Τα 19 μαύρα σημεία της συμφωνίας των Πρεσπών

Με μια βαρυσήμαντη ομιλία του στη Βουλή (στις 16 Ιουνίου), ο υπουργός Εξωτερικών ανέπτυξε με μαχητικό τρόπο όλη του την επιχειρηματολογία για να δικαιώσει τη συμφωνία που την επομένη θα υπέγραφε με τον Σλαβομακεδόνα ομόλογό του. Επειδή στην πολιτική σκηνή η αντίκρουση επιχειρημάτων έχει κατά κανόνα υποκατασταθεί από αφορισμούς και ατάκες, σε αυτό το άρθρο θα σχολιάσουμε ένα προς ένα τα επιχειρήματα του Νίκου Κοτζιά.

1 Η συμφωνία ήταν αναγκαία για να αποτραπεί η μετάλλαξη του αλβανικού εθνικισμού σε ισλαμικό φονταμενταλισμό.

Είναι αληθές ότι η ένταξη της «Βόρειας Μακεδονίας» στο ΝΑΤΟ και προοπτικά στην Ε.Ε. θα λειτουργήσει αποτρεπτικά όσον αφορά τον υπαρκτό αυτό κίνδυνο. Προφανώς, ο κίνδυνος ενδιαφέρει και την Ελλάδα, αλλά πρωτίστως τους Σλαβομακεδόνες, επειδή αφορά την ασφάλεια και την επιβίωση του κράτους τους. Ακριβώς γι’ αυτό θα έπρεπε να είναι διαπραγματευτικό πλεονέκτημα της ελληνικής πλευράς και όχι αντιστρόφως.

2 Η συμφωνία κλείνει το μέτωπο με τα Σκόπια και μας επιτρέπει να αφιερωθούμε στον εξ ανατολών κίνδυνο.

Προφανώς, η Ελλάδα έχει συμφέρον να μην έχει κανένα άλλο μέτωπο ανοιχτό. Μια κακή λύση, όμως, στο Μακεδονικό λειτουργεί αντιστρόφως. Ενισχύει την εντύπωση της Αγκυρας ότι, αφού η Αθήνα κάνει υποχωρήσεις σε απαιτήσεις των αδύναμων Σκοπίων, αν πιεστεί ασφυκτικά θα υποχωρήσει πολύ περισσότερο έναντι των απαιτήσεων της πολύ ισχυρότερης Τουρκίας. Οφείλουμε, ωστόσο, να αναγνωρίσουμε ότι, αν οι διμερείς σχέσεις Ελλάδας – «Βόρειας Μακεδονίας» εξελιχθούν εποικοδομητικά, θα συρρικνωθούν τα περιθώρια της Τουρκίας να πουλάει προστασία στο γειτονικό κράτος και να το χρησιμοποιεί ως μοχλό διπλωματικής πίεσης. Και αυτό θα είναι αναμφιβόλως θετικό.

3 Ο Κοτζιάς υπονόησε ότι οι επικριτές της συμφωνίας διαπνέονται από «εθνικό σοβινισμό», ότι νιώθουν υπέρτεροι και δεν σέβονται την ιστορία και τον πολιτισμό των γειτόνων.

Φτηνό επιχείρημα, αντάξιο του άλλου δικού του, ότι οι αντιδράσεις προέρχονται από εθνικιστές και ακροδεξιούς. Το πρόβλημα δεν είναι αν οι Ελληνες σέβονται την Ιστορία και τον πολιτισμό των Σλαβομακεδόνων. Το πρόβλημα είναι ότι αυτοί, παρότι μία από τις εθνότητες που κατοικούν στην ευρύτερη γεωγραφική περιοχή της Μακεδονίας, μονοπωλούν το όνομα και σφετερίζονται όλα όσα αυτό σημαίνει.

4 Δεν είναι μικρό πράγμα ένα κράτος να αλλάζει το όνομά του.

Προφανώς, δεν είναι μικρό πράγμα. Το όνομα «Μακεδονία», όμως, όχι μόνο δεν αντιστοιχούσε στην πραγματικότητα της περιοχής, αλλά και ενέγραφε -έστω και φαντασιακές- επεκτατικές υποθήκες σε βάρος της Ελλάδας και της Βουλγαρίας. Κατά συνέπεια, το «Βόρεια Μακεδονία» συνιστά προσαρμογή στην πραγματικότητα και όχι εθνική υποχώρηση των Σλαβομακεδόνων.

5 Ο Κοτζιάς υπερηφανεύτηκε στη Βουλή, επειδή πρώτα θα ολοκληρώσουν οι γείτονες την αναθεώρηση του Συντάγματος και μετά θα επικυρώσει η ελληνική Βουλή τη συμφωνία.

Δεν πρόκειται για ελληνική διπλωματική επιτυχία. Θα ήταν ανόητο εκ μέρους της ελληνικής πλευράς αν η Ελλάδα συμφωνούσε να ενταχθεί η «Βόρεια Μακεδονία» στο ΝΑΤΟ με την ψήφιση της συμφωνίας από το Κοινοβούλιο των Σκοπίων. Θα υπήρχε ο κίνδυνος το δημοψήφισμα να είναι αρνητικό, η συμφωνία να ακυρωθεί, αλλά η ΠΓΔΜ να έχει ήδη ενταχθεί στη Συμμαχία.

6 Δεν μπορεί να υπάρξει συμφωνία χωρίς συμβιβασμούς, χωρίς πάρε-δώσε.

Είχε κρίσιμη σημασία η διαπραγμάτευση να είχε εκκινήσει από μία θέση αρχής, από την πραγματικότητα στην περιοχή, και κατ’ επέκταση αυτή να καθορίσει τις εκατέρωθεν θεμιτές κόκκινες γραμμές. Ο Κοτζιάς, όμως, δεν λειτούργησε έτσι, και γι’ αυτό έχασε ένα κρίσιμο διαπραγματευτικό πλεονέκτημα. Πολύ περισσότερο που η ίδια η σλαβομακεδονική ηγεσία είχε προσφέρει στην ελληνική διπλωματία το καταλυτικό επιχείρημα: και ο Ζάεφ και ο Ντιμιτρόφ έχουν ομολογήσει δημοσίως ότι είναι Μέρος και δεν μπορούν να μονοπωλούν το Ολον. Γι’ αυτό και αποδέχθηκαν το «Βόρεια Μακεδονία» ως όνομα του κράτους τους. Γιατί, λοιπόν, οι Τσίπρας και Κοτζιάς δέχθηκαν οι Σλαβομακεδόνες να μονοπωλούν το όρο «Μακεδόνες» και τον όρο «μακεδονική» για τη γλώσσα τους; Η απάντηση είναι ότι ο Κοτζιάς διαπραγματεύτηκε με λογική ανατολίτικου παζαριού: θα πάρω το «erga omnes» και θα δώσω τη «μακεδονική» ταυτότητα. Γι’ αυτό και εξαρχής υπέκυψε στην κόκκινη γραμμή του Ντιμιτρόφ να μείνει εκτός διαπραγμάτευσης η ταυτότητα, δηλαδή η Ελλάδα να αναγνωρίσει «μακεδονική» ταυτότητα. Προφανώς, σε μια διαπραγμάτευση υπάρχει πάρε-δώσε, αλλά όχι ανατολίτικο παζάρι που διασπά την ενότητα των όρων και των εννοιών.

7 Η διαπραγμάτευση γίνεται για συμφωνία-πακέτο και όχι σημείο προς σημείο.

Ο Κοτζιάς είναι που έσπασε τη διαπραγμάτευση. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι ότι οι πολίτες της «Βόρειας Μακεδονίας» θα ονομάζονται «Μακεδόνες» και όχι «Βορειομακεδόνες».

8 Ο Κοτζιάς είπε ότι διαπραγματεύτηκε με βάση αυτά που βρήκε και για τα οποία ευθύνονται προηγούμενες κυβερνήσεις.

Είναι ακριβές ότι είχε δημιουργηθεί ένα αρνητικό προηγούμενο σε πολιτικό επίπεδο και από το γεγονός ότι διεθνώς μιλούσαν για «Μακεδονία» και «Μακεδόνες» και από αυτά που είχαν διαπραγματευτεί οι προηγούμενες κυβερνήσεις. Θεσμικά, όμως, δεν υπήρχε τετελεσμένο. Ως εκ τούτου, ο Κοτζιάς μπορούσε να διαπραγματευτεί από μηδενική βάση. Ολα τα άλλα που λέει είναι προφάσεις εν αμαρτίαις.

9 Ο Ιβανόφ και το VMRO λένε ότι με τη συμφωνία ο Ζάεφ τα παρέδωσε όλα στην Ελλάδα.

Πράγματι, αυτά λένε. Οι Σλαβομακεδόνες εθνικιστές δεν θέλουν να αλλάξουν τίποτα. Η Ελλάδα δεν μπορεί να τους υποχρεώσει, αλλά μπορεί να τους αφήσει εκτός ΝΑΤΟ και Ε.Ε., με ό,τι αυτό σημαίνει για την επιβίωση του κράτους τους. Και επειδή ακριβώς το τίμημα της άρνησής τους είναι πολύ βαρύ, είναι δεδομένο ότι κάποια στιγμή θα ερχόταν μια κυβέρνηση που θα έθετε το πραγματικό δίλημμα. Το γεγονός ότι στα Σκόπια υπάρχουν εθνικιστές που τα θέλουν όλα δικά τους δεν σημαίνει ότι η συμφωνία δεν δίνει στους Σλαβομακεδόνες περισσότερα από όσα δικαιούνται και όσα μπορούσαν, με βάση τον διπλωματικό συσχετισμό δυνάμεων, να πάρουν.

10 Υπάρχουν δύο στρατόπεδα: αυτοί που θέλουν λύση και όσοι δεν θέλουν, οι οπαδοί της αδράνειας, οι φοβικοί που θεωρούν την Ελλάδα Ψωροκώσταινα.

Ενας ακόμα φθηνός προπαγανδιστικός αφορισμός. Ουσιαστικά ο Κοτζιάς είπε ότι όσοι δεν συμφωνούν με τη δική του λύση είναι εναντίον της λύσης! Αποκρύπτει επιμελώς ότι η Ελλάδα θα μπορούσε να διαπραγματευθεί μία καλύτερη λύση και εν πάση περιπτώσει να αφήσει τα Σκόπια στη διπλωματική μέγγενη μέχρι να αποδεχτούν αυτό που πραγματικά αντιπροσωπεύουν στην περιοχή.

11 Οσα προβλέπει η συμφωνία είναι καλύτερα από όσα ίσχυαν μέχρι την υπογραφή της.

Την ίδια λογική χρησιμοποίησε και ο Τσίπρας όταν δήλωσε ότι το «Μακεδόνας / πολίτης της Δημοκρατίας της Βόρειας Μακεδονίας» είναι προτιμότερο από το σκέτο «Μακεδόνας» που αναγραφόταν μέχρι τώρα στα διαβατήρια των γειτόνων μας. Η λογική αυτή εκκινεί από μια σύγκριση: τι ίσχυε πριν από τη συμφωνία και τι θα ισχύσει μετά την εφαρμογή της. Η σύγκριση αυτή, ωστόσο, είναι άκρως παραπλανητική, γιατί παρακάμπτει την κρίσιμη ειδοποιό διαφορά: αυτό που ίσχυε μέχρι τώρα δεν είχε τη σφραγίδα της Ελλάδας, ενώ αυτό που θα ισχύσει μετά την εφαρμογή της συμφωνίας θα την έχει. Οσοι, όπως ο πρωθυπουργός, θεωρούν ότι η σφραγίδα της Ελλάδας δεν έχει και μεγάλη σημασία, θα έπρεπε να αναρωτηθούν γιατί τότε έγιναν οι διαπραγματεύσεις και γιατί τα Σκόπια έκαναν τις όποιες υποχωρήσεις. Αν ακολουθήσουμε αυτή τη λογική, ακόμα κι αν είχαμε συμφωνήσει στο όνομα «Μακεδονία-Σκόπια» μόνο για διεθνή χρήση, και πάλι θα έπρεπε να είμαστε ευχαριστημένοι (!), επειδή είναι συγκριτικά καλύτερο από το σκέτο «Μακεδονία». Η πραγματικότητα, βέβαια, είναι διαφορετική από το ρητορικό αυτό τέχνασμα. Κανείς δεν υποτιμάει τη σημασία που έχει το γεγονός ότι 140 χώρες έχουν αναγνωρίσει το γειτονικό κράτος ως «Μακεδονία». Από την άλλη πλευρά, όμως, το κλειδί για την ένταξη στο ΝΑΤΟ και προοπτικά στην Ε.Ε. το κρατάει η Ελλάδα. Αυτό σημαίνει ότι η ελληνική πλευρά είχε το πλεονέκτημα στις διαπραγματεύσεις, αφού ήταν τα Σκόπια που επείγονταν να φτάσουν σε συμφωνία με την Αθήνα.

12 Ο Κοτζιάς επικαλέστηκε το γεγονός ότι προηγούμενες κυβερνήσεις είχαν αποδεχτεί στις διαπραγματεύσεις το «Μακεδονία-Σκόπια» και μάλιστα μόνο για διεθνή χρήση. Εσωτερικά θα ίσχυε το «Δημοκρατία της Μακεδονίας».

Τα όσα είπε ο υπουργός Εξωτερικών είναι ακριβή και αποδεικνύονται από τα σχετικά διπλωματικά έγγραφα. Αυτό, ωστόσο, αποτελεί κριτική για τις ηγεσίες που διαπραγματεύτηκαν κατ’ αυτό τον τρόπο, χωρίς όμως να υπογράψουν, επειδή τα Σκόπια δεν αποδέχονταν τότε ούτε το «Μακεδονία-Σκόπια». Δεν αποτελεί δικαιολογία για τον Κοτζιά, ο οποίος, όπως προαναφέραμε, είχε τη δυνατότητα να διαπραγματευτεί από μηδενική βάση.

13 Το «Ανω Μακεδονία» δεν το προτίμησε η Αθήνα επειδή οι αρχαιολόγοι είπαν ότι έτσι αποκαλούσαν περιοχή της Αρχαίας Μακεδονίας.

Το επιχείρημα θα ήταν για γέλια, αν δεν ήταν για κλάματα. Ξαφνικά ο Κοτζιάς έκανε κριτήριό του μια παρατήρηση των αρχαιολόγων. Το «Ανω Μακεδονία» δεν πέρασε επειδή οι Σλαβομακεδόνες προτίμησαν το «Βόρεια Μακεδονία». Και η ελληνική πλευρά το δέχτηκε παρότι έχει αρνητική σημειολογία: παραπέμπει σε διαμελισμένο για πολιτικούς λόγους έθνος (παλαιότερα Βιετνάμ, σήμερα Κορέα). Το γεγονός, μάλιστα, ότι το «Βόρεια Μακεδονία» συνδυάζεται με «Μακεδόνες» και «μακεδονική» γλώσσα το καθιστά τοξικό, με την έννοια ότι εμμέσως επιβεβαιώνει το φαντασιακό ιδεολόγημα των Σλαβομακεδόνων περί «διαμελισμένης μακεδονικής πατρίδας».

14 Με τη συμφωνία δεν αναγνωρίσαμε μακεδονική εθνότητα.

Πράγματι, δεν υπάρχει ρητή αναγνώριση. Η συμφωνία, όμως, κάνει κάτι χειρότερο. Αναγνωρίζει τους πολίτες της «Βόρειας Μακεδονίας» ως «Μακεδόνες» και έτσι θα αναγράφονται στα διαβατήρια. Είναι προφανές ότι το συμπλήρωμα «πολίτης της Βόρειας Μακεδονίας» δεν πρόκειται να εκφέρεται. Η αναγνώριση αυτή, σε συνδυασμό με το όνομα «μακεδονική γλώσσα», εμμέσως πλην σαφώς ορίζει και την εθνότητα ως «μακεδονική» και έτσι ανοίγει την κερκόπορτα του Μακεδονισμού.

15 Η ιθαγένεια ορίστηκε «Μακεδόνας/πολίτης της Δημοκρατίας της Βόρειας Μακεδονίας» για να συμπεριλάβει και τους Αλβανούς, τους Βλάχους, τους τουρκογενείς.

Πρόκειται για αστεία δικαιολογία. Πολύ πιο εύκολα θα μπορούσαν οι Αλβανοί κ.λπ. να αποδεχτούν ως ιθαγένεια τον εθνικά ουδέτερο όρο «βορειομακεδονική/Βορειομακεδόνες». Παντού στον κόσμο η ιθαγένεια ορίζεται από το όνομα του κράτους. Με βάση αυτό τον κανόνα έπρεπε οι πολίτες της «Βόρειας Μακεδονίας» να ονομάζονται «Βορειομακεδόνες» και όχι «Μακεδόνες». Οι Ζάεφ και Ντιμιτρόφ επέμειναν να διατηρήσουν το όνομα «Μακεδόνες», επειδή ακριβώς θέλουν να κρατήσουν ζωντανό το εθνικό ιδεολόγημά τους, τον «Μακεδονισμό». Γιατί, όμως, οι Τσίπρας και Κοτζιάς παραβίασαν τον διεθνή κανόνα; Γιατί ενώ ισχυρίζονται ότι απαλείφουν τον αλυτρωτισμό επικύρωσαν τον πυρήνα του; Επ’ αυτού, ο υπουργός Εξωτερικών το μόνο που είπε είναι ότι έπρεπε να πάρουν κάτι και οι Σλαβομακεδόνες. Ιδού το ανατολίτικο παζάρι.

Οι Σλαβομακεδόνες πονηρά μπερδεύουν την εθνότητα με την ιθαγένεια. Επειδή αυτοί επιζητούν αναγνώριση από την Ελλάδα «μακεδονικής» εθνότητας, το επιτυγχάνουν αφενός μέσω της γλώσσας («μακεδονική»), αφετέρου μέσω της ιθαγένειας. Γιατί στα διαβατήρια αναγράφεται η ιθαγένεια, όχι η εθνότητα. Τώρα διεθνώς θα βλέπουν κράτος «Βόρεια Μακεδονία» και πολίτες «Μακεδόνες». Οπως προαναφέραμε, πρόκειται για τοξικό συνδυασμό, ο οποίος μετατρέπει σε παγίδα και τη σύνθετη κρατική ονομασία. Ετσι όπως τα έκανε ο Κοτζιάς, ο συνειρμός που θα κάνουν τρίτοι είναι ότι υπάρχει και μια Νότια Μακεδονία με Μακεδόνες, δηλαδή εμμέσως πλην σαφώς επικυρώνεται το ιδεολόγημα της «διαμελισμένης μακεδονικής πατρίδας».

16 «Μακεδονική γλώσσα» είχαν αναγνωρίσει οι κυβερνήσεις της Δεξιάς.

Τα όσα σχετικά έχει αναφέρει ο Κοτζιάς είναι σε μεγάλο βαθμό ακριβή, αλλά δεν αποτελούν δικαιολογία για τον ίδιο. Αφού λέει πως δεν αναγνωρίζει «μακεδονικό» έθνος, γιατί αναγνωρίζει «μακεδονική» γλώσσα, όταν το ένα προσδιορίζει το άλλο; Και αφού τα Σκόπια αναγνωρίζουν ότι η γλώσσα τους είναι σλαβική, γιατί δεν δέχτηκαν να την ονομάσουν σλαβομακεδονική; Εστω Makedonski αμετάφραστο. Δεν υπήρχε θέμα που δεν μπορούσε να αποτελέσει αντικείμενο διαπραγμάτευσης.

17 Αναφερόμενος στο όνομα της ιθαγένειας, ο Κοτζιάς επικαλέστηκε, όπως και ο Τσίπρας, το δικαίωμα αυτοπροσδιορισμού των γειτόνων.

Πρόκειται για προπαγανδιστική πονηριά. Το δικαίωμα του αυτοπροσδιορισμού στο Διεθνές Δίκαιο είναι ατομικό. Αφορά το δικαίωμα του κάθε ατόμου να ορίζει ποια είναι η εθνική του συνείδηση. Δεν σημαίνει ότι ένας λαός μπορεί να επιλέγει χωρίς περιορισμούς όποιο όνομα θέλει για τον εαυτό του, για το κράτος και τη γλώσσα του. Επειδή η ονομασία ενός κράτους και ενός έθνους συμπυκνώνει την ταυτότητά του, η ελευθερία επιλογής ονόματος σταματάει εκεί που αρχίζει να θίγει άλλους, όπως στη συγκεκριμένη περίπτωση. Εάν ίσχυε το δικαίωμα του αυτοπροσδιορισμού σε αυτό το επίπεδο, γιατί οι Τσίπρας και Κοτζιάς απαίτησαν από τους γείτονες να αλλάξουν το όνομα του κράτους τους; Θα έπρεπε να αποδεχθούν το σκέτο Μακεδονία, όπως επίσης θα όφειλαν να αποδεχτούν ότι η μουσουλμανική μειονότητα της Θράκης είναι τουρκική. Η ιθαγένεια, άλλωστε, είναι η νομική σχέση του πολίτη με το κράτος στο οποίο ανήκει. Δεν έχει να κάνει με τη συνείδηση του ατόμου.

18 Δεν μπορούσε να γίνει η αλλαγή των εγγράφων αμέσως. Η πενταετής μεταβατική περίοδος είναι τεχνικά αναγκαία.

Ακόμα κι αν δεχτούμε το επιχείρημα του Κοτζιά, γιατί έπρεπε η αλλαγή των εσωτερικών εγγράφων να διασυνδεθεί κατ’ αντιστοιχία με το άνοιγμα των 35 κεφαλαίων των ενταξιακών διαπραγματεύσεων; Γιατί έπρεπε να διασυνδεθεί με μια διαδικασία την οποία δεν ελέγχει η Ελλάδα; Εάν η πορεία αυτή για διάφορους λόγους κολλήσει ή καθυστερήσει πολλά-πολλά χρόνια, η «Βόρεια Μακεδονία» θα έχει ενταχθεί στο ΝΑΤΟ, αλλά τα εσωτερικά έγγραφά της δεν θα αλλάξουν και σε αυτά θα ονομάζεται «Δημοκρατία της Μακεδονίας». Αυτό πρακτικά σημαίνει ότι μπορεί δυνητικά να παραβιαστεί το «erga omnes». Εκτός αυτού, άλλωστε, είναι προφανές ότι οι Σκοπιανοί προσπαθούν να καθυστερήσουν όσο μπορούν την εγκατάλειψη του σημερινού συνταγματικού τους ονόματος. Αυτό είναι απολύτως ενδεικτικό μιας νοοτροπίας, μιας άρνησης να αποδεχτούν ακόμα και τον ευνοϊκό γι’ αυτούς συμβιβασμό που αποτυπώνει η συμφωνία.

19 Η πρόσκληση για ένταξη που θα απευθύνει το ΝΑΤΟ στη «Βόρεια Μακεδονία» δεν πρόκειται να ενεργοποιηθεί πριν ολοκληρωθεί η συνταγματική αναθεώρηση στα Σκόπια.

Ετσι είναι, αλλά έχει φροντίσει άραγε ο υπουργός Εξωτερικών καμία χώρα-μέλος του ΝΑΤΟ να μη σπεύσει να κυρώσει το πρωτόκολλο ένταξης της «Βόρειας Μακεδονίας» πριν το κυρώσει η Ελλάδα; Από θεσμικής άποψης, για να ολοκληρωθεί η ένταξη πρέπει να το κυρώσει και η Ελλάδα. Από πολιτικής άποψης, όμως, θα δημιουργηθεί ένα αρνητικό τετελεσμένο εάν πριν από το δημοψήφισμα χώρες-μέλη (με πρώτη την Τουρκία) σπεύσουν να το κυρώσουν.

Πηγή: protothema.gr