Οι ελληνοτουρκικές σχέσεις βρίσκονται στην κόψη του ξυραφιού για τρίτη φορά το τελευταίο τρίμηνο, με τον Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν να προκαλεί εκ νέου κρίση με το «Oruc Reis», για την οποία η ανησυχία είναι ότι μπορεί να εξελιχθεί όχι απλώς σε θερμό επεισόδιο, αλλά σε γενικευμένη σύρραξη της Ελλάδας με την Τουρκία με τουρκικό ερευνητικό πλοίο να φτάνει την Κυριακή έως και 12 ναυτικά μίλια απο τη Στρογγύλη.

Με την Ευρωπαϊκή Ενωση σε ρόλο Πόντιου Πιλάτου να αρκείται σε φραστική καταδίκη της τουρκικής επιθετικότητας και τη Γερμανία απρόθυμη να συντάξει λίστα οικονομικών κυρώσεων εναντίον της Αγκυρας, η Ελλάδα πρέπει να αντέξει τους τουρκικούς τσαμπουκάδες και να θωρακιστεί για την εξελισσόμενη κρίση, η οποία μπορεί και να εξελιχθεί σε στρατιωτική αντιπαράθεση αν ο Ταγίπ Ερντογάν επιλέξει να παραβιάσει τις «κόκκινες γραμμές» της Αθήνας.

Οι επόμενες 17 ημέρες μέχρι τις αμερικανικές εκλογές της 3ης Νοεμβρίου θεωρούνται το κρισιμότερο διάστημα, κι αυτό διότι στις Ηνωμένες Πολιτείες αυτή τη χρονική περίοδο μοιάζει σαν να επικρατεί ένα αλαλούμ που ο πρόεδρος της Τουρκίας θα ήθελε να εκμεταλλευτεί.

Παρά την βαρύνουσας σημασίας ανακοίνωση του State Department με την οποία η αμερικανική διπλωματία κατήγγειλε την Τουρκία ότι με την προαγγελία για σεισμικές έρευνες «αυξάνει μονομερώς την ένταση στην περιοχή», την επισήμανση της Ουάσινγκτον ότι οι μέθοδοι της Αγκυρας βασίζονται στον «εξαναγκασμό, στις απειλές, στους εκφοβισμούς και τη στρατιωτική δραστηριότητα» και το κάλεσμα «να τερματίσει τις προκλήσεις και να ξεκινήσει διερευνητικές επαφές με την Ελλάδα» τα πράγματα δεν μοιάζουν ευοίωνα.

«Δεν έχει ισχυρές πιθανότητες το σενάριο  παρέμβασης της Ουάσινγκτον. Δεν εξετάζουν την επιλογή να αντιπαρατεθούν με την Τουρκία. Κανένας δεν τα βάζει με την Τουρκία λόγω των τεράστιων οικονομικών και στρατηγικών συμφερόντων της Δύσης. Επίσης δεν υπάρχει εναλλακτική, δεν υπάρχει plan B για τη διάδοχη κατάσταση αν πέσει ο Ερντογάν, διότι δεν ξέρουν τι θα τους βγει μετά», εξηγεί έμπειρος διπλωματικός παράγοντας με τον οποίο συνομίλησε το «ΘΕΜΑ».

Γράφημα με τον χάρτη αποτυπώνει πλήρως το «γαϊτανάκι» προκλήσεων της Τουρκίας σε περιοχές ελληνικής δικαιοδοσίας από τον Αύγουστο μέχρι σήμερα. Περιοχή (1): NAVTEX 1024/20 (10/8-23/8): Δραστηριότητες του «Oruc Reis» 110 ν.μ. νότια του συμπλέγματος της Μεγίστης. Περιοχή (2): NAVTEX 1062/20 (23/8-27/8): Το «Oruc Reis» κινείται βορειότερα. Περιοχή (3): NAVTEX 1062/20 (27/8-1/9) και NAVTEX 1093/20 (2/9-12/9): Το «Oruc Reis» πλέει ακόμη πιο εγγύς προς το νησιωτικό σύμπλεγμα του Καστελόριζου και τη Ρόδο. Περιοχή (4): NAVTEX 11262/20 (12/10-22/10): Οι δραστηριότητες του «Oruc Reis» καλύπτουν μια περιοχή ακόμη πιο βόρεια από την προηγούμενη NAVTEX, φτάνοντας 6,5 ν.μ. από το Καστελόριζο

Η αμηχανία των Ευρωπαίων

«Τα γεγονότα, αγαπητό μου αγόρι, τα γεγονότα» είχε απαντήσει ο Βρετανός συντηρητικός πρωθυπουργός Χάρολντ ΜακΜίλαν όταν είχε ερωτηθεί από δημοσιογράφο τι θα μπορούσε να εκτροχιάσει την κυβέρνησή του.

Στην περίπτωση των ευρωτουρκικών σχέσεων, τα γεγονότα είναι τέτοια που δεν μπορούν να αγνοηθούν, ούτε και να οδηγήσουν εύκολα σε ρήξη τις σχέσεις της Αγκυρας με τις ισχυρές ευρωπαϊκές πρωτεύουσες. Οι οικονομικές σχέσεις της Γερμανίας με την Τουρκία είναι πολύ ισχυρές για να τεθούν στο περιθώριο από το Βερολίνο που διαθέτει μια οικονομία με κατεξοχήν εξαγωγικό προσανατολισμό.

Ο όγκος των διμερών εμπορικών συναλλαγών της Αγκυρας με το Βερολίνο δείχνει ότι οι οικονομικές σχέσεις των δύο χωρών είναι πολύ ισχυρές: το 2019 η Τουρκία εξήγαγε αγαθά ύψους 16,6 δισ. δολαρίων στη Γερμανία και εισήγαγε προϊόντα συνολικής αξίας 19,3 δισ. δολαρίων. Από το 2002 μέχρι το 2019 οι άμεσες γερμανικές επενδύσεις στην Τουρκία υπολογίζονται σε 9,9 δισ. δολάρια.

Τα μεγέθη αυτά δείχνουν ότι κάθε άλλο παρά εύκολο είναι για τη γερμανική κυβέρνηση να προχωρήσει στην εκπόνηση ενός σχεδίου για την επιβολή οικονομικών κυρώσεων στην Τουρκία, όσο κι αν τραβήξει το σκοινί ο Ερντογάν στην Ανατολική Μεσόγειο. Είναι τα οικονομικά στοιχεία και τα γεγονότα που αποκαλύπτουν γιατί η γερμανική καγκελαρία είναι απρόθυμη να συζητήσει την ενεργοποίηση αντιποίνων που θα πλήξουν την τουρκική οικονομία.«Ποια ευρωπαϊκή χώρα θα δεχτεί να κάνει εμπάργκο στην Τουρκία, να σταματήσει δηλαδή τις εξαγωγές προϊόντων, που είναι το μόνο που θα έπληττε τον Ερντογάν;» διερωτάται διπλωματικός παράγοντας, αφήνοντας να εννοηθεί ότι η συζήτηση για δήθεν επιβολή κυρώσεων είναι μόνο για εσωτερική κατανάλωση.

Η καταρρέουσα τουρκική λίρα έχει χάσει περισσότερο από το 25% της αξίας της από τις αρχές του 2020. Σε αυτή την οικονομική κρίση, οι ευρωπαϊκές τράπεζες κατέχουν περισσότερα από 100 δισ. τουρκικού χρέους: 62 δισ. δολάρια έχουν οι ισπανικές τράπεζες, 29 δισ. οι γαλλικές, 24 δισ. οι ιταλικές και 9 δισ. οι γερμανικές.

Ισχυρές γερμανικές βιομηχανίες και άλλες επιχειρήσεις είναι εκτεθειμένες στην τουρκική οικονομία. Και στο Βερολίνο, το κατεστημένο γνωρίζει ότι μια εξαγωγική οικονομία όπως η γερμανική θα υποστεί ισχυρούς κλυδωνισμούς σε περίπτωση κατάρρευσης της τουρκικής οικονομίας, στην οποία έχει σημαντική έκθεση.

«Δεν πρόκειται να υπάρξουν κυρώσεις της Ε.Ε. στην Τουρκία. Σε περίπτωση κυρώσεων θα χάσουν οι γερμανικές εταιρείες και η γερμανική οικονομία θα πιεστεί προς τα κάτω. Η οικονομική αδυναμία του Ερντογάν, η κακή οικονομία της Τουρκίας και η απειλή του Μεταναστευτικού είναι τα πραγματικά όπλα της Αγκυρας στη διαπραγμάτευση με την Ε.Ε.», επισημαίνει κυβερνητικό στέλεχος με βαθιά γνώση των διεθνών συσχετισμών.

Η κόκκινη γραμμή της Αθήνας

Υπό αυτές τις συνθήκες, είναι μεγάλο ερώτημα αν η Τουρκία θα χαλαρώσει την πίεση επιτρέποντας στην ελληνική πλευρά να αναπνεύσει.

«Υπάρχει ένα μη ορθολογικό στοιχείο στην κρίση, κι αυτό είναι η προσωπικότητα και η φιλοδοξία του Ερντογάν. Το 2023, η συμπλήρωση 100 ετών από τη δημιουργία της σύγχρονης Τουρκίας, είναι ο στρατηγικός του στόχος. Το επόμενο διάστημα θα κληθούμε να λάβουμε πολύ κρίσιμες αποφάσεις. Η τάση που διαφαίνεται από την τακτική που ακολουθεί η Αγκυρα δεν είναι η αποκλιμάκωση αλλά η άσκηση συνεχούς πίεσης», υπογραμμίζει κυβερνητικός παράγοντας.

Το ερώτημα είναι αν η αποσταθεροποίηση που έχει δημιουργηθεί στις ελληνοτουρκικές σχέσεις μπορεί να οδηγήσει ακόμη και σε ρήξη, η οποία θα αποτυπωθεί σε κάποιου είδους στρατιωτική αντιπαράθεση.

Το μήνυμα που στέλνει η Ελλάδα προς την Τουρκία και τη διεθνή κοινότητα είναι ότι δεν επιδιώκει τη στρατιωτικοποίηση της κρίσης και την πολεμική αναμέτρηση. «Η κόκκινη γραμμή είναι η εθνική κυριαρχία και όταν λέμε εθνική κυριαρχία εννοούμε αυτονόητα τα εθνικά χωρικά ύδατα, τα οποία σήμερα είναι προσδιορισμένα στα 6 ναυτικά μίλια», είπε ο υπουργός Επικρατείας Γιώργος Γεραπετρίτης.

Οι δηλώσεις αυτές από τον υπουργό Επικρατείας, στενό συνεργάτη του πρωθυπουργού, εξελήφθησαν από την αντιπολίτευση ως υποχωρητικές. Ιδίως από τη στιγμή που έχει καταστεί προφανές ότι με την περιοχή νότια του Καστελόριζου που έχει οριοθετηθεί με την τουρκική NAVTEX της 11ης Οκτωβρίου για την εκτέλεση σεισμικών ερευνών από το «Oruc Reis» ο Ερντογάν αμφισβητεί σωρευτικά δύο πράγματα: ότι τα νησιά έχουν υφαλοκρηπίδα πέραν της χωρικής τους θάλασσας στα 6 ναυτικά μίλια και ότι η Ελλάδα έχει δικαίωμα να επεκτείνει την αιγιαλίτιδα ζώνη της στα 12 ναυτικά μίλια.

«Η Ελλάδα πρέπει να κάνει το παν για να δείξει ότι δεν προκαλεί την Τουρκία. Το ερώτημα στο οποίο πρέπει να απαντήσουν οι Ηνωμένες Πολιτείες και οι ισχυροί της Ε.Ε. είναι ποιος προκαλεί», τονίζει κορυφαίο κυβερνητικό στέλεχος, εξηγώντας ότι οι δηλώσεις Γεραπετρίτη περιέγραψαν την έσχατη κόκκινη γραμμή της Αθήνας. «Είναι παιχνίδι προκλήσεων στο οποίο εμείς δεν τσιμπάμε», σημειώνει συνεργάτης του Κυριάκου Μητσοτάκη.

Τα τρία σενάρια που εξετάζει το Πεντάγωνο

Μέχρι τις 22 Οκτωβρίου, στα υπουργεία Εξωτερικών και Εθνικής Αμυνας αναμένουν ότι οι Τούρκοι θα συνεχίσουν τις σεισμικές έρευνες σε περιοχή ελληνικής υφαλοκρηπίδας νότια από το Καστελόριζο. Μέχρι την Παρασκευή, το «Oruc Reis» με τα βοηθητικά πλοία «Ataman» και «Cengiz Han» και τα πέντε τουρκικά πολεμικά που τα συνοδεύουν εμφανώς δεν είχαν προσεγγίσει το Καστελόριζο εγγύτερα μιας ακτίνας 20 ναυτικών μιλίων. Αυτό είναι το ένα από τα τρία σενάρια που αξιολογούνται ως τα πιθανότερα από τις αρμόδιες ελληνικές αρχές.

Το δεύτερο αφορά σε πλου του «Oruc Reis» με τον τουρκικό στολίσκο που το συνοδεύει σε ακτίνα μικρότερη των 12 ναυτικών μιλίων από το Καστελόριζο. Στην περίπτωση αυτή η Αγκυρα θα αμφισβητήσει και εμπράκτως το δικαίωμα της Ελλάδας, βάσει της Σύμβασης για το Δίκαιο της Θάλασσας (UNCLOS), να επεκτείνει τα χωρικά της ύδατα μέχρι τα 12 ν.μ. Το ακρότατο σημείο της βορειοδυτικής ζώνης ερευνών του «Oruc Reis», όπως αποτυπώνεται στην τουρκική NAVTEX που ισχύει μέχρι τις 22 Οκτωβρίου, φτάνει σε απόσταση 6,5 ναυτικών μιλίων από το Καστελόριζο. Το ερώτημα είναι αν ο Ερντογάν θα επιλέξει την πραγματοποίηση ερευνών από το «Oruc Reis» στο όριο της ελληνικής χωρικής θάλασσας ωθώντας την κατάσταση στα άκρα.

Το τρίτο και δυσμενέστερο σενάριο για την εξέλιξη της κρίσης αφορά την πιθανότητα διεξαγωγής σεισμικών εργασιών δυτικά του 28ου μεσημβρινού. «Αν δεν ανακοπεί η τουρκική προκλητικότητα τώρα, η επόμενη τουρκική NAVTEX θα περιγράφει μια περιοχή δυτικά του 28ου μεσημβρινού», προέβλεψε ο ναύαρχος Αλέξανδρος Διακόπουλος, τέως σύμβουλος Εθνικής Ασφαλείας, μιλώντας στο protothema.gr.

Σε αυτή την περιοχή η Αθήνα -με βάση τη συμφωνία της 6ης Αυγούστου που υπέγραψαν ο Νίκος Δένδιας και ο Αιγύπτιος υπουργός Εξωτερικών Σάμεχ Σούκρι- έχει οριοθετήσει Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη με το Κάιρο. Στο ενδεχόμενο αυτό, θα πρέπει να θεωρείται δεδομένο ότι η Τουρκία θα ενεργοποιήσει τις ελληνικές κόκκινες γραμμές.

Ποια θα είναι η εξέλιξη τις επόμενες εβδομάδες είναι δύσκολο να προδιαγραφεί. Ιδίως από τη στιγμή που το επόμενο δεκαπενθήμερο, πέραν των αμερικανικών εκλογών, υπάρχουν ημερομηνίες-ορόσημα που η τουρκική κυβέρνηση είναι πιθανό να θελήσει να εκμεταλλευτεί. Πρώτος κρίσιμος σταθμός είναι οι επόμενες ώρες αφού στην Αθήνα αξιολογούν ως βάσιμη την πιθανότητα η τουρκική πλευρά να οξύνει τα πράγματα διαφοροποιώντας τον τομέα ερευνών όπου κινείται το ««Oruc Reis».

Στις 22 Οκτωβρίου εκπνέει η ισχύουσα τουρκική NAVTEX. Με βάση την τακτική που ακολουθεί ο Ερντογάν μοιάζει αρκετά πιθανό η προαναγγελία για τις σεισμικές έρευνες των Τούρκων να παραταθεί. Θα διαρκέσουν οι εργασίες του «Oruc Reis» μέχρι την επέτειο του «Οχι» στις 28 Οκτωβρίου; Πολύ περισσότερο, θα κλιμακώσει η Αγκυρα την επιθετικότητά της με κάποια «συμβολική» κίνηση την επομένη 29 Οκτωβρίου, ημέρα εθνικής εορτής για την Τουρκία;

Ο ρόλος Τσαβούσογλου

Η διγλωσσία του τουρκικού καθεστώτος δημιουργεί πολλά ερωτήματα για το πού το πάει ο Ερντογάν. Την προπροηγούμενη Πέμπτη 8 Οκτωβρίου, τρεις ημέρες πριν την έξοδο του «Oruc Reis», ο Τούρκος υπουργός Εξωτερικών Μεβλούτ Τσαβούσογλου υποτίθεται ότι είχε δώσει διαβεβαιώσεις στον Νίκο Δένδια ότι η Αγκυρα θα δώσει ημερομηνία για την έναρξη των διερευνητικών επαφών.

Αντ’ αυτού, ο πρόεδρος της Τουρκίας διέβη τον Ρουβίκωνα διατάζοντας και πάλι την έξοδο του τουρκικού στόλου με προμετωπίδα το ερευνητικό «Oruc Reis» για σεισμικές εργασίες νότια του Καστελόριζου. «Στον Τσαβούσογλου δεν αρέσει που ο Ιμπραχίμ Καλίν όχι μόνο έχει ρόλο, αλλά εκτός από εκπρόσωπος του Ερντογάν έχει αναγορευτεί σε άτυπο σύμβουλο Εθνικής Ασφαλείας», υποστηρίζει υπηρεσιακό στέλεχος της ελληνικής διπλωματίας.

«Το Τσαβούσογλου είναι παρατσούκλι του Ερντογάν, δεν είναι όνομα κανονικό», επισημαίνει παλαιός κοινοβουλευτικός, αμφισβητώντας ότι μεταξύ του προέδρου της Τουρκίας και του επικεφαλής της τουρκικής διπλωματίας μπορεί να υπάρχει κάποιου είδους απόκλιση ή αμφισημία.

«Οι Ευρωπαίοι κινητοποιήθηκαν μετά τη γνωστοποίηση της τυχαίας σύγκρουσης της φρεγάτας “Λήμνος” με την τουρκική φρεγάτα “Kemal Reis”», υποστηρίζει στρατιωτικός με τον οποίο συνομίλησε το «ΘΕΜΑ» αναφορικά με την κρίση του Αυγούστου και την τότε διαμεσολάβηση των Γερμανών. «Αν τους δώσεις το μήνυμα ότι θα δεχτείς τα πάντα, τότε θα υποστείς τα πάντα», τονίζει από την πλευρά του ο ναύαρχος Αλέξανδρος Διακόπουλος.

«Τα πράγματα είναι πολύ ανησυχητικά. Πλέον δεν μιλάμε απλώς για την πιθανότητα ενός θερμού επεισοδίου, υπάρχει κίνδυνος για σύρραξη», προειδοποιεί έμπειρος διπλωμάτης. Οσο ο Ερντογάν τραβάει την κατάσταση στα άκρα προσπαθώντας να ταπεινώσει την Ελλάδα και να πετύχει μια πολιτική και διπλωματική νίκη με το «Oruc Reis» και την επίδειξη στρατιωτικής ισχύος ουδείς μπορεί να μένει ήσυχος.

«Είμαστε στο ίδιο σημείο που βρισκόμασταν πριν από 30 ημέρες ή τα Ελληνοτουρκικά έχουν διολισθήσει σε χειρότερο σημείο;» θέτει ρητορικά το ερώτημα έμπειρος διπλωματικός παράγοντας, προσθέτοντας ότι η κλιμάκωση θα μπορούσε να αποφευχθεί αν υπήρχε κάποιου είδους αμερικανική προειδοποίηση, ίσως μέσα από τα κανάλια των μυστικών υπηρεσιών. Πολύ περισσότερο αν ισχύουν οι πληροφορίες ότι την Παρασκευή οι Τούρκοι έκαναν δοκιμαστική βολή του ρωσικού αντιαεροπορικού συστήματος S-400. «Ο Ερντογάν πάει για πόλεμο. Αφού δεν κάνει κάτι η Ε.Ε. να τον αποτρέψει, ο πρόεδρος της Τουρκίας θα κάνει κάτι παραπάνω. Οσο χώρο του δίνουν, τόσο χώρο παίρνει», επισημαίνει αξιωματούχος με γνώση των παρασκηνιακών διεργασιών. Εάν οι ισχυροί παίξουν το χαρτί του εκβιασμού, ο Ερντογάν ίσως αναγκαστεί να κάνει πίσω. Υπό αυτές τις συνθήκες, θα φανεί σύντομα τι διπλωματικό κεφάλαιο διαθέτει ακόμη η Ελλάδα προς αξιοποίηση.