Ως προμελετημένο έγκλημα μπορεί να χαρακτηριστεί η τραγωδία στην Αττική, που συγκλονίζει ολόκληρο τον κόσμο. Παρά τις αιτιάσεις του πρωθυπουργού περί ασύμμετρου φαινομένου, εντούτοις η πυρκαγιά που έχει έως τώρα απολογισμό 77 νεκρούς και 183 τραυματίες είχε ουσιαστικά προβλεφθεί, αφού οι αρμόδιες υπηρεσίες είχαν προειδοποιήσει εγκαίρως για μεγάλο κίνδυνο πυρκαγιάς – βαθμό επικινδυνότητας 4 στην κλίμακα του 5.
Ωστόσο, μέτρα που ανακοινώνονται, όπως για παράδειγμα αυτό των ενισχυμένων περιπολιών, ως κυβερνητικό σχέδιο έκτακτης ανάγκης, αποτελούν το βασικό κορμό του σχεδίου πρόληψης των πυρκαγιών, κυρίως σε «μικτές» περιοχές -αστικού ιστού και δάσους. Ακόμη και τώρα όμως, επικρατεί αλαλούμ μεταξύ των αρμοδίων υπηρεσιών για τη διαχείριση της επόμενης μέρας: Ακόμη και αυτή την ώρα δεν υπάρχει καταγραφή των αγνοουμένων με τους συγγενείς να καταφεύγουν σε εκκλήσεις μέσω των μέσων κοινωνικής δικτύωσης , είτε να αναζητούν τους ανθρώπους τους από νοσοκομείο σε νοσοκομείο: Μόλις το μεσημέρι της Τρίτης έγινε γνωστό ότι οι δηλώσεις για αγνοούμενους πρέπει να γίνονται στην Πυροσβεστική, ενώ οι νεκροί καταγράφονται από την πολιτική προστασία και οι τραυματίες από τα νοσοκομεία: Οι συγγενείς λοιπόν, θα πρέπει να κινηθούν από υπηρεσία σε υπηρεσία, αφού κοινή λίστα, ώστε να μπορούν να γίνουν διασταυρώσεις δεν υπάρχει.
Παράλληλα, είναι -για άλλη μια φορά- απούσα η Περιφέρεια σε ό,τι αφορά το συντονισμό των δράσεων για την αντιμετώπιση των πρώτων αναγκών των πληγέντων. Η πρώτη «εμφάνιση» της θεωρητικά αρμόδιας αρχής έγινε λίγο πριν από τη μία το μεσημέρι της Τρίτης, με μια ανακοίνωση για τη διανομή ειδών πρώτης ανάγκης.
Καταπέλτης για το χάος στη διαχείριση της έκτακτης κατάστασης από τον κρατικό μηχανισμό είναι ο δήμαρχος Ραφήνας Ευάγγελος Μπουρνούς, ο οποίος ήταν κατηγορηματικός: Κανείς δεν μας ειδοποίησε, δεν λάβαμε εντολή εκκένωσης. Νωρίτερα, περιφερειακή σύμβουλος είχε ισχυρισθεί ότι η Περιφέρεια είχε δώσει εντολή εκκένωσης.
Η κυβέρνηση από τη νύχτα της καταστροφής επιρρίπτει ουσιαστικά την ευθύνη για την τραγωδία στην ένταση των ανέμων και στα μποφώρ, όπως είχε κάνει το 2007 ο Βύρων Πολύδωρας, μιλώντας για τον «στρατηγό Άνεμο». Ωστόσο, μια σειρά από παραμέτρους δείχνουν αφενός ότι η ευθύνη βρίσκεται αλλού και αφετέρου, ότι η τραγωδία που πλήττει την Ανατολική Αττική θα μπορούσε να συμβεί, αλλά και να επαναληφθεί, οπουδήποτε.
Η διαχείριση των πυροσβεστικών μέσων
Λίγο πριν από το ξέσπασμα της φωτιάς στην Καλλιτεχνούπολη, απ’ όπου ξέφυγε για να κατακάψει τα πάντα σε μια ανεξέλεγκτη πορεία χιλιομέτρων, οι πυροσβεστικές δυνάμεις είχαν κληθεί να αντιμετωπίσουν τη μεγάλη φωτιά στην Κινέττα. Οι πυροσβεστικές δυνάμεις συγκεντρώθηκαν στην περιοχή – είναι χαρακτηριστικό ότι προκειμένου να ελεγχθεί η φωτιά κινητοποιήθηκαν αεροσκάφη και από τη Θεσσαλονίκη. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα να αποδυναμωθούν οι δυνάμεις επιφυλακής στις υπόλοιπες περιοχές της Αττικής, που όμως, ο κίνδυνος εκδήλωσης πυρκαγιάς ήταν εξαιρετικά υψηλός. Ο τρόπος της διαχείρισης των δυνάμεων, όπως ακριβώς είχε συμβεί και στη μεγάλη πυρκαγιά στη Ζαχάρω το 2007, έπαιξε καταλυτικό ρόλο για να ξεφύγει η φωτιά στην Ανατολική Αττική. Το 2007, της φωτιάς στη Ζαχάρω είχε προηγηθεί μεγάλη πυρκαγιά στη Μάνη, όπου επίσης υπήρχαν θύματα. Αυτό που επισημαίνουν αξιωματικοί της Πυροσβεστικής, είναι ότι από τη στιγμή που τα μέσα είναι πενιχρά παίζει σημαντικό ρόλο η διαχείρισή τους. Υπενθυμίζεται ότι οι πυροσβέστες, μάλιστα, πολύ πρόσφατα είχαν καταγράψει τις ελλείψεις και είχαν απευθύνει δραματικό SOS στην ηγεσία του υπουργείου Προστασίας του Πολίτη.
Η ευκαιρία χάθηκε στη Μαραθώνος
Η φωτιά στην Καλλιτεχνούπολη, όμως, όλα δείχνουν ότι υποτιμήθηκε: Παρά το γεγονός ότι στην περιοχή έπνεαν άνεμοι που έπνεαν με ταχύτητα 70 – 80 χιλιομέτρων και με ριπές που ξεπερνούσαν ακόμη και τα 100 χιλιόμετρα, εντούτοις η αντίδραση ήταν αργή. Η φωτιά μέσα σε περίπου μισή ώρα από το ξέσπασμά της στην περιοή Νταού Πεντέλης, όπου έκαψε σπίτια, είχε φτάσει στη λεωφόρο Μαραθώνος. Εκεί, στο ύψος του 1ου ΕΠΑΛ Ραφήνας και του ναού της Αγίας Βαρβάρας στο 17ο χιλιόμετρο της κλασικής μαραθώνιας διαδρομής το παιχνίδι για να τεθεί υπό έλεγχο η φωτιά χάθηκε: Όπως λένε έμπειροι δασολόγοι , τη φωτιά δεν την κυνηγάς, βλέπεις την κίνησή της και την περιμένεις δημιουργώντας αντιπυρικές ζώνες. Η λεωφόρος Μαραθώνος αποτελεί μια δυνάμει αντιπυρική ζώνη. Εφόσον οι δυνάμεις είχαν παραταχθεί εκεί ώστε να μην περάσει η φωτιά απέναντι για να φθάσει στο Μάτι και να καταλήξει σε μια φονική διαδρομή στη θάλασσα ενδεχομένως η τραγωδία να είχε περιορισθεί ή και αποφευχθεί. Όμως, η λεωφόρος έμεινε ανοιχτή για την κυκλοφορία και οι δυνάμεις κινούνταν χωρίς σχεδιασμό.
Ο συντονισμός των συναρμοδίων υπηρεσιών
Την ώρα που η φωτιά βρισκόταν σε πλήρη εξέλιξη με τους πολίτες να αναζητούν διέξοδο ο κρατικός μηχανισμός αποδείχθηκε ότι αιφνιδιάστηκε. Το πρώτο διάστημα από το ξέσπασμα της φωτιάς στην Ανατολική Αττική τα μηνύματα ήταν καθησυχαστικά, ότι, δηλαδή, ήταν θέμα λίγου χρόνου να «πιαστεί» η φωτιά. Ωστόσο, αυτό δεν συνέβη με αποτέλεσμα να χαθεί πολύτιμος χρόνος, κυρίως για την ενημέρωση των πολιτών και τη διευκόλυνση της απομάκρυνσής τους από τα σημεία που βρέθηκαν στο επίκεντρο της πύρινης λαίλαπας. Είναι χαρακτηριστικό ότι η κυκλοφορία συνεχιζόταν σε δρόμους που είχε φτάσει η φωτιά, με αποτέλεσμα άνθρωποι να χαθούν ή να τραυματισθούν μέσα ή δίπλα στα αυτοκίνητά τους. Και καθώς οι διασώστες έκαναν συγκρίσεις της τωρινής τραγωδίας με τους σεισμούς της Καλαμάτας, ένα από τα μέτρα που είχαν ληφθεί τότε, προκειμένου να μεταδίδονται πληροφορίες στους πολίτες, ήταν να στηθεί κρατικός ραδιοφωνικός σταθμός: Πλέον δεν υπάρχει τέτοια ανάγκη, αλλά δεν υπήρχε και ροή χρηστικών πληροφοριών προς τα Μέσα από την Πολιτική Προστασία ή το Συντονιστικό της Πυροσβεστικής.
Χαρακτηριστική είναι η δήλωση της κυρίας Αλέκας Παπαρήγα η οποία βρέθηκε στο μέτωπο της φωτιάς. «Βρέθηκα εδώ γιατί δεν μπορούσαμε να περάσουμε τη Μαραθώνος» είπε στο protothema.gr. Ευρισκόμενη στα όρια της περιοχής ανάμεσα στη Νέα Μάκρη και στο Μάτι, λίγα μέτρα από το σημείο όπου 26 άνθρωποι βρέθηκαν απανθρακωμένοι, η πρώην γενική γραμματέας του ΚΚΕ επισήμανε: «Στρίψαμε όπως μας είπαν και πέσαμε ακριβώς μέσα στη φωτιά. Δηλαδή, τώρα καταλαβαίνω ότι γλυτώσαμε, ξεφύγαμε στο παρά πέντε».
Ουσιαστικά, αυτό που λέει η κ.Παπαρήγα είναι ότι και οι αρμόδιοι που θεωρητικά έπρεπε να κατευθύνουν τους πολίτες δεν είχαν σαφή και πλήρη εικόνα του τί συνέβαινε και ποιες ήταν οι ασφαλείς οδοί διαφυγής.
Εκ των υστέρων πάντως, φαίνεται ότι την κατάσταση αντιλήφθηκαν εγκαίρως στον δήμο Αθηναίων: Πολύ γρήγορα οργάνωσαν την απομάκρυνση των 630 παιδιών απο τις κατασκηνώσεις του Αγίου Ανδρέα και τα μετέφεραν με ασφάλεια στην Τεχνόπολη απ’ όπου παρελήφθησαν από τους γονείς τους.
Πρέπει να σημειωθεί επίσης ότι κάθε χρόνο, στην έναρξη της αντιπυρικής περιόδου (το Μάιο) η Πολιτική Προστασία εκπονεί σχέδια εκκένωσης οικισμών με ιδιαίτερη έμφαση στις μικτές περιοχές. Κανένα από αυτά τα σχέδια δεν εφαρμόσθηκε στην πράξη.