές καταστροφές του πλανήτη».
Πέρα από την εξαφάνισή της, όμως, έχουν σημειωθεί σημαντικές αλλαγές και στο μικροκλίμα καθώς τα καλοκαίρια είναι θερμότερα και οι χειμώνες ψυχρότεροι.
Τα τελευταία χρόνια καταβλήθηκαν προσπάθειες για τη διάσωση του βόρειου τμήματος που παραμένει ακόμα «ζωντανό» με την κατασκευή φράγματος που ανύψωσε τη στάθμη των υδάτων και περιόρισε την αλατότητα, εξαιτίας της οποίας η βλάστηση που αναπτυσσόταν αποδεικνυόταν «δηλητήριο» για τα ζώα που βοσκούσαν.
Ένα δάσος μέσα στη λίμνη
Τώρα, αντί να προσπαθήσουν να αποκαταστήσουν τη λίμνη, αξιωματούχοι της Δασικής Υπηρεσίας του Ουζμπεκιστάν και ντόπιοι προσπαθούν να δημιουργήσουν ένα δάσος μέσα στην έρημο, ώστε να μετριαστούν οι αμμοθύελλες και η μεταφορά σκόνης στις παρακείμενες κοινότητες.
Το κυβερνητικό πρόγραμμα, με οικονομική και τεχνική βοήθεια από διεθνείς οργανισμούς, περιλαμβάνει την φύτευση θάμνων για την καταπολέμηση της ερημοποίησης και την αναβλάστηση τμημάτων της περιοχής.
Το μυστικό «όπλο» για την επίτευξη του στόχου είναι το ανθεκτικό σαξάουλ (Haloxylon ammodendron) που αποτελεί σύμβολο ελπίδας για τους κατοίκους της περιοχής Καρακαλπακστάν – έχει πληγεί περισσότερο από την περιβαλλοντική καταστροφή – οι οποίοι συνεργάζονται με τους αρμοδίους της Δασικής Υπηρεσίας φυτεύοντας τα δενδρύλια.
Μέχρι στιγμής περισσότερα από τέσσερα εκατομμύρια στρέμματα έχουν ήδη πρασινίσει στην περιοχή με σαξάουλ, αλλά και αλμυρίκια (Tamarix spp.), αλμυρόχορτο (Salsola spp.) και εφέδρα (Ephedra strobilacea). Στο σχέδιο προβλέπεται η διεύρυνση του εγχειρήματος για ακόμα 500.000 στρέμματα μέσα στο 2024.
Η πρωτοβουλία, όμως, δεν έχει μόνο επαναφέρει τη ζωή στην έρημο, αλλά έχει αποδειχθεί σωτήρια και για τους κατοίκους, οι οποίοι δεν χρειάζεται πλέον να μεταναστεύσουν στη Ρωσία για τα προς τα ζην, καθώς απασχολούνται στη σπορά των φυτών ως εποχικοί εργάτες. Οι γυναίκες συγκεντρώνουν τους σπόρους που διανέμουν αεροσκάφη, ενώ οι άνδρες βοηθούν στη φύτευση.
Οι θάμνοι λειτουργούν ως ασπίδα συγκρατώντας σκόνη και αλάτι και εμποδίζοντάς τα να μεταφερθούν με τον άνεμο σε κατοικημένες περιοχές. Άλλωστε, όπως εξηγούν οι ειδικοί περισσότεροι από 100 εκατομμύρια τόνους σκόνης και ρύπων από λιπάσματα, αναδύονται από την Αράλη και αν δεν υπήρχαν τα φυτά αυτές οι τοξικές ουσίες θα «ταξίδευαν» σε μεγάλες αποστάσεις.
Βέβαια, η βιωσιμότητα του έργου εξαρτάται από την κλιματική αλλαγή, καθώς ακόμα και αν τα φυτά είναι ανθεκτικά στην έλλειψη νερού, η άνοδος της θερμοκρασίας και οι παρατεταμένες περίοδοι ξηρασίας μπορεί να επιδράσουν αρνητικά στην ανάπτυξή τους.
Την ίδια στιγμή, οι επιστήμονες εκτιμούν ότι πέρα από τις θετικές πτυχές της φύτευσής τους – σταθερότητα του εδάφους, περιορισμός της ερημοποίησης – ενδέχεται να προκύψουν και συνέπειες από την εισαγωγή του είδους που μπορεί να φέρει ανισορροπία στο τοπικό οικοσύστημα. Εντούτοις, τα θετικά υπερτερούν με την λίμνη της Αράλης να χρησιμεύει ως προειδοποίηση ότι η φύση δεν είναι δεδομένη και οι επιπτώσεις από την καταστροφή της είναι δραματικές.
Photo: Commons.wikimedia/ Staecker
Διαβάστε ακόμη
Ευρωεκλογές: Πώς θα αντιδράσει ο Μητσοτάκης στο μήνυμα των πολιτών – Στο τραπέζι ο ανασχηματισμός
Ενέργεια: Γιατί «κλειδώνουν» αυξήσεις στα τιμολόγια και τους επόμενους μήνες
Για όλες τις υπόλοιπες ειδήσεις της επικαιρότητας μπορείτε να επισκεφτείτε το Πρώτο ΘΕΜΑ