Με το βλέμμα στραμμένο στην επανάκαμψη εν μέσω πανδημίας και με μια πλειάδα στελεχών της αγοράς ακινήτων από τον δημόσιο και τον ιδιωτικό τομέα, να δίνουν για ακόμα μια φορά το παρών, έκανε έναρξη εργασιών σήμερα Τετάρτη 21 Οκτωβρίου 2020, το 21ο συνέδριο της Prodexpo, λόγω των συνθηκών φέτος μέσω Live Streaming, το οποίο έχει γίνει, πλέον, θεσμός για το ελληνικό και όχι μόνο Real estate.
Στο 11ο Εxecutive Leaders’ Meeting, το οποίο συνιστά παράδοση τα τελευταία χρόνια και προηγήθηκε της έναρξης του συνεδρίου, παρακάθισαν υψηλόβαθμοι παράγοντες της αγοράς Real Estate, οι οποίοι έθιξαν, ο κάθε ένας από τον τομέα του, τις«επιπτώσεις της πανδημίας στην Αγορά Ακινήτων. Η επόμενη ημέρα και πότε θα έρθει; Θα αλλάξουν τα δομικά χαρακτηριστικά της Αγοράς;»
Ακολουθούν βασικά σημεία των τοποθετήσεων
Ξεκινώντας τον κύκλο των εισηγήσεων, η Έρη Μητσοστεργίου, Πρόεδρος, ULI Greece & Cyprus υποστήριξε ότι οι επιπτώσεις της πανδημίας είναι ομογενείς στις αγορές του εξωτερικού, πιο αρνητικές στα ξενοδοχεία και στα γραφεία και πιο θετικές στον τομέα των logistics, ενώ πρόσθεσε ότι πρόκειται για επιδράσεις προϋπήρχαν, αλλά πλέον έχουν επιταχυνθεί.
Σύμφωνα με την ίδια, η υγειονομική κρίση θα αλλάξει τα δομικά συστατικά της αγοράς, φέρνοντας ως παράδειγμα τις εταιρίες γραφείων που θα μεταλλαχθούν λόγω τηλεργασίας και εργασίας από απόσταση. Την ίδια στιγμή, σε σχέση με τα εμπορικά κέντρα, επισήμανε ότι πλέον οι ιδιοκτήτες τους προσανατολίζονται σε αλλαγή του υπάρχοντος μοντέλου, με περισσότερο έρεισμα στην τοπική κοινωνία, ενώ σε σχέση με τα logistics ανέφερε ότι θα επικρατήσουν οι μεγάλες αποθήκες.
Ακολούθως, ο Γιάννης Ξανθόπουλος, Πρόεδρος, RICS Hellas αποπειράθηκε να δώσει μια γενική εικόνα της ελληνικής αγοράς, τονίζοντας ότι, δεδομένων των συνθηκών, η κατάσταση είναι ικανοποιητική και υποστήριξε ότι υπάρχει ακόμα αρκετή ρευστότητα, τόσο στους επενδυτές, όσο και στις τράπεζες, γεγονός που δίνει μια αυτοπεποίθηση στην αγορά σε αυτή την αρνητική συγκυρία.
Πρόσθεσε, δε, ότι η αγορά των ακινήτων, παρά την πτώση στη δραστηριότητα της golden visa, που της έδινε ώθηση τα τελευταία χρόνια, είναι σε μια σταθερή καμπή, ενώ τόνισε ότι ο ξενοδοχειακός κλάδος θα είναι αυτός που θα βιώσει τις περισσότερες αλλαγές.
Από την πλευρά του, ο Στέφανος Βλαστός, Διευθύνων Σύμβουλος, Εταιρεία Ακινήτων Δημοσίου (ΕΤΑΔ) εξέφρασε την άποψη ότι «η πανδημία ήρθε για να μείνει» και ότι πλέον πρέπει να υπάρχει ένας μακροπρόθεσμός σχεδιασμός για την αντιμετώπισή της, εκτιμώντας ότι είναι εξαιρετικά σημαντικό το κομμάτι της ψυχολογίας, καθώς φέρνει εμπιστοσύνη και σε επαγγελματικό επίπεδο στην ελληνική αγορά.
Κατά τον ίδιο, τα δομικά χαρακτηριστικά της αγοράς ακινήτων έχουν αλλάξει τελείως, ενώ σε ό,τι αφορά το portfolio του ΕΤΑΔ και τη διαχείριση της κατάστασης, αναφέρθηκε στην θετική επίδραση της μετάβασης σε ψηφιοποίηση, προκειμένου να διευκολυνθεί στο μέλλον η πώλησή σημαντικών ακινήτων.
Ο ίδιος παραδέχθηκε ότι η πανδημία έχει φέρει πλήγμα στη δραστηριοποίηση της εταιρίας, καθώς το 82% του χαρτοφυλακίου της αποτελείται από τουριστικά ακίνητα, κλάδος ο οποίος έχει χτυπηθεί ιδιαίτερα, ωστόσο έδωσε ένα αισιόδοξο τόνο, μιλώντας για σημαντικές παρεμβάσεις που σχεδιάζονται να γίνουν από την ΕΤΑΔ όπως αστικές αναπλάσεις στην Αθηναϊκή Ριβιέρα, στα νησιά και στην Κεντρική Ελλάδα, αλλά και στην ενεργειακή αναβάθμιση πρώην Ολυμπιακών Ακινήτων όπως αυτό του Ταε Κβο Ντο.
Έκανε λόγο, επίσης, για επενδύσεις σε ΑΠΕ και γραφειακούς χώρους με ευελιξία χρήσεων, ενώ συμπλήρωσε ότι υπάρχει ενδιαφέρον για logistics και μαρίνες, αλλά και για επενδύσεις όπως ο Σκαραμαγκάς.
Σε σχέση με τις επενδύσεις στο Real Estate, ο Άρις Καρυτινός, Διευθύνων Σύμβουλος, PRODEA Investments αναφέρθηκε στην εισήγησή του από τη μια πλευρά στους διεθνείς παίκτες στην παγκόσμια αγορά ακινήτων, επισημαίνοντας ότι ανάμεσά τους υπάρχει περισσότερος ανταγωνισμός απ’ ό, τι υπήρχε πριν την πανδημία, καθώς οι τιμές έχουν πέσει πολύ και πλέον υπάρχουν πολλές ευκαιρίες. Από την άλλη, εκτίμησε ότι οι τοπικοί παίκτες συνεχίζουν να είναι ενεργοί και έχουν ενδιαφέρον για την αγορά, παρότι γίνονται πλέον πολύ λιγότερες πράξεις και έχουν «παγώσει» αρκετά deals.
Επιπρόσθετα, ο CEO της Prodea μίλησε για αντοχή της αγοράς, παρά τις συνθήκες, ωστόσο έκανε λόγο για «στάση αναμονής» από επενδυτές που πριν την υγειονομική κρίση ήθελαν να προχωρήσουν σε κλείσιμο συμβολαίων. Έκλεισε, δε, λέγοντας ότι «το Real Estate είναι μια αγορά που παραμένει σε μετάβαση, καθώς ευνοούνται πλέον κλάδοι όπως logistics, αποθήκες και γραφεία».
Αναφορικά με το κομμάτι της επένδυσης σε ακίνητα, ο Πάνος Παναγιωτίδης, Chief Operating Officer, DIMAND SA επισήμανε και αυτός ότι υπάρχει μια επιτάχυνση των τάσεων, με περισσότερη ένταση στη χώρα μας, ενώ μίλησε για ακίνητα «δύο ταχυτήτων», αφ΄ ενός τα πιο ποιοτικά και αφ΄ετέρου αυτά που θα μπουν σε αδράνεια και σε κύκλο αφάνειας.
Συμφώνησε με τους προλαλήσαντες ότι η τάση πλέον είναι τα logistics που «κλέβουν» ένα σημαντικό κομμάτι της πίτας από την παραδοσιακή λιανική, ενώ σε ό,τι αφορά τα γραφεία, εκτίμησε ότι υπάρχει «μεγάλο ξεκαθάρισμα» ανάμεσα στα πιο παλιά κτίρια και το πιο καινούρια, καθώς τα δεύτερα καταφέρνουν να προσελκύουν ενοικιαστές που μπορούν να τα πληρώσουν αδρά. Αναφέρθηκε, επίσης, στα Campus και τα business parks, που είναι πια στο στόχαστρο επενδυτών, ενώ αποκάλυψε ότι η εταιρία του θα δημοσιοποιήσει σχετικά projects μέχρι το τέλος του χρόνου. Σε ό, τι αφορά το hospitality, υποστήριξε ότι «άντεξαν» περισσότερο τα πεντάστερα καταλύματα, παρά τα ξενοδοχεία πόλης.
Ο Μάξιμος Καλατζής Vice President & CFO, Makt εστίασε στο γεγονός ότι η ομαλοποίηση στην αγορά ακινήτων θα έρθει, αλλά, λόγω των συνθηκών, είναι άγνωστο το πότε, ενώ ανέφερε ότι υπάρχει έλλειψη γενικότερα σε ποιοτικό προϊόν στην Ελλάδα και η ευκαιρία βρίσκεται ότι στο γεγονός ότι θα πρέπει να υπάρξει «αντισυμβατική» προσέγγιση στον κλάδο. Κατά τον ίδιο, η παρούσα κατάσταση χρειάζεται στοχευμένο προϊόν, αποφυγή της επανάληψης και σκέψη «out of the box».
Για το κρίσιμο κομμάτι των NPLs ο Κωνσταντίνος Στάθης, Sales Director, Alsvit a HipoGes Iberia Company, επισήμανε ότι καλύπτουν πλέον μεγάλο κομμάτι της αγοράς των ακινήτων, ωστόσο δεν υπάρχει σταθερότητα στη ροή τους, παρά το γεγονός ότι οι ηλεκτρονικοί πλειστηριασμοί συνεχίζονται.
Για τον ίδιο, η υπάρχουσα διαδικασία δεν βοηθά στη ρευστοποίηση αυτών των ιδιαίτερων ακινήτων, υποστηρίζοντας ότι θα πρέπει κάποια σημεία αυτής να απλοποιηθούν, ενώ τόνισε ότι χρειάζεται περισσότερη εξειδίκευση για τα χαρακτηριστικά των συγκεκριμένων ακινήτων, με βοήθεια και από την τοπική αγορά.
Το ζήτημα από τη σκοπιά του τουρισμού έθιξε ο Γιάννης Παρασκευόπουλος, Γενικός Διευθυντής, Danos – BNP Paribas Real Estate, ο οποίος, ανέφερε ότι υπάρχουν δυσκολίες στα ξενοδοχειακά ακίνητα λόγω της πανδημίας, κυρίως λόγω της απαγόρευσης των αεροπορικών μετακινήσεων από το εξωτερικό που αποτελούν και το πιο σημαντικό κομμάτι του τουρισμού.
Ο κ. Παρασκευόπουλος, πάντως, ιδιαίτερη μνεία σε μονάδες που το περασμένο καλοκαίρι εξειδίκευσαν, λόγω της κατάστασης, το προϊόν τους, απευθυνόμενες σε συγκεκριμένο κοινό, σημειώνοντας αύξηση τουριστικής κίνησης, ενώ πρόσθεσε ότι παρά την αρνητική συγκυρία, δεν σταμάτησαν οι αγοραπωλησίες ξενοδοχείων, με παραδείγματα το deal του Πόρτο Καρράς, τις αγορές της Hines σε Κρήτη και Αθήνα, καθώς, όπως ανέφερε χαρακτηριστικά ‘’τα ξενοδοχειακά ακίνητα είναι ένα μακροπρόθεσμο προϊόν’’, επισημαίνοντας ότι η ανάκαμψη θα έρθει από το 2022 και ακόμα περισσότερο το 2023.
Σε ό, τι αφορά τα οικιστικά ακίνητα ο Παναγιώτης Μερεκούλιας, Διευθύνων Σύμβουλος, VALUES a member of EVA τόνισε ότι, παρά την αρνητική συγκυρία, υπήρξε άνοδος και εξακολουθούν να κλείνονται κάποια συμβόλαια σε περιοχές όπως η Αργυρούπολη και τα Βριλήσσια, ενώ όσον αφορά τα γραφεία, υπάρχει κινητικότητα σε συγκεκριμένα projects σε περιοχές όπως η Λεωφόρος Συγγρού, σημειώνοντας αύξηση 4,1% στις αξίες τους.
Για την επίδραση της πανδημίας στους ευέλικτους χώρους εργασίας έκανε λόγο ο Χρήστος Μισαηλίδης, Διευθύνων Σύμβουλος, IWG, ο οποίος υποστήριξε ότι υπάρχει παγκοσμίως η τάση των μεγάλων πολυεθνικών εταιριών προς μείωση κόστους γραφειακών αναγκών, διάθεση ευελιξίας και αναζήτηση της καλύτερης ισορροπίας ανάμεσα στην τηλεργασία από το σπίτι και στους ευέλικτους χώρους, προκειμένου να μην επηρεάζεται η παραγωγικότητα της κάθε εταιρίας.
Πρόσθεσε, δε, ότι πλέον οι επιχειρήσεις δίνουν σημαντική βάση στο να είναι ο χώρος εργασίας κοντά στην κατοικία του εργαζομένου, κάτι που θα επικρατήσει ακόμα περισσότερο στο μέλλον, ενώ αναφέρθηκε στην αύξηση της ζήτησης προαστιακών χώρων γραφείων, ακόμα και από μεγάλες εταιρίες, που θα δημιουργήσει ανακατανομή της ζήτησης. Κλείνοντας, συμπλήρωσε ότι μεγαλύτερη ανάπτυξη στο χώρο των γραφείων θα επέλθει από τον πρώτο τετράμηνο του 2021.
Στην τελευταία τοποθέτηση του Executive Leaders Meeting, σε σχέση με το κατά πόσο η υγειονομική κρίση άλλαξε τις καταναλωτικές συνήθειες, ο Ζήσιμος Δανηλάτος, Development Director, Lamda Development, ανέφερε χαρακτηριστικά ότι η κατανάλωση είναι θέμα ψυχολογίας και επηρεάζεται από τις εκάστοτε κρίσεις, φέρνοντας το παράδειγμα τις αυξομειώσεις της κίνησης στα malls τους προηγούμενους μήνες.
Από την πλευρά του, επίσης, έκανε ιδιαίτερη μνεία στην πιο ταχεία μετάβαση στην ψηφιοποίηση τους προηγούμενους μήνες, η οποία έχει βοηθήσει και στην περίπτωση της επένδυσης του Ελληνικού, που προχωρά κανονικά με τις μελέτες να γίνονται μέσω διαδικτύου, παρά τις αντίξοες συνθήκες. Για τον ίδιο είναι σημαντικό να γίνει κατανόηση των συνθηκών και της μετάλλαξης που γίνεται σε όλους τους τομείς, προκειμένου να υπάρχει και αξιοποίησή τους μελλοντικά σε μεγάλα projects.