του Σταύρου Λυγερού

Πυροδοτώντας το σκάνδαλο Novartis, το Μαξίμου άλλαξε τους όρους του παιχνιδιού και κατ’ επέκταση τον χαρακτήρα της πολιτικής – εκλογικής σύγκρουσης. Προφανώς, καθοριστικό ρόλο έπαιξε το γεγονός ότι η κυβέρνηση αιφνιδιάστηκε από τη λαϊκή αντίδραση στο μέτωπο του Μακεδονικού. Τα ογκώδη συλλαλητήρια και, κυρίως, ο αρνητικός -έως αντιδημοκρατικός- τρόπος που τα αντιμετώπισε διαμόρφωσαν ένα κλίμα σχετικής πολιτικής απομόνωσης.

Το σκάνδαλο Novartis, το οποίο βρισκόταν υπό διερεύνηση, χρησιμοποιήθηκε σε εκείνη τη συγκυρία και για να μετατεθεί ριζικά το κέντρο βάρους και να αποσπαστεί η προσοχή της κοινής γνώμης. Ανεξαρτήτως, πάντως, της συγκυριακής σκοπιμότητας, στο Μαξίμου προετοίμαζαν το όπλο της κάθαρσης. Παρά τις επιφυλάξεις υψηλόβαθμων κυβερνητικών παραγόντων, ο Αλέξης Τσίπρας αποφάσισε τελικώς να δώσει τη μάχη των εκλογών με δύο πολιτικά όπλα. Μέχρι τις αρχές του έτους στηριζόταν κυρίως στο αφήγημα ότι η κυβέρνησή του βγάζει την Ελλάδα από τα μνημόνια και ότι τα πολύ δύσκολα πέρασαν. Πρόκειται για αφήγημα με πολιτική εμβέλεια. Μετά την αποτυχημένη προσπάθειά τους να απαλλαγούν από τα μνημόνια, διαδηλώνοντας μαζικά και στη συνέχεια ψηφίζοντας ΣΥΡΙΖΑ, οι Ελληνες εμφανίζονται διατεθειμένοι να υπομένουν όσες θυσίες εναπομένουν.

Η έξοδος από τα μνημόνια τροφοδοτεί ελπίδες και προσδοκίες στην κοινωνία και ως εκ τούτου εκ των πραγμάτων λειτουργεί κατευναστικά. Αν και τα συλλαλητήρια για το Μακεδονικό έδειξαν ότι στο υπόστρωμά τους υπήρχε και η αιτία της ασφυκτικής οικονομικής – κοινωνικής πίεσης μεγάλων τμημάτων του πληθυσμού. Μέχρι τα συλλαλητήρια, η προσοχή της κυβέρνησης ήταν στραμμένη σχεδόν αποκλειστικά στις διαπραγματεύσεις με το ευρωιερατείο για τους όρους εξόδου της Ελλάδας από το μνημόνιο. Η κυβέρνηση είχε υψώσει τη σημαία της «καθαρής εξόδου» επειδή ακριβώς από τότε δεν ήταν καθόλου δεδομένη. Κι όταν μίλαγε για «καθαρή έξοδο» δεν αναφερόταν, βεβαίως, στις δεσμεύσεις που έχουν ήδη συμφωνηθεί για τη μεταμνημονιακή περίοδο, όπως το ύψος των πρωτογενών πλεονασμάτων.

Είναι ενδεικτική η συζήτηση για την προληπτική πιστωτική γραμμή. Το ζήτημα το είχε φέρει στο προσκήνιο ο Γιάννης Στουρνάρας, με το επιχείρημα ότι έτσι θα διευκολυνθεί ο φθηνός δανεισμός της Ελλάδας από τις αγορές. Η παρέμβασή του προκάλεσε την έντονη αντίδραση της κυβέρνησης και ο λόγος είναι προφανής: αν ισχύσει αυτό, θα συνοδεύεται και από πρόσθετες ορατές δεσμεύσεις οι οποίες θα αποδομήσουν το κεντρικό πολιτικό αφήγημα του ΣΥΡΙΖΑ ότι -έστω και με μεγάλες θυσίες- κατάφερε να απεγκλωβίσει την Ελλάδα από τα μνημόνια. Με άλλα λόγια, ο πρωθυπουργός έχει συνείδηση ότι, αν του ακυρώσουν το κεντρικό αφήγημά του, θα πάει πολιτικά γυμνός στις κάλπες.

Με την πάροδο του χρόνου, πάντως, η πίεση προς την Αθήνα για προληπτική πιστωτική γραμμή κλιμακώνεται. Είναι σαφές, ωστόσο, πως οι σχετικές διαπραγματεύσεις αναμένεται να είναι δύσκολες. Είναι ενδεικτικό ότι ο Ευκλείδης Τσακαλώτος υποχρεώθηκε να ρίξει τους τόνους, προετοιμάζοντας το έδαφος για ενδεχόμενη αποδοχή νέων δεσμεύσεων.

Το ευρωιερατείο

Σύμφωνα με αξιόπιστες πληροφορίες, το ζήτημα αυτό δεν έχει επισήμως απασχολήσει συστηματικά το ευρωιερατείο και πολύ περισσότερο δεν έχει ληφθεί σχετική απόφαση. Από τις πρώτες άτυπες συζητήσεις, ωστόσο, έχει διαφανεί καθαρά ότι υπάρχουν δύο γραμμές στους κόλπους του. Η πρώτη επιδιώκει να ζητηθούν από την Ελλάδα εθνικές εγγυήσεις με τη μορφή πρόσθετων δεσμεύσεων και ρητρών, ώστε να διασφαλιστεί ότι δεν θα προκύψει τα επόμενα χρόνια κάποιου είδους δημοσιονομικός εκτροχιασμός. Την άλλη γραμμή εκφράζει η γαλλική πλευρά, με καθαρό εκφραστή τον επίτροπο Πιερ Μοσκοβισί και με υποστηρικτή σε σημαντικό βαθμό τον Ζακ- Κλοντ Γιούνκερ. Οι υποστηρικτές της προβάλλουν το επιχείρημα ότι είναι προς το συμφέρον της Ευρωζώνης να προσδώσει στην ολοκλήρωση του 3ου μνημονίου τον χαρακτήρα ενός success story. Η πείρα μάς διδάσκει, ωστόσο, πως όταν στους κόλπους του ευρωιερατείου υπάρχει διάσταση απόψεων, τελικώς προκύπτει συμβιβασμός κάπου προς τη μέση. Αυτό λοιπόν αναμένεται να συμβεί και στη συγκεκριμένη περίπτωση.

Το κρίσιμο ερώτημα είναι ποιο θα είναι το περιεχόμενο αυτού του συμβιβασμού. Παλαιότερα, η κυβέρνηση Τσίπρα είχε αφήσει να εννοηθεί σε Ευρωπαίους συνομιλητές της ότι εάν πιεστεί δεν θα διστάσει να προκηρύξει εκλογές πριν από τη λήξη του 3ου μνημονίου (Ιούνιο). Ολα δείχνουν, ωστόσο, ότι δεν πρόκειται να φτάσουμε εκεί. Στο κυβερνητικό επιτελείο έχουν εγκαταλείψει την ιδέα να παίξουν το χαρτί των πρόωρων εκλογών πριν από το καλοκαίρι, εκτός αν, όπως μας είπε έγκυρη κυβερνητική πηγή, τους βάλουν το μαχαίρι στον λαιμό.

Δεδομένου ότι η προοπτική στο ζήτημα της «καθαρής εξόδου» θολώνει και με καταλύτη το κύμα λαϊκής αντίδρασης για το Μακεδονικό, το Μαξίμου έριξε στην πολιτική αρένα το σκάνδαλο Novartis, στο πλαίσιο της απόφασής του να παίξει δυνατά και ευρύτερα το χαρτί της κάθαρσης. Σύμφωνα με κυβερνητικές πηγές, μάλιστα, επίκειται και το άνοιγμα 2-3 ακόμα υποθέσεων, οι οποίες σε αυτή τη φάση διερευνώνται.

Με την κίνησή της η κυβέρνηση κατάφερε σε τακτικό επίπεδο να μετατοπίσει το κέντρο βάρους της δημόσιας συζήτησης και να φέρει σε δυσχερή θέση τη Ν.Δ. και το ΠΑΣΟΚ. Η διάχυτη και δικαιολογημένη απέχθεια της κοινής γνώμης για το εκτεταμένο καθεστώς διαφθοράς, το οποίο είχαν τροφοδοτήσει ή ανεχθεί τα παλιά κόμματα εξουσίας, είχε εξαρχής προικίσει πολιτικά τον ΣΥΡΙΖΑ. Ακόμα και πολίτες που τον αντιπαθούσαν θεωρούσαν ότι ίσως αυτός μπορούσε να λάβει μέτρα εναντίον του άγους. Με την πυροδότηση του σκανδάλου Novartis το Μαξίμου παρόξυνε την πολιτική σύγκρουση. Δεν είναι απλό να τίθενται σε προανακριτική εξέταση από τη Βουλή δύο πρώην πρωθυπουργοί και πολλαπλάσιοι υπουργοί της Ν.Δ. και του ΠΑΣΟΚ. Ο Τσίπρας και οι υπουργοί του, μάλιστα, όχι μόνο δεν τήρησαν αποστάσεις από τη συγκεκριμένη ενέργεια της Δικαιοσύνης, αλλά φρόντισαν με δηλώσεις να δείξουν στην κοινή γνώμη ότι το βήμα αυτό κατέστη δυνατό επειδή ακριβώς βρίσκονται αυτοί στην κυβέρνηση.

Το επιχείρημά τους μπορεί να είναι αντιθεσμικό, αλλά έχει εμβέλεια ειδικά στα λαϊκά στρώματα στα οποία απευθύνεται εκλογικά ο ΣΥΡΙΖΑ. Στόχος του είναι να κάνει ντέρμπι τις εκλογές ή τουλάχιστον να εδραιωθεί ως ο αναμφισβήτητος άλλος πόλος. Και ως εκ τούτου να εγγραφεί στη συνείδηση των κάθε είδους μηχανισμών και κέντρων ισχύος εντός και εκτός Ελλάδας, αλλά και των ψηφοφόρων ότι αν χάσει τις εκλογές θα είναι αυτός που θα επανέλθει στον επόμενο εκλογικό γύρο. Μπορεί το χαρτί της κάθαρσης να προετοιμαζόταν και η χρονική πυροδότησή του να συνδέεται με τα συλλαλητήρια, αλλά η απόφαση να παιχτεί δυνατά συνδέεται με έναν άλλον παράγοντα. Από το γεγονός ότι ακούγονταν σποραδικά από την πλευρά της αντιπολίτευσης κουβέντες για Ειδικό Δικαστήριο σε βάρος κυβερνητικών στελεχών.

Μέχρι ένα χρονικό σημείο, ο Τσίπρας δεν έδινε μεγάλη σημασία. Μετά όμως, μπήκε σ’ αυτό το λούκι. Το γεγονός, μάλιστα, ότι η φημολογούμενη παραπομπή συνδεόταν με την πτώση του εκλογικού ποσοστού κάτω από ένα σημείο ενίσχυσε την πρόθεση του κυβερνητικού επιτελείου να παίξει χωρίς ενδοιασμό όλα τα χαρτιά του.

Εκλογές το φθινόπωρο

Οσον αφορά τον χρόνο των εκλογών, επισήμως, η κυβέρνηση δηλώνει σε όλους τους τόνους ότι θα εξαντλήσει την τετραετία. Είναι κοινό μυστικό, ωστόσο, ότι στο τραπέζι υπάρχει και άλλο σενάριο. Στην πραγματικότητα, ούτε ο ίδιος ο πρωθυπουργός μπορεί να δώσει κατηγορηματική απάντηση. Θα ήθελε όντως να έρθουν έτσι τα πράγματα ώστε να καταφέρει να φτάσει στο φθινόπωρο του 2019. Εχει συνείδηση, όμως, πως υπάρχουν λόγοι ισχυρού πολιτικού συμφέροντος οι οποίοι τον ωθούν στο να στήσει πρόωρα τις κάλπες. Το φθινόπωρο προσφέρεται για να συμβεί κάτι τέτοιο. Θα είναι νωπή η έξοδος από τα μνημόνια και δεν θα έχουν ακόμα ληφθεί μέτρα τα οποία θα προσγειώσουν την ελπίδα ότι η Ελλάδα άφησε πίσω τα δύσκολα χρόνια.

Στην πραγματικότητα, το μόνο μειονέκτημα του σεναρίου «εκλογές το φθινόπωρο του 2018» είναι ότι οι σημερινοί κυβερνώντες θα χάσουν έναν χρόνο παραμονής στην εξουσία.Από την άλλη πλευρά, λόγω και της ακραίας πόλωσης που έχει προκαλέσει η υπόθεση Novartis, ο στόχος για υψηλότερο δυνατό εκλογικό ποσοστό αποκτά πρόσθετη σημασία επειδή θεωρείται, όπως προαναφέραμε, ότι θα λειτουργήσει σαν αποτελεσματική πολιτική ασπίδα σε οποιαδήποτε προσπάθεια πολιτικής αντεκδίκησης. Το σενάριο της εξάντλησης της τετραετίας, εξάλλου, έχει εγγενή μειονεκτήματα. Από τις αρχές του 2019 θα εφαρμοστεί η μείωση των συντάξεων και του αφορολόγητου, που θα πλήξει πάρα πολύ μεγάλο αριθμό νοικοκυριών. Αυτό πρακτικά σημαίνει ότι ο εκλογικός αέρας όχι μόνο θα πάψει να είναι ούριος, αλλά θα γίνει κόντρα στον ΣΥΡΙΖΑ, ενώ το σενάριο να εξασφαλιστεί συμφωνία με τους δανειστές ότι οι μειώσεις θα μετατεθούν για το 2020 δεν φαίνεται πιθανό.

Οι υποστηρικτές να στηθούν κάλπες το φθινόπωρο του 2018 προβάλλουν το βάσιμο επιχείρημα ότι δεν πρέπει να αφεθούν ανεκμετάλλευτα το θετικό κλίμα και οι προσδοκίες που θα δημιουργηθούν στην ελληνική κοινωνία όταν κηρυχθεί η λήξη των μνημονίων. Ταυτοχρόνως, υπογραμμίζουν ότι το 2018 θα είναι εξαιρετικά δύσκολο και σίγουρα εξοντωτικό για την πραγματική οικονομία να συγκεντρωθεί πλεόνασμα αρκετά πάνω από τον υπερβολικό στόχο του 3,5% του ΑΕΠ ώστε να δοθεί χριστουγεννιάτικος μποναμάς, όπως δόθηκε το 2016 και το 2017. Προσθέτουν, μάλιστα, ότι τα κατώτερα εισοδηματικά στρώματα που επωφελούνται τείνουν να θεωρήσουν το έκτακτο επίδομα «θεσμό».

Ως εκ τούτου, η μη καταβολή του θα προκαλέσει δυσαρέσκεια και κατ’ επέκταση εκλογικό κόστος για τον ΣΥΡΙΖΑ, δεδομένου ότι ποντάρει πολύ σ’ αυτά ακριβώς τα στρώματα. Στο Μαξίμου αναγνωρίζουν ότι και τα δύο αυτά επιχειρήματα είναι βάσιμα και γι’ αυτόν ακριβώς τον λόγο, σύμφωνα με πηγή που έχει εικόνα των σχετικών προβληματισμών, το σενάριο του ερχόμενου φθινοπώρου είναι το πιθανότερο. Η ίδια πηγή υπογράμμισε ότι το πολιτικά κρίσιμο είναι ο ΣΥΡΙΖΑ να έχει τόσο υψηλό ποσοστό αφενός για λόγους πολιτικής προστασίας του και αφετέρου για να εμποδίσει πολιτικά τη Γεννηματά να συμπράξει με τον Μητσοτάκη. Εάν συμβεί αυτό, λοιπόν, το πολιτικό παιχνίδι θα ανοίξει προς άλλες κατευθύνσεις…