Τις ημέρες του δημοψηφίσματος για το Σχέδιο Ανάν θυμίζει το κλίμα στην ΠΓΔΜ μία εβδομάδα προτού ανοίξουν οι κάλπες. Η διαφορά είναι ότι τότε ο πρόεδρος της Κυπριακής Δημοκρατίας ήταν υπέρ του «Οχι», ενώ ο πρωθυπουργός Ζόραν Ζάεφ έχει δώσει τα ρέστα του υπέρ του «Ναι». Μαζί του και σύσσωμη η Δύση, σε βαθμό που ορισμένοι να αναρωτιούνται μήπως η άσκηση τόσο έντονων πιέσεων από μια ολόκληρη χορεία Δυτικών αξιωματούχων στους πολίτες του γειτονικού κράτους φέρει αντίθετα από τα επιδιωκόμενα αποτελέσματα.
Είχε προηγηθεί η επιστολή Τραμπ προς τον Σλαβομακεδόνα ομόλογό του. Δεν είναι βέβαια τυχαίο ότι ο Αμερικανός πρόεδρος χρησιμοποίησε έξι φορές τον όρο «Μακεδονία», προφανώς με σκοπό να ενισχύσει το προφίλ του Ζάεφ στους ψηφοφόρους της γειτονικής χώρας. Ακολούθησε η επίσκεψη του Αμερικανού υπουργού Αμυνας Τζιμ Μάτις και η παρέμβαση της αμερικανικής διπλωματίας κορυφώθηκε με την πρόσκληση του Ζάεφ στην Ουάσινγκτον για συνάντηση με τον αντιπρόεδρο Μάικ Πενς. Επιστρατεύτηκε ακόμη και ο πρώην πρόεδρος Τζορτζ Μπους, ο οποίος απηύθυνε επιστολή στους πολίτες της ΠΓΔΜ για να τους προτρέψει να ψηφίσουν «Ναι». Δεν παρέλειψε, φυσικά, να δηλώσει υπερήφανος που επί των ημερών του οι ΗΠΑ αναγνώρισαν το γειτονικό κράτος ως «Μακεδονία». Στα Σκόπια πήγε και ο Γερμανός υπουργός Εξωτερικών Χάικο Μάας, για να προσθέσει, μετά την καγκελάριο Ανγκελα Μέρκελ, τις προτροπές του Βερολίνου. Από τη χορεία δεν θα μπορούσε να λείψει και ο γενικός γραμματέας του ΟΗΕ Αντόνιο Γκουτέρες.
Το «όπλο» του Ζάεφ
Η εκτίμηση που κυριαρχεί στα Σκόπια είναι ότι το «Ναι» θα επικρατήσει άνετα. Ωστόσο, σύμφωνα με την τελευταία διαθέσιμη δημοσκόπηση (της εταιρείας MarketVision για λογαριασμό του ιστότοπου mkd.mk), το αποτέλεσμα είναι αμφίρροπο. Οταν τίθεται το ερώτημα που έχει τεθεί στο δημοψήφισμα («είστε υπέρ της ένταξης στο ΝΑΤΟ και την Ε.Ε. αποδεχόμενοι τη Συμφωνία των Πρεσπών;»), το 51,1% απαντά «Ναι» και το 48,9% «Οχι». Οταν το ερώτημα τίθεται διαφορετικά, («είστε υπέρ της συμφωνίας με την Ελλάδα για αλλαγή του ονόματος της “Δημοκρατίας της Μακεδονίας”;»), τα ποσοστά αντιστρέφονται: το «Ναι» πέφτει στο 47,4% και το «Οχι» ανεβαίνει στο 52,6%. Οπως προκύπτει όχι μόνο από τις δημοσκοπήσεις, αλλά και από τις εμπειρικές πολιτικές εκτιμήσεις, το «Ναι» κερδίζει επειδή το αλβανικό στοιχείο σε ποσοστό 90%-95% θα ψηφίσει «Ναι».
Το επικοινωνιακό όπλο του Ζάεφ καθ’ όλη την προεκλογική περίοδο είναι ότι η έγκριση της Συμφωνίας των Πρεσπών ταυτίζεται στο ερώτημα του δημοψηφίσματος με την ένταξη στο ΝΑΤΟ και προοπτικά στην Ε.Ε. Με σύνθημα «ή τώρα ή ποτέ» καλλιεργεί ευθέως στους ομοεθνείς του τον φόβο ότι αν επικρατήσει το «Οχι» η χώρα τους θα απομονωθεί από τις δυτικές δομές. Ουσιαστικά αφήνεται να αιωρείται ο φόβος αναζωπύρωσης των εθνοτικών συγκρούσεων και της διάλυσης του κράτους λόγω του αλβανικού εθνικισμού.
Η προπαγάνδα του Ζάεφ βρίσκει απήχηση στο σλαβομακεδονικό στοιχείο, δεδομένου ότι είναι κοινός τόπος και στον χώρο του VMRO ότι η μόνη εγγύηση για να παραμείνει ενωμένη η χώρα είναι η ένταξη στο ΝΑΤΟ και προοπτικά στην Ε.Ε. Την ένταξη στις δυτικές δομές επικαλέστηκε και ο αρχηγός της αξιωματικής αντιπολίτευσης Κρίστιαν Μίτσκοσκι για να δικαιολογήσει την προτροπή προς τους ψηφοφόρους του κόμματός του για κατά συνείδηση ψήφο, παρά τη θέση του κόμματός του για απόρριψη της Συμφωνίας των Πρεσπών.
Σύμφωνα με αξιόπιστες πληροφορίες, όμως, η πραγματικότητα είναι ότι η γραμμή για κατά συνείδηση αποφασίστηκε από την ηγεσία του VMRO λόγω των ασφυκτικών πιέσεων που της άσκησαν η Ουάσινγκτον, το ευρωιερατείο και η ίδια η Μέρκελ, όταν πριν από δύο εβδομάδες είχαν επισκεφτεί τα Σκόπια και είχα συναντηθεί με τον Μίτσκοσκι. Το δεύτερο δεδομένο που προέκυψε από τις πιέσεις και τη συνάντηση με τη Γερμανίδα καγκελάριο είναι η δέσμευση της ηγεσίας του VMRO ότι, εάν η συμμετοχή υπερβεί το 50% και επικρατήσει το «Ναι», η αξιωματική αντιπολίτευση θα σεβαστεί το αποτέλεσμα και δεν θα εμποδίσει στη Βουλή την ψήφιση της προβλεπόμενης συνταγματικής αναθεώρησης.
Το Βερολίνο εκμεταλλεύτηκε το γεγονός ότι ένας μεγάλος αριθμός στελεχών του VMRO έχει σπουδάσει ή παρακολουθήσει σεμινάρια στη Γερμανία με υποτροφίες των ινστιτούτων της Χριστιανοδημοκρατίας. Η γερμανική διπλωματία ενεργοποίησε αυτές τις σχέσεις-ερείσματα με σκοπό να αμβλύνει τις εντός του VMRO αντιδράσεις για τη Συμφωνία των Πρεσπών και κυρίως να εξουδετερώσει όσους ωθούσαν το κόμμα να μποϊκοτάρει και το δημοψήφισμα και τη συνταγματική αναθεώρηση.
Η Σερβία, η Μόσχα και οι Αμερικανοί
Ούτε η Ουάσινγκτον, ούτε το Βερολίνο, ούτε η Ε.Ε. δίνουν δεκάρα για το όνομα του γειτονικού κράτους, της ιθαγένειας, της γλώσσας κ.λπ. Ενδιαφέρονται σφόδρα, όμως, να τελειώνει η διένεξη Αθήνας – Σκοπίων, η οποία εμπόδιζε την τελευταία δεκαετία την ένταξη της ΠΓΔΜ στο ΝΑΤΟ. Στη Δύση δικαιολογημένα θεωρούν ότι με την ένταξη και αυτού του κράτους στην Ατλαντική Συμμαχία η Ρωσία ουσιαστικά εξοβελίζεται από τα Βαλκάνια.
Μοναδικό της έρεισμα παραμένει η Σερβία, και αυτή εν μέρει περικυκλωμένη από χώρες-μέλη του ΝΑΤΟ. Αυτός ήταν ο λόγος που η Δύση μεθόδευσε την άνοδο του Ζάεφ στην εξουσία και στη συνέχεια τη συνομολόγηση της Συμφωνίας των Πρεσπών. Αυτός είναι και ο λόγος που τώρα ρίχνει όλο το πολιτικό βάρος της υπέρ του «Ναι» στο δημοψήφισμα.
Αξίζει στο σημείο αυτό να αναφερθεί η παράλληλη συζήτηση για ανταλλαγή εδαφών μεταξύ Σερβίας και Κοσόβου με σκοπό την εθνική ομοιογενοποίηση. Για την ακρίβεια, προτείνεται να ενσωματωθεί στη Σερβία το βόρειο τμήμα του Κοσόβου που κατοικείται από Σέρβους και να ενσωματωθεί στο Κόσοβο η κοιλάδα του Πρέσεβο στη νότια Σερβία που κατοικείται από Αλβανούς. Η πρόταση έγινε από τον Σέρβο πρόεδρο Αλεξάνταρ Βούτσιτς, αλλά δίχασε την αλβανική ηγεσία στην Πρίστινα. Ο πρόεδρος Χασίμ Θάτσι έχει ταχθεί υπέρ, ενώ ο πρωθυπουργός Ραμούς Χαραντινάι κατά.
Αξίζει, πάντως, να σημειωθεί ότι η κυβέρνηση Τραμπ, διά του αρμόδιου υφυπουργού Εξωτερικών Γουές Μίτσελ και του συμβούλου Εθνικής Ασφαλείας Τζον Μπόλτον, εγκατέλειψε την παραδοσιακή θέση της Ουάσινγκτον για ύπαρξη πολυεθνικών κρατών και ετάχθη υπέρ. Η στάση της, μάλιστα, έκαμψε αρχικές αρνητικές αντιδράσεις στην Ευρώπη, με αποτέλεσμα να κυριαρχήσει η θέση ότι αν συμφωνήσουν οι δύο ενδιαφερόμενες πλευρές δεν πρόκειται να εγερθεί εμπόδιο.
Η στάση της Ουάσινγκτον μπορεί να υπαγορεύτηκε από τη θέση του Αμερικανού προέδρου υπέρ των εθνικών κρατών, αλλά αντανακλά και την προσπάθεια της αμερικανικής διπλωματίας να προσεγγίσει τη Σερβία. Πιθανότατα, η πρόταση Βούτσιτς να έγινε κατόπιν συνεννόησης με τον Λευκό Οίκο. Είναι αξιοσημείωτο ότι κατά τη διάρκεια της πρόσφατης επίσκεψής του στο Βελιγράδι ο Αμερικανός υπουργός Εμπορίου υπέγραψε μνημόνιο οικονομικής συνεργασίας, γεγονός που αποτελεί ένδειξη για την πρόθεση των ΗΠΑ να ενισχύσουν τη μικρή επιρροή τους στη Σερβία.
Τα παραπάνω συνδέονται με το δημοψήφισμα στην ΠΓΔΜ. Κοινός παρονομαστής είναι η προσπάθεια της αμερικανικής διπλωματίας να εκτοπίσει τη Ρωσία από τα Βαλκάνια. Στο πλαίσιο αυτό, ώθησε τα αλβανικά κόμματα της ΠΓΔΜ να παραμερίσουν τις μεταξύ τους διαφορές και να συμπράξουν με τον Ζάεφ για να σχηματιστεί κυβέρνηση. Και βεβαίως τώρα να ταχθούν αναφανδόν υπέρ του «Ναι» στο δημοψήφισμα.
Μπορεί το δημοψήφισμα να έχει θεσμικά χαρακτηριστεί συμβουλευτικό, αλλά προφανώς από πολιτικής άποψης είναι δεσμευτικό, ειδικά αν ληφθεί υπόψη η δήλωση του αρχηγού της αξιωματικής αντιπολίτευσης. Το Σύνταγμα της ΠΓΔΜ προβλέπει ότι για να είναι έγκυρο ένα δημοψήφισμα πρέπει η συμμετοχή να υπερβαίνει το 50% των εγγεγραμμένων, έστω κι αν η ερμηνεία της κυβέρνησης Ζάεφ λέει ότι αυτό αφορά τα δεσμευτικά και όχι τα συμβουλευτικά δημοψηφίσματα.
Η συμμετοχή
Σε απόλυτους αριθμούς, πάντως, συμμετοχή 50% σημαίνει περίπου 900.000 ψηφοφόροι. Η προσέγγιση αυτού του αριθμού είναι πολύ δύσκολη. Ας σημειωθεί ότι στις βουλευτικές εκλογές συμμετέχουν περίπου 1.100.000 ψηφοφόροι. Οι λόγοι είναι δύο:
■ Πρώτον, επειδή οι εκλογικοί κατάλογοι δεν έχουν προσφάτως εκκαθαριστεί.
■ Δεύτερον, επειδή πάνω από 300.000 πολίτες της ΠΓΔΜ (Σλαβομακεδόνες και Αλβανομακεδόνες) έχουν πάει μετανάστες στις ΗΠΑ, στον Καναδά, στην Αυστραλία, στη Γερμανία και αλλού. Ως εκ τούτου δεν μπορούν να συμμετάσχουν στο δημοψήφισμα, ακόμα κι αν το ήθελαν.
Δεν είναι, λοιπόν, τυχαίο ότι ετέθη ως όρος από τον αρχηγό της αξιωματικής αντιπολίτευσης η συμμετοχή να υπερβεί το 50%. Λόγω όσων προαναφέραμε, αυτό πρακτικά σημαίνει ότι για να προκύψει το 50% στο σύνολο των εγγεγραμμένων θα πρέπει η συμμετοχή να φτάσει στο 80% όσων ψηφίζουν στις βουλευτικές εκλογές. Σύμφωνα με πληροφορίες από τα Σκόπια, ο Ζάεφ θα υποστηρίξει ότι το δημοψήφισμα είναι έγκυρο ακόμα κι αν τελικά συμμετάσχουν πάνω από 700.000, με το επιχείρημα ότι αυτός ο αριθμός αντιπροσωπεύει το 50% όσων είναι σε θέση να ψηφίσουν. Μπορεί αυτό πολιτικά να έχει βάση, αλλά θεσμικά είναι μετέωρο επειδή δεν προβλέπεται από το Σύνταγμα.
Κατά τις ίδιες πληροφορίες, όμως, θεωρείται δεδομένο ότι η «λεπτομέρεια» αυτή δεν θα εμποδίσει Αμερικανούς και Ευρωπαίους να αναγνωρίσουν την εγκυρότητα του δημοψηφίσματος, επικαλούμενοι τη μεγάλη πλειοψηφία του «Ναι». Το ενδεχόμενο το VMRO να αντιδράσει αρνούμενο να συμπράξει στη Βουλή για την πραγματοποίηση της αναγκαίας συνταγματικής αναθεώρησης, είναι υπαρκτό αλλά είναι δεδομένο ότι για μία ακόμη φορά και ο αρχηγός του Μίτσκοσκι και οι βουλευτές του θα υποστούν ασφυκτικές πιέσεις. Είναι γνωστό, άλλωστε, ότι η αξιωματική αντιπολίτευση είναι χωρισμένη σε δύο-τρεις φράξιες, οι οποίες έχουν αποκλίνουσες θέσεις.
Σύμφωνα με πληροφορίες από τα Σκόπια, ακόμα κι αν η ηγεσία του VMRO αρνηθεί να συμπράξει στη συνταγματική αναθεώρηση, ο Ζάεφ τελικά, με τον έναν ή τον άλλον τρόπο, θα βρει όσους βουλευτές χρειάζονται για να έχει τις αναγκαίες 80 ψήφους στη Βουλή. Φαίνεται ότι έχει εξασφαλίσει τους τρεις βουλευτές του Σοσιαλιστικού Κόμματος, το οποίο είχε συμπορευτεί με το VMRO.
Εκτός αυτού, διαχέεται η πληροφορία ότι τελικά θα αποσπάσει 5-6 βουλευτές από την αξιωματική αντιπολίτευση. Ας σημειωθεί ότι αρκετοί πρώην υπουργοί και βουλευτές της αξιωματικής αντιπολίτευσης είναι υπόδικοι και κάποιοι εξ αυτών έχουν καταδίκες. Ετσι, ειδικά σε αυτούς δίνονται υποσχέσεις -με την εγγύηση και Δυτικών- προκειμένου να ψηφίσουν τη συνταγματική αναθεώρηση.