Την Τρίτη 20 Οκτωβρίου, η διαΝΕΟσις διοργάνωσε μια δημόσια διαδικτυακή συζήτηση για τις επιπτώσεις της πανδημίας στην ελληνική κοινωνία με αφορμή τη δημοσίευση του δεύτερου κύματος της έρευνας “Πώς Ζουν Οι Έλληνες Στην Πανδημία”, η οποία καταγράφει τις πιο πρόσφατες απόψεις, αντιλήψεις και στάσεις των Ελλήνων πολιτών απέναντι στην πιο μεγάλη κρίση της εποχής μας.
Στη συζήτηση, που συντόνισε ο Διευθυντής Περιεχομένου της διαΝΕΟσις Θοδωρής Γεωργακόπουλος, συμμετείχαν οι: Μπετίνα Ντάβου, Καθηγήτρια Ψυχολογίας στο Τμήμα Επικοινωνίας & ΜΜΕ του ΕΚΠΑ, Θεοφάνης Τάσης, Λέκτορας Σύγχρονης Φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο Alpen-Adria, Αυστρία και Σίσσυ Χατζηχρήστου, Καθηγήτρια Σχολικής Ψυχολογίας στο Τμήμα Ψυχολογίας του ΕΚΠΑ.
Το πρώτο φαινόμενο που σχολιάστηκε ήταν η ραγδαία αλλαγή των κύριων συναισθημάτων των Ελλήνων από τον Απρίλιο 2020 μέχρι τώρα. Τον Απρίλιο, 26,5% των ερωτηθέτων επέλεγαν την αισιοδοξία ως το κύριο συναίσθημά τους. Τον Σεπτέμβριο, αυτό το ποσοστό είχε πέσει στο 8,5%. Η εμπιστοσύνη στους επιστήμονες και τους τεχνοκράτες έπεσε από το 85% στο 65,6%. Για την Μπετίνα Ντάβου, αυτό δεν είναι απαραίτητα ανησυχητικό.
Εικάζει πως η αισιοδοξία και η εμπιστοσύνη στην απαρχή της πανδημίας αποτελούσαν έναν «αμυντικό ψυχολογικό μηχανισμό», καθώς «οι άνθρωποι ήθελαν να πιαστούν από κάπου» μπροστά στον φόβο του άγνωστου. Τώρα, μπορεί να παρουσιαζόμαστε πιο αβέβαιοι και απογοητευμένοι, αλλά είμαστε και πιο ρεαλιστές. Δεν είναι τυχαίο που τον Απρίλιο το μεγαλύτερο ποσοστό των ερωτηθέτων πίστευε ότι μέχρι τον Σεπτέμβριο του 2020 θα έχουμε ξεμπερδέψει με την πανδημία και, τώρα που έφτασε ο Σεπτέμβριος, οι πιο πολλοί βλέπουν το τέλος της πανδημίας από τα μέσα του 2021 και μετά.
Η Μπετίνα Ντάβου είχε και κάποιες αισιόδοξες σημειώσεις πάνω στα αποτελέσματα: το υψηλό ποσοστό όσων φορούν μάσκα όπου αυτή είναι υποχρεωτική (85,7%) και που τηρούν όλα τα μέτρα (37,2%), αλλά και η λιγότερη ενημέρωση από την τηλεόραση, την οικογένεια και τα κοινωνικά δίκτυα (πτώση 5,7, 12 και 2,1 μονάδων αντίστοιχα), δείχνουν ότι μέσα μας ωριμάζει η πραγματικότητα της πανδημίας και ότι επιλέγουμε να μην καταναλώνουμε και αναπαράγουμε κινδυνολογικές πληροφορίες σχετικά με αυτή. Ταυτόχρονα, η οικογένεια φαίνεται να παραμένει στέρεο θεμέλιο της κοινωνίας, καθώς η επαφή μας μαζί της παραμένει ίδια ή και πιο συχνή.
Αυτό είναι αισιόδοξο διότι πλανάται ένας φόβος γύρω από την ανεπανάληπτη εισβολή της τεχνολογίας στη ζωή μας λόγω των μέτρων κοινωνικής απομάκρυνσης. Η ραγδαία εξέλιξη της τεχνολογίας έτσι κι αλλιώς θα οδηγήσει σε μία «εικονιστική κοινωνία», όπως την ονομάζει ο Θεοδόσης Τάσης, «απλά η πανδημία επιτάχυνε αυτή τη διαδικασία». Πράγματι, η τεχνολογία υπήρξε σημαντικός σύμμαχος για τις οικονομίες ανά τον κόσμο, αφού επέτρεψε τη συνέχιση κάποιας οικονομικής δραστηριότητας μέσω της τηλεργασίας, των τηλεδιασκέψεων και του ηλεκτρονικού εμπορίου.
Ο Θεοδόσης Τάσης θεωρεί πως αυτές οι μέθοδοι θα παραμείνουν και μετά την πανδημία, καθώς αποδεικνύονται οικονομικά συμφέρουσες. Όπως και η τηλεκπαίδευση, μπορεί να μην αντικαταστήσουν καθολικά την προηγούμενη πραγματικότητα, αλλά να την εμπλουτίσουν. Ταυτόχρονα, «η σωματική επαφή θα αποδυναμωθεί». Επειδή «επιταχύνεται η επιτάχυνση» της εξέλιξης της τεχνολογίας, είναι “επιτακτική ανάγκη να στοχαστούμε έναν ψηφιακό ανθρωπισμό”.
Πράγματι, ενώ μέσα στην πανδημία οι εικονικές μας συνανστροφές αντικατέστησαν μεγάλο μέρος των αναλογικών μας συναντήσεων, η Σίσσυ Χατζηχρήστου έφερε ένα αισιόδοξο μήνυμα. Οι τωρινοί έφηβοι, η σχέση των οποίων με την τεχνολογία αποτελεί θέμα συνεχούς ανάλυσης, φαίνεται να εκτίμησαν περισσότερο την ανθρώπινη επαφή. «Κατάλαβαν ότι δεν ήταν αρκετή η τεχνολογική επικοινωνία», λέει η Σίσσυ Χατζηχρήστου αναλύοντας αποτελέσματα σχετικής έρευνας του ΕΚΠΑ, αλλά “είχαν ανάγκη να γυρίσουν στο σχολείο για να δουν τους φίλους τους».
Παρόλα αυτά, η έρευνα του ΕΚΠΑ δείχνει παρόμοια αύξηση του άγχους με την έρευνα της διαΝΕΟσις. Το άγχος είναι το τρίτο πιο συχνά αναφερόμενο συναίσθημα για τους Έλληνες αυτή την περίοδο. Πηγή άγχους αποτελεί αφενός η υγεία, κυρίως των οικείων μας: 67,4% των ερωτηθέντων πιστεύουν ότι κάποιοι κοντινοί τους άνθρωποι κινδυνεύουν από τον κορωνοϊό. Άλλη πηγή άγχους είναι η οικονομική αβεβαιότητα. Σε ερώτηση για το ποιες είναι οι μεγαλύτερες απειλές για τη χώρα μας, η οικονομία βρίσκεται 4 θέσεις πάνω από την πανδημία, ενώ 87,1% (το μεγαλύτερο ποσοστό) θεωρούν ότι η πανδημία θα επηρεάσει αρνητικά την οικονομία.
Παρότι όπως είπε η Μπετίνα Ντάβου, είναι νωρίς να μιλήσουμε για ένα «συλλογικό τραύμα», είναι σημαντικό να θυμόμαστε την πρόσφατη εμπειρία μας από την οικονομική κρίση. Η χώρα μας έχει βιώσει πολλαπλές εμπειρίες που ενδεχομένως να μας έχουν κάνει πιο ανθεκτικούς. Άλλωστε, ακόμη και μετά από το πιο παράξενο καλοκαίρι της ζωής μας, οι Έλληνες ακόμη πιστεύουν πως η πανδημία θα επηρεάσει θετικά την εμπιστοσύνη στο σύστημα υγείας (43,2%), την αλληλεγγύη (42,3%) και τις οικογενειακές σχέσεις (37,4%).