Κύριε Ντάρβας, μπορούμε να εκτιμήσουμε σε γενικές γραμμές τις συνέπειες του COVID-19 στην οικονομία της Ε.Ε.; Πόσο βαθιά θα είναι η ύφεση και για πόσο; Θα είναι τα αποτελέσματα ομοιόμορφα ή κάποιες χώρες θα πληγούν πολύ περισσότερο;

Ζολτ Ντάρβας: Καμία πρόβλεψη δεν μπορεί να εκτιμήσει με αξιοπιστία το βάθος της ύφεσης, αλλά υπάρχουν αρκετοί δείκτες και επιχειρήματα που καταδεικνύουν ότι οι οικονομικές συνέπειες της πανδημίας θα είναι τεράστιες. Η γαλλική στατιστική υπηρεσία εκτιμά ότι η γαλλική οικονομία αυτή τη στιγμή λειτουργεί στο 65% των κανονικών της ρυθμών. Η Ιταλία, όπου έχει σταματήσει όλη η παραγωγή, πιθανότατα κινείται σε πολύ χαμηλότερο επίπεδο, αρκετά κάτω από το 50%. Εάν αυτό κρατήσει μόνο δύο μήνες, τότε η Ιταλία θα έχει απώλειες ΑΕΠ ενός ολόκληρου μήνα σε ένα δίμηνο, ή το 1/12 = 8,3% της ετήσιας παραγωγής. Η οικονομική δυσπραγία όμως είναι απίθανο να λήξει σε δύο μήνες. Η οικονομική έρευνα διδάσκει ότι οι πανδημίες έχουν μακροχρόνιες δυσμενείς οικονομικές επιπτώσεις, κυρίως επειδή οι άνθρωποι αυξάνουν τις προληπτικές αποταμιεύσεις και δεν καταναλώνουν.  Ακόμη και αν η Ευρώπη καταφέρει να ξεμπερδέψει με την πανδημία σε μερικούς μήνες, ο αντίκτυπος σε ορισμένες βιομηχανίες, όπως ο τουρισμός, είναι πιθανόν να διαρκέσει για καιρό. Ποιος θα ήθελε να περάσει τις καλοκαιρινές του διακοπές στη Μαδρίτη, στο Μιλάνο ή το Παρίσι, λίγες εβδομάδες αφότου έχουν εκδηλωθεί μαζικές μολύνσεις; Επιπλέον, οι επιχειρήσεις μπορεί να συνειδητοποιήσουν ότι οι τηλεδιασκέψεις μπορούν να αντικαταστήσουν πολλές προσωπικές συναντήσεις, αφήνοντας μόνιμο αρνητικό αντίκτυπο σε βιομηχανίες που σχετίζονται άμεσα και έμμεσα με ταξίδια, ξενοδοχεία και εκδηλώσεις. Πολλές βιομηχανίες αντιμετωπίζουν σημαντικές δυσκολίες με τους προμηθευτές τους τόσο από το εξωτερικό όσο και από την πατρίδα τους και κάποιοι από αυτούς ενδεχομένως να χρεοκοπήσουν. Η εύρεση νέων προμηθευτών δεν θα είναι εύκολη υπόθεση για πολλές εταιρείες. Τέλος, ένα δεύτερο κύμα της πανδημίας μπορεί να επιστρέψει αργότερα σε λίγους μήνες. Για τους λόγους αυτούς αναμένω σημαντικές υποχωρήσεις στο ΑΕΠ και ύφεση το 2020. Η βασική μου υπόθεση είναι συρρίκνωση του ΑΕΠ κατά 20% στις χώρες που πλήττονται σκληρά, όπως η Ιταλία, και 10% κατά μέσον όρο στην Ε.Ε.

Οι Αρχές σε όλο τον κόσμο ανταποκρίθηκαν με τολμηρές πρωτοβουλίες. Μπορούμε να συγκρίνουμε τις απαντήσεις της Ε.Ε. και των ΗΠΑ;

Οι ΗΠΑ έριξαν περισσότερα χρήματα από νωρίς, ενώ οι Ευρωπαίοι βγήκαν με μετροπαθή σχέδια μέχρι στιγμής, τα οποία πιστεύω ότι θα αυξηθούν σημαντικά καθώς το βάθος της ύφεσης θα καταστεί σαφέστερο. Μια αποκλειστικότητα της αμερικανικής δημοσιονομικής απάντησης είναι ότι η ομοσπονδιακή κυβέρνηση θα εμβάσει απευθείας 1.200 δολάρια σε Αμερικανούς που κερδίζουν μέχρι και 75.000 δολάρια -το βοήθημα σταδιακά μειώνεται ώσπου καταργείται γι’ αυτούς που κερδίζουν 100.000 δολάρια και πάνω- ενώ επιπλέον θα πάρουν και 500 δολάρια ανά παιδί. Δηλαδή, οι κάτοικοι χαμηλού και μεσαίου εισοδήματος λαμβάνουν μετρητά ανεξάρτητα από το εάν χάνουν τη δουλειά τους ή υποφέρουν από περικοπές μισθών ή όχι. Καμία χώρα της Ε.Ε. δεν έχει υιοθετήσει μια τέτοια άνευ όρων στήριξη με μετρητά. Ενα κοινό χαρακτηριστικό μεταξύ τόσο των ΗΠΑ όσο και των χωρών της Ε.Ε. είναι η αύξηση της γενναιοδωρίας των επιδομάτων ανεργίας και η παροχή στήριξης στις επιχειρήσεις για τη διατήρηση των εργαζομένων – αντί να τους απολύουν. Αυτά είναι πολύ σημαντικά μέτρα, κατά την άποψή μου. Υπάρχει, ωστόσο, μια διαφορά μεταξύ των ΗΠΑ και της Ε.Ε. στην υποστήριξη της απασχόλησης: ενώ οι ΗΠΑ παρέχουν πίστωση φόρου για τις επιχειρήσεις, οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις παρέχουν προκαταβολικές πληρωμές. Οι περισσότερες χώρες της Ευρώπης παρείχαν περισσότερες αναβολές φόρων και εισφορών κοινωνικής ασφάλισης σε σχέση με τις ΗΠΑ, καθώς και μεγαλύτερη στήριξη ρευστότητας και περισσότερες κρατικές εγγυήσεις για δάνεια.

Η ευρωπαϊκή απάντηση έπεσε σε ένα σημαντικό εμπόδιο: τα «κορωνο-ομόλογα». Είναι ένα ρεαλιστικό εργαλείο; Εχουν οι αντιδράσεις λογική; Υπάρχουν, τέλος, άλλες λύσεις ως εναλλακτική (πέρα από τον ESM);

Ο σημαντικότερος δημοσιονομικός κίνδυνος που συνδέεται με την οικονομική συρρίκνωση που προκαλείται από την πανδημία είναι ότι χώρες με ήδη υψηλό δημόσιο χρέος, όπως η Ιταλία, θα το δουν να εκτοξεύεται και οι αγορές μπορεί να πανικοβληθούν, καθώς η ποσοτική χαλάρωση της ΕΚΤ δεν θα επαρκεί για να κρατήσει τα επιτόκια χαμηλά. Αλλά μια μαζική κρίση δημόσιου χρέους μετά την πανδημική κρίση, η οποία θα έπληττε όλες τις χώρες της Ε.Ε., θα μπορούσε να ανατρέψει τη διαδικασία της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης. Η σημερινή στρατηγική του Eurogroup είναι… η ελπίδα ότι αυτό δεν θα συμβεί. Φοβάμαι, όμως, ότι είναι πιθανό να συμβεί. Για να αποτραπεί αυτό, έχει νόημα να χρησιμοποιήσουμε ευρωομόλογα, με τα οποία ένα κομμάτι από τις δημοσιονομικές δαπάνες που σχετίζονται με την πανδημία αμοιβαιοποιούνται. Επί του παρόντος, υπάρχει ισχυρή αντίδραση από ορισμένες χώρες, όπως η Γερμανία, η Ολλανδία, η Αυστρία και η Φινλανδία. Οσο περισσότερο καθυστερούν, όμως, τόσο πιο πιθανό είναι να συμβεί μια νεα μαζική κρίση κρατικού χρέους και τότε τόσο πιο δύσκολη θα είναι η συγκράτησή της, καθώς η δημιουργία ενός νέου οργάνου θα απαιτήσει κάποιο χρονικό διάστημα, αφού θα πρέπει να δημιουργηθεί ένας νέος θεσμός – και εδώ υπάρχει αναλογία με τη δημιουργία του ESM που χορήγησε δάνεια στην Ελλάδα κατά την πρώτη διάσωση του 2010.

Πόσο πιθανό είναι να εξελιχθεί ο καβγάς για τα ευρωομόλογα σε νέα υπαρξιακή κρίση για την Ευρωζώνη; Υπάρχει άραγε οδός διαφυγής;

Πολύ φοβάμαι ότι χωρίς μερική τουλάχιστον αμοιβαιοποίηση του κόστους αντιμετώπισης της πανδημίας με ένα «κορωνο-ομόλογο» είναι πολύ πιθανό να εξελιχθεί σε μια τεράστια κρίση που θα μπορούσε να οδηγήσει στην έξοδο της Ιταλίας από τη ζώνη του ευρώ. Ακόμη και στην περίπτωση αυτή, η Ευρωζώνη δεν θα εξαφανιστεί, καθώς χώρες όπως η Γερμανία, η Ολλανδία, η Αυστρία και πολλές άλλες θα μοιράζονται το κοινό νόμισμα. Ωστόσο μερικές χώρες θα μπορούσαν να αποχωρήσουν, προκαλώντας τεράστιο οικονομικό και κοινωνικό πόνο.

Είναι ρεαλιστικό να περιμένουμε από ένα υποσύνολο των χωρών της Eυρωζώνης να συμφωνούν να εκδίδουν το «κορωνο-ομόλογο» ή θα είναι πρόκριμα για κατακερματισμό;

Φοβάμαι ότι ένα «κορωνο-ομόλογο» που περιλαμβάνει μόνο ένα υποσύνολο χωρών, χωρίς τις χώρες με ισχυρή δημοσιονομική θέση (Γερμανία, Ολλανδία, Αυστρία), θα έχει περιορισμένη χρησιμότητα: ένας τέτοιος δανεισμός θα είχε υψηλότερο επιτόκιο και θα παρουσίαζε σημαντικές πολιτικές προκλήσεις.

Σχετικά με την Ελλάδα, η κρίση του COVID-19 πρόκειται να αυξήσει το ήδη υψηλό δημόσιο χρέος. Υπάρχει κίνδυνος, σε λίγα χρόνια, να μπει και πάλι η χώρα στο μικροσκόπιο και σε νέες περιπέτειες;

Δυστυχώς ναι. Το ελληνικό δημόσιο χρέος πιθανότατα θα ξεπεράσει το 200% του ΑΕΠ και είναι αμφίβολο με τι επιτόκιο θα είναι σε θέση η κυβέρνηση να δανειστεί – ακόμα και αν η ΕΚΤ συμπεριλάβει ορθώς την Ελλάδα στο QE. Ισως η κρίση της πανδημίας να δώσει την αφορμή στους Ευρωπαίους δανειστές να εφαρμόσουν κάποιας μορφής συγχώρεση χρέους στην Ελλάδα.

Γενικότερα, αυτή η κρίση θα συμβάλει στη διαμόρφωση του επιπέδου των κρατικών και δημόσιων χρεών. Πώς θα μαζευτεί όλο αυτό και πώς μπορούν να υπάρξουν διασφαλίσεις σήμερα ώστε να αποφευχθούν μελλοντικά δράματα;

Το δημόσιο χρέος πιθανότατα θα αυξηθεί κατά αρκετές δεκάδες ποσοστιαίες μονάδες του ΑΕΠ σε ολόκληρη την Ευρώπη. Για τις χώρες που είχαν σχετικά χαμηλό δημόσιο χρέος το 2019, όπως η Γερμανία, η Ολλανδία και η Αυστρία, αυτό δεν θα προκαλέσει σημαντικά προβλήματα. Ωστόσο, χώρες με υψηλότερα αρχικά επίπεδα δημόσιου χρέους ενδέχεται να αντιμετωπίσουν προβλήματα. Για να αποφευχθεί μια νέα κρίση δημόσιου χρέους στην Ευρώπη απαιτείται ένα συνολικό πρόγραμμα, το οποίο θα περιλαμβάνει περισσότερες αγορές από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, έναν σημαντικά ενισχυμένο Ευρωπαϊκό Μηχανισμό Σταθερότητας και κάποιον βαθμό αμοιβαιότητας των οικονομικών δαπανών που συνδέονται με την πανδημία.