Μία από τις μεγαλύτερες προκλήσεις που αντιμετωπίζουν οι περισσότερες οικονομικά ανεπτυγμένες χώρες, ανάμεσά τους και η Ελλάδα, συνιστά το δημογραφικό, καθώς σύμφωνα με μελέτη του ΙΟΒΕ η χώρα βρίσκεται αντιμέτωπη με τη συρρίκνωση του πληθυσμού, ο οποίος γερνά, αργεί να ανανεωθεί και μικραίνει σε αριθμό.
Στη μελέτη του, με τίτλο «Δημογραφικό πρόβλημα στην Ελλάδα: Προκλήσεις και προτάσεις πολιτικής», το ΙΟΒΕ παρουσιάζει τις κύριες δημογραφικές τάσεις και προοπτικές στην Ελλάδα, καθώς και τις επιπτώσεις και προκλήσεις της γήρανσης σε βασικούς τομείς της οικονομίας.
Σύμφωνα με τη μελέτη, ο πληθυσμός της Ελλάδας έχει αρχίσει να συρρικνώνεται από το 2011, παρουσιάζοντας την περίοδο 2011 – 2021 μείωση κατά 4%, δηλαδή 441.000 άτομα λιγότερα.
Παράλληλα, η γονιμότητα έχει υποχωρήσει σημαντικά ήδη από τη δεκαετία του 1980, με τον ετήσιο συντελεστή γονιμότητας να μειώνεται από 2,23 μονάδες το 1980, σε 1,39 μονάδα το 1990. Έκτοτε
διακυμαίνεται στο εύρος της 1,2 – 1,5 μονάδας.
Η μελέτη επισημαίνει ακόμη ότι ιδιαιτέρως ανησυχητική είναι η πορεία των γεννήσεων από το 2008 και μετά, καθώς υποχώρησαν σε λιγότερες από 85.000 το 2020, από 118.000 το 2008.
Αίτια της δημογραφικής γήρανσης μέσα από μεταβολές του φυσικού ισοζυγίου
- Μείωση ποσοστών γονιμότητας
- Κοινωνικοί παράγοντες
- Αλλαγές σε ατομικές προτιμήσεις γύρω από τη δημιουργία οικογένειας ή θρησκευτικών προτύπων
- Συμμετοχή γυναικών στην εκπαίδευση και την αγορά εργασίας
- Άλλοι κοινωνικοί παράγοντες
- Οικονομικοί παράγοντες
- Ανεργία
- Ανεπαρκές εισόδημα
- Μη προσιτή οικονομικά στέγη
- Κόστος ή μη διαθεσιμότητα προσχολικής αγωγής και φροντίδας
- Άλλοι οικονομικοί παράγοντες
Αύξηση προσδόκιμου επιβίωσης
- Πρόοδος στην ιατρική επιστήμη και υγιεινή
- Πρόοδος στην τεχνολογία
- Βελτίωση του επιπέδου καθημερινής διαβίωσης
Η δημογραφική γήρανση θεωρείται ουσιαστικά αναπόφευκτη, καθώς ορισμένοι από τους παράγοντες που την ενισχύουν, όπως η μείωση του μέσου αριθμού παιδιών ανά οικογένεια στις νεότερες γενιές, αντικατοπτρίζουν τις σημαντικές αλλαγές σε πολλούς τομείς -εκτός του δημογραφικού-που παρατηρούνται τις τελευταίες δεκαετίες.
Επίσης, όπως αναφέρει η μελέτη του ΙΟΒΕ, ακόμη κι αν επιτυγχάνονταν ποσοστά γονιμότητας πάνω από το ποσοστό γενεακής αναπλήρωσης, τα όποια οικονομικά οφέλη θα γίνονταν αντιληπτά τουλάχιστον σε ορίζοντα 20ετίας.
Πιο συγκεκριμένα, ο πληθυσμός της Ελλάδας σημείωσε αύξηση 34% κατά την περίοδο 1960 – 2011, καταγράφοντας την υψηλότερη τιμή του στα 11.123.392 άτομα το 2011. Ωστόσο, από το 2012 και μετά ο πληθυσμός βρίσκεται σε φθίνουσα πορεία, η οποία αναμένεται να συνεχιστεί.
Σύμφωνα με το βασικό σενάριο προβολών της Eurostat, μέχρι το τέλος του 21ου αιώνα ο μόνιμος πληθυσμός αναμένεται να επιστρέψει στα επίπεδα του 1960. Συγκεκριμένα, ο πληθυσμός της Ελλάδας προβλέπεται να υποχωρήσει στα 9,5 εκατ. το 2050 και στα 8,1 εκατ. το 2100.
Ο ρόλος του μεταναστευτικού
Σύμφωνα με τη μελέτη του ΙΟΒΕ, μια πιθανή αντιστροφή του δημογραφικού προβλήματος θα πρέπει να παραμείνει στο επίκεντρο του σχεδιασμού πολιτικής σε εθνικό επίπεδο, ειδικά στον βαθμό που οι δημογραφικές τάσεις, όπως τα χαμηλά ποσοστά γονιμότητας, δεν αντικατοπτρίζουν τις προτιμήσεις των πολιτών, αλλά τους περιορισμούς σε ό,τι αφορά τις οικονομικές δυνατότητες και την ευημερία τους.
Οι κατάλληλες παρεμβάσεις στη μεταναστευτική πολιτική θα μπορούσαν να παίξουν βασικό ρόλο στο δημογραφικό και στην αύξηση του οικονομικά ενεργού πληθυσμού της χώρας. Εκτός από την ανάγκη αναχαίτισης της μετανάστευσης των νέων και κυρίως των επιστημόνων και του ειδικευμένου προσωπικού (brain drain) από την Ελλάδα, και του επαναπατρισμού όσων έχουν ήδη φύγει από τη χώρα (brain regain), θα πρέπει να υπάρχει ανοιχτή συζήτηση στα θέματα προσέλκυσης και ουσιαστικής ενσωμάτωσης του κατάλληλου εργατικού δυναμικού από χώρες του εξωτερικού.
Σύμφωνα με τη Eurostat, το περιθώριο διαφοροποίησης της πτωτικής πορείας του πληθυσμού τα επόμενα 30 χρόνια είναι μάλλον περιορισμένο και συνδέεται με τη μετανάστευση: Στο πιο αισιόδοξο σενάριο (υψηλής μετανάστευσης), ο πληθυσμός της χώρας προβλέπεται να υποχωρήσει σε 9,6 εκατ. το 2050. Μεγαλύτερες διαφοροποιήσεις μεταξύ των σεναρίων παρατηρούνται μετά το 2050 και βασίζονται κυρίως σε διαφορές στο μεταναστευτικό ισοζύγιο, δευτερευόντως σε διαφορές στη γονιμότητα και σε αρκετά μικρότερο βαθμό σε διαφορές στην εξέλιξη των πιθανοτήτων θανάτου στις μεγάλες ηλικίες.
Συνολικά, η αναχαίτιση ή αντιστροφή του δημογραφικού προβλήματος μπορεί να επιτευχθεί μέσω ενός μακροχρόνιου και συντονισμένου σχεδιασμού πολιτικών σε κρίσιμους τομείς που, ενδεικτικά, περιλαμβάνουν την αγορά εργασίας, τη μεταναστευτική πολιτική, το σύστημα κοινωνικής προστασίας, τις συντάξεις, την υγεία, την ισότητα των φύλων, την εκπαίδευση και το φορολογικό σύστημα.
Διαβάστε ακόμη
EKT: Τέλος στις αγορές ομολόγων από 1η Ιουλίου – Αυξάνονται τα επιτόκια έπειτα από μία δεκαετία
Νέο ρεκόρ 11,3% για τον ετήσιο πληθωρισμό – Άλμα 12% στα τρόφιμα
HSBC: Κορυφαία επιλογή η Eurobank στις αναδυόμενες αγορές