Της Στεφανίας Σούκη
”Το παράδοξο του τουρισμού το 2016: Περισσότερες αφίξεις, λιγότερα έσοδα”. Τον τίτλο αυτό φέρει η ειδική ενότητα στην Εκθεση Νομισματικής Πολιτικής του Διοικητή της Τράπεζας της Ελλάδος που επιχειρεί να εξηγήσει την αντίθετη πορεία εσόδων και αφίξεων της περασμένης χρονιάς.
Ετσι, η εμπειρική ανάλυση των στοιχείων για τον τουρισμό το 2016 δείχνει κατά τους αναλυτές της ΤτΕ ότι αφενός οι διανυκτερεύσεις και όχι οι αφίξεις έχουν ισχυρότερη συσχέτιση με τα ταξιδιωτικά έσοδα και αφετέρου, η αύξηση των αφίξεων (και των διανυκτερεύσεων) σημειώθηκε κυρίως σε περιόδους, κατά τις οποίες οι τιμές διανυκτέρευσης ήταν χαμηλές.
Λαμβάνοντας υπόψη αυτές τις δύο παραμέτρους, καθώς και άλλες μεταβολές στην αγορά τουρισμού, διαπιστώνεται ότι (γ) βασική αιτία μείωσης των ταξιδιωτικών εσόδων στην Ελλάδα το 2016 είναι η πτώση των τιμών διανυκτέρευσης στα καταλύματα, ιδιαίτερα την περίοδο αιχμής, γεγονός που συνέβαλε σημαντικά στη συνολική μείωση των ταξιδιωτικών εσόδων. Η γενική μείωση στις δαπάνες ανά ταξίδι αποτυπώνει επιπρόσθετα μια παγκόσμια τάση στον κλάδο του τουρισμού, προς οικονομικότερες τουριστικές προτάσεις σε νοικοκυριά χαμηλότερου εισοδήματος. Επίσης, ενδεχομένως συνδέεται με τις πολιτικές εξελίξεις και την αβεβαιότητα που χαρακτήρισε την οικονομική δραστηριότητα σε αρκετές χώρες από τις οποίες προέρχονται οι ταξιδιώτες. Για την Ελλάδα, η δαπάνη ανά ταξιδιώτη σχετίζεται επίσης με τη χώρα προέλευσης και τους προορισμούς που επισκέπτονται στην Ελλάδα οι ταξιδιώτες.
Όπως επισημαίνεται στην έκθεση, κατά τη διάρκεια του 2016 παρατηρήθηκε μείωση των ταξιδιωτικών εσόδων, παρά την άνοδο των τουριστικών αφίξεων (της εισερχόμενης ταξιδιωτικής κίνησης). Σύμφωνα με την Έρευνα Συνόρων της Τράπεζας της Ελλάδος, το 2016 οι ετήσιες αφίξεις και οι διανυκτερεύσεις ταξιδιωτών αυξήθηκαν (κατά 5,1% και 2,9% αντίστοιχα), ενώ οι ταξιδιωτικές εισπράξεις μειώθηκαν (κατά 6,8%). Αυτό συνέβη παρά την οριακή αύξηση (κατά 0,2%) των τιμών διανυκτέρευσης σε ξενοδοχεία με βάση το σχετικό δείκτη της ΕΛΣΤΑΤ.
Όμως, εξετάζοντας την τελευταία εξαετία, διαπιστώνεται ότι οι ετήσιοι ρυθμοί μεταβολής τoυ αριθμού των αφίξεων/διανυκτερεύσεων και των ταξιδιωτικών εισπράξεων αποκλίνουν ήδη από το 2014 και τελικώς κινούνται προς την αντίθετη κατεύθυνση το 2016. Ουσιαστικά, ο ρυθμός μεταβολής των ταξιδιωτικών εσόδων βαίνει μειούμενος από το 2014, με επιταχυνόμενο ρυθμό, και τελικά γίνεται αρνητικός το 2016.
Η εξέλιξη των διανυκτερεύσεων πιο αντιπροσωπευτικός δείκτης
ΟΙ αναλυτές καταγράφουν λεπτομερώς την εξέλιξη των τριών υπό εξέταση μεγεθών (ταξιδιωτικών εισπράξεων, αφίξεων και διανυκτερεύσεων) σε μηνιαία συχνότητα, για την περίοδο Ιανουαρίου 2013-Δεκεμβρίου 2016. Ενώ την περίοδο μέχρι το Μάρτιο του 2014 οι εξελίξεις των τριών μεταβλητών συμβαδίζουν, μετά τον Απρίλιο του 2014 οι συσχετίσεις μεταξύ των τριών μεταβλητών είναι λιγότερο ισχυρές. Ειδικότερα, η συσχέτιση μεταξύ αφίξεων και διανυκτερεύσεων είναι ιδιαίτερα χαμηλή για τους μήνες εκτός αιχμής (Οκτώβριος 2014- Μάιος 2015). Αυτό επιβεβαιώνει το γεγονός ότι υπάρχει αύξηση των αφίξεων σε περιόδους εκτός αιχμής στις μεγάλες πόλεις (Αθήνα και Θεσσαλονίκη) για λιγότερες ημέρες, π.χ. Σαββατοκύριακο (city breaks). Βέβαια, η αύξηση των αφίξεων που παρατηρείται το δωδεκάμηνο από τον Απρίλιο του 2014 έως το Μάρτιο του 2015 αντανακλά και την έναρξη της δραστηριοποίησης αεροπορικών εταιριών χαμηλού κόστους στην ελληνική αγορά (π.χ. η Ryanair ξεκίνησε τη δραστηριότητά της τον Απρίλιο του 2014).
Επιπλέον, η στατιστική συσχέτιση των διανυκτερεύσεων με τα ταξιδιωτικά έσοδα είναι σαφώς ισχυρότερη από τη στατιστική συσχέτιση μεταξύ των αφίξεων και των εσόδων. Κατά συνέπεια, η εξέλιξη των διανυκτερεύσεων φαίνεται να ερμηνεύει καλύτερα την εξέλιξη των εσόδων.
Ο αριθμός των διανυκτερεύσεων, όπως αναμένεται, καθορίζει και τα έσοδα από διανυκτερεύσεις, τα οποία αποτελούν το υψηλότερο μερίδιο των δαπανών ενός ταξιδιού ή/και ενός τουριστικού πακέτου.
Η εξέλιξη των ξενοδοχειακών τιμών και των διανυκτερεύσεων το 2016 δείχνει ότι το μεγαλύτερο μέρος των διανυκτερεύσεων πραγματοποιήθηκε την περίοδο αιχμής (Μάιο έως Οκτώβριο), η οποία χαρακτηρίστηκε από πτώση των ξενοδοχειακών τιμών (στοιχεία ΕΛΣΤΑΤ και trivago.gr).
Από την ανάλυση λοιπόν διαπιστώνονται τα εξής: (α) η εξέλιξη των συνολικών ταξιδιωτικών εισπράξεων ακολουθεί την εξέλιξη των εισπράξεων από διανυκτερεύσεις και (β) η μείωση των τιμών διαμονής είναι ο πρωταρχικός παράγοντας της μείωσης των ταξιδιωτικών εσόδων από διανυκτερεύεις. Ειδικότερα, τους μήνες Μάιο-Ιούλιο η μείωση των εσόδων οφείλεται κυρίως στη πτώση των τιμών και κατά πολύ λιγότερο στην ελαφρά μείωση των διανυκτερεύσεων. Τα αποτελέσματα της εμπειρικής ανάλυσης επιβεβαιώνουν την υπόθεση ότι μετά την παρατηρούμενη μείωση των διανυκτερεύσεων κατά την έναρξη της τουριστικής περιόδου, οι ιδιοκτήτες ξενοδοχείων προχώρησαν σε επιθετικές πολιτικές προσέλκυσης τουριστών, μειώνοντας τις τιμές των καταλυμάτων ―ειδικά στις διαδικτυακές πλατφόρμες στις οποίες γίνονται κρατήσεις από ιδιώτες και πολύ πιθανόν κρατήσεις της τελευταίας στιγμής― με στόχο την αύξηση των διανυκτερεύσεων. Η στρατηγική τους αυτή οδήγησε σε οριακή αύξηση των διανυκτερεύσεων τον Αύγουστο και σε σημαντικές αυξήσεις το Σεπτέμβριο και τον Οκτώβριο. «Είχε όμως ως αποτέλεσμα τη μείωση των συνολικών εσόδων», αναφέρεται στην έκθεση της ΤτΕ.
Η επίπτωση της καταναλωτικής δαπάνης των ταξιδιωτών
Η μείωση των ταξιδιωτικών εισπράξεων παρά την αύξηση των αφίξεων το 2016 αντανακλά, εκτός από τις μειώσεις των τιμών διαμονής στις οποίες προέβη ο ελληνικός ξενοδοχειακός κλάδος, και τη μείωση των λοιπών δαπανών των τουριστών. Η μείωση των λοιπών δαπανών των τουριστών στην Ελλάδα πιθανόν να συνδέεται και με άλλους παράγοντες στην παγκόσμια και την ευρωπαϊκή αγορά τουρισμού, όπως το γεγονός ότι ο εξωτερικός τουρισμός γίνεται σταδιακά προσιτός σε νοικοκυριά χαμηλότερου εισοδήματος, η ευρεία διάδοση του Διαδικτύου, η διάδοση νέων μορφών τουρισμού (όπως σύντομα ταξίδια σε πόλεις – city breaks) και νέων μορφών διανυκτέρευσης (όπως σε καταλύματα τύπου Airbnb), αλλά και, ενδεχομένως, χαμηλότερους προϋπολογισμούς για αναψυχή των νοικοκυριών, ιδιαίτερα στην ΕΕ. Σημειωτέον ότι οι αφίξεις κατοίκων χωρών της ΕΕ αποτελούν το 59% των αφίξεων κατά μέσο όρο την περίοδο 2010-2016. Κατά συνέπεια, τα έσοδα από τον τουρισμό συσχετίζονται σε μεγάλο βαθμό με την οικονομική δραστηριότητα στην ΕΕ.
Η παρουσία και συμβολή αυτών των παραγόντων επιβεβαιώνεται, μεταξύ άλλων, από το γεγονός ότι το 2016 η μέση δαπάνη ανά ταξίδι μειώθηκε και στις ανταγωνίστριες χώρες της Ελλάδος.
Η εξέλιξη των εσόδων και η μείωση της καταναλωτικής δαπάνης των ταξιδιωτών πιθανόν επίσης να συνδέονται με την αβεβαιότητα και τις χαμηλές ή στάσιμες οικονομικές προσδοκίες που χαρακτήρισαν την παγκόσμια και ιδίως την ευρωπαϊκή οικονομία το 2016. Οι χαμηλές προσδοκίες σχετίζονται στενά και με πολιτικές εξελίξεις όπως οι τρομοκρατικές επιθέσεις στη Γαλλία, το Βέλγιο και την Τουρκία, το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος για έξοδο του Ηνωμένου Βασιλείου από την ΕΕ κ.λπ. Οι παραπάνω λόγοι άλλωστε πιθανόν να οδήγησαν στην παρατηρούμενη μείωση των αφίξεων στην Ελλάδα από τη Γαλλία, την Τουρκία και το Βέλγιο (κατά 22,8%, 13,7% και 3,2% αντίστοιχα) ―ενώ οι αφίξεις από τις άλλες βασικές χώρες προέλευσης ταξιδιωτών αυξήθηκαν― καθώς και στις μεγάλες μειώσεις των δαπανών ανά διανυκτέρευση των ταξιδιωτών από το Ηνωμένο Βασίλειο και την Τουρκία (κατά 13,9% και 12,1% αντίστοιχα).
