Έναν χρόνο πριν ξεσπάσει το σκάνδαλο Novartis σε ΗΠΑ και Ευρώπη, στην Ασία άρχισε να ξετυλίγεται το κουβάρι ενός από τα μεγαλύτερα σκάνδαλα διαφθοράς παγκοσμίως.
Ήταν Φεβρουάριος του 2015, όταν η δημοσιογράφος Clare R. Brown δημοσίευσε το πρώτο άρθρο για το σκάνδαλο 1MDB, αξιοποιώντας στοιχεία που της είχε παραχωρήσει το πρώην στέλεχος της εταιρείας PetroSaudi, Xavier Andre Justo.
Το σκάνδαλο 1MDB αφορούσε στο αναπτυξιακό ταμείο 1Malaysia Development Berhad (1MDB), που είχε συσταθεί από τον πρωθυπουργό της Μαλαισίας Νατζίμπ Ραζάκ με στόχο την προώθηση επενδύσεων που θα στήριζαν την εθνική οικονομία. Το ταμείο «προικοδοτήθηκε» με περίπου 12 δισεκατομμύρια δολάρια, κυρίως από δανεισμό μέσω ομολόγων. Όπως, όμως, αποδείχθηκε κυβερνητικά στελέχη της Μαλαισίας καταχράστηκαν μεγάλο μέρος των χρημάτων αυτών – περίπου 1,8 δισεκατομμύρια δολάρια.
Οι αποκαλύψεις της Brown βασίστηκαν σε πάνω από 227.000 μηνύματα ηλεκτρονικού ταχυδρομείου της PetroSaudi, εταιρεία που εμπλεκόταν στην διαχείριση των κεφαλαίων της 1MDB.
Τα email αυτά έφτασαν στα χέρια του Xavier Andre Justo, αφού ο τελευταίος είχε αποχωρήσει από την PetroSaudi και ζούσε πλέον με την οικογένειά του στην Ταϋλάνδη. Αποφάσισε να τα δώσει στην Brown για να βοηθήσει στην αποκάλυψη του σκανδάλου.
Η ταυτότητα του Justo ως whistleblower (μάρτυρας δημοσίου συμφέροντος) αποκαλύφθηκε σχεδόν ταυτόχρονα με τη δημοσίευση των άρθρων που κατήγγειλαν το σκάνδαλο διαφθοράς- από ένα τεχνικό λάθος, όπως αποκάλυψε στο newmoney στην αποκλειστική συνέντευξη που μας παραχώρησε με την ευκαιρία της συμμετοχής του στο ετήσιο συνέδριο του Ινστιτούτου Εσωτερικών Ελεγκτών Ελλάδας (IIA Greece).
Η αποκάλυψη της ταυτότητάς του συνοδεύτηκε από διώξεις, φυλάκιση, δυσφήμιση και οικονομική καταστροφή. Ο Justo φυλακίστηκε στην Ταϋλάνδη για 547 ημέρες σε άθλιες συνθήκες, αναγκάστηκε να δηλώσει ότι είχε εσφαλμένα κατηγορήσει την ηγεσία της Μαλαισίας, έχασε τη δουλειά του και την περιουσία του και έκτοτε παλεύει να σταθεί ξανά στα πόδια του.
«Οι άνθρωποι πιστεύουν ότι όταν βγαίνεις από τη φυλακή, η ζωή σου είναι εντάξει» μας είπε. «Και πράγματι έχω τη γυναίκα μου, το γιο μου, τους φίλους μου. Αλλά δεν μπορείτε να φανταστείτε το μέγεθος των επιπλοκών. Έγινε εκστρατεία δυσφήμισης εναντίον μου. Δεν μπορούσα να νοικιάσω διαμέρισμα στη Γενεύη, την πατρίδα μου, γιατί η ιδιοκτήτρια μου είπε “Μου αρέσει η ιστορία σου. Μου αρέσει το θάρρος σου. Αλλά φοβάμαι ότι θα βάλουν βόμβα στο πάρκινγκ μας”.
Δεν μπορώ να ανοίξω τραπεζικό λογαριασμό στην Ελβετία. Αν πάω τώρα σε μία τράπεζα εδώ στην Ελλάδα για να αλλάξω 1.000 ευρώ, δεν θα μπορέσω να το κάνω, γιατί θα μου ζητήσουν το διαβατήριό μου και αν δώσω το διαβατήριό μου, η οθόνη θα γίνει κόκκινη.
Δεν μπορώ να ταξιδέψω εύκολα. Πήγαινα σε ένα συνέδριο στη Νέα Ζηλανδία και οι αρχές με σταμάτησαν στην Κίνα, στην πτήση τράνζιτ, και με ανάγκασαν να γυρίσω πίσω».
Η υπόθεση ήταν μία από τις μεγαλύτερες υποθέσεις κατάχρησης δημόσιου χρήματος παγκοσμίως και ξεπλύματος μαύρου χρήματος στην Ελβετία. Στη Μαλαισία, ο πρώην πρωθυπουργός Νατζίμπ Ραζάκ καταδικάστηκε σε κάθειρξη 12 ετών για κατάχρηση κεφαλαίων του 1MDB.
Στην Ελβετία, μετά από δέκα χρόνια ερευνών και δικαστικών μαχών, μόλις τον Αύγουστο του 2024 το δικαστήριο καταδίκασε τα πρώην διευθυντικά στελέχη της PetroSaudi, Patrick Mahony και Tarek Obaid για απάτη και ξέπλυμα χρήματος.
Οι κυβερνήσεις της Μαλαισίας έχουν καταφέρει να ανακτήσουν μέρος των κεφαλαίων που είχε καταχραστεί το κύκλωμα.
«Δεν μπορείς να μετανιώνεις όταν κάνεις το σωστό»
Ο ίδιος ο Xavier Andre Justo νιώθει δικαιωμένος, ωστόσο αυτό δεν αλλάζει το γεγονός ότι η καθημερινότητά του χαρακτηρίζεται από ανασφάλεια. Αναγκάστηκε να μετακομίσει στη Βαλένθια και βρίσκει μόνο προσωρινές θέσεις εργασίας.
Πρόσφατα κυκλοφόρησε το βιβλίο «Rendezvous with Injustice – How a family survived hell after blowing the whistle», που έγραψε με τη σύζυγό του για το θρίλερ που έζησαν όταν αποφάσισε «να κάνει το σωστό».
«Δεν μπορείς να μετανιώνεις όταν κάνεις το σωστό» απάντησε στην ερώτησή μου για αν μετάνιωσε για την απόφασή του να γίνει whistleblower – την ίδια ερώτηση που του κάνουν όχι μόνο οι δημοσιογράφοι, αλλά και οι δικοί του άνθρωποι.
«Οι εγκληματίες θα έπρεπε να μετανιώνουν που κάνουν κακά πράγματα, αλλά δεν το κάνουν. Όχι, δεν μετανιώνω. Έμμεσα βοήθησα να σωθούν ζωές, γιατί με τα χρήματα που έχουν τώρα ανακτηθεί στη Μαλαισία, θα δημιουργηθούν υποδομές, νοσοκομεία κλπ. Μετανιώνω, όμως, για την ταλαιπωρία της γυναίκας μου. Λυπάμαι για τον πόνο της οικογένειάς μου, των φίλων μου. Λυπάμαι που έχασα ενάμιση χρόνο μακριά από το γιο μου. Αλλά δεν μπορείς να μετανιώσεις για μια καλή πράξη».
Με αφορμή την πρόσφατη απόφαση της ελληνικής δικαιοσύνης για την άρση της ιδιότητας του μάρτυρα δημοσίου συμφέροντος σε δύο μάρτυρες της υπόθεσης Novartis, ρώτησα τον Xavier Andre Justo αν πιστεύει ότι η ταυτότητα των μαρτύρων πρέπει να προστατεύεται.
«Θα πρέπει να προστατεύεται» μου απάντησε «αλλά αυτό είναι στην θεωρία. Στην πράξη, στη δική μου περίπτωση για παράδειγμα, υπήρχαν μόλις 10 υπάλληλοι της Petro Saudi στο Λονδίνο. Ήταν πολύ εύκολο να καταλήξουν σε εμένα ακόμα και αν δεν είχε γίνει το τεχνικό λάθος στο άρθρο. Άρα ναι, η ανωνυμία είναι καλή αλλά σε κάποιες περιπτώσεις, όλοι θα ξέρουν από πού προήλθε η πληροφορία.
Πιστεύω ακράδαντα, και είμαι σίγουρος γι’ αυτό στην περίπτωσή μου, ότι αν δεν είχα κάνει αυτό που έκανα επί επτά χρόνια, συμμετέχοντας σε συνέδρια, γράφοντας το βιβλίο, ασκώντας πίεση στα μέσα ενημέρωσης, οι ένοχοι θα είχαν αφεθεί ελεύθεροι.
Όταν η δικαιοσύνη καθυστερεί, είναι απαραίτητο να βγαίνεις και να στηρίζεις την υπόθεση.
Δεν το έκανα από εκδίκηση. Με έστειλαν στη φυλακή. Μπορώ να ζήσω με αυτό. Εγώ έδωσα τα δεδομένα και μπορώ να ζήσω με τις επιπτώσεις.
Αλλά να χειραγωγούν τη σύζυγό μου. Να απειλούν τους συνεργάτες μου. Να ανησυχούν οι γονείς και οι φίλοι μου. Αυτά δε θα τα άφηνα να περάσουν έτσι.
Κάποιοι μου πρότειναν, όταν ήμουν στη φυλακή, να αλλάξω το όνομά μου για να γλυτώσω. Και τους απάντησα: “θα αλλάξω το όνομα της οικογένειάς μου; Οι εγκληματίες είναι αυτοί που θα πρέπει να αλλάξουν το όνομά τους”».
«Όταν εμπλέκονται πολιτικοί, φτάνεις σε άλλο επίπεδο πολυπλοκότητας»
Ο Xavier Andre Justo πιστεύει ακόμα στο θεσμό των whistleblower. Και πιστεύει ότι αυτή είναι η σωστή επιλογή, παρά τις συνέπειες. Ωστόσο, συμβουλεύει όσους εξετάζουν μία τέτοια απόφαση, να μην κινηθούν μόνοι τους, αλλά να απευθυνθούν σε νομικές εταιρείες ή ΜΚΟ που ειδικεύονται στο θέμα, για να έχουν την απαραίτητη στήριξη.
Εξάλλου, όπως ο ίδιος επισημαίνει, δεν είναι κάθε υπόθεση whistleblowing τόσο επίπονη όσο ήταν η δική του – κυρίως αν αφορά μόνο εταιρικά σκάνδαλα και όχι πολιτικούς.
«Δεν έχω τίποτα εναντίον των πολιτικών, αλλά κάθε φορά που εμπλέκεται η πολιτική ή κάποιος πολιτικός, φτάνεις σε άλλο επίπεδο πολυπλοκότητας.
Γι’ αυτό τώρα υπάρχουν οι επαγγελματίες, οι δικηγόροι και οι ΜΚΟ που μπορούν να βοηθήσουν τους whistleblowers, να τους συμβουλεύσουν και έχουν τα κεφάλαια για να το κάνουν».
Διαβάστε ακόμη
Επίδομα θέρμανσης: Πότε υποβάλλονται οι αιτήσεις – Πώς θα γίνουν οι πληρωμές
Τουρισμός: Οι προορισμοί-πρωταθλητές της φετινής σεζόν – Πώς έκλεισε η σεζόν τον Οκτώβριο (πίνακας)
efood: Η κερδοφορία που στηρίζουν τα… μηχανάκια διανομής
Για όλες τις υπόλοιπες ειδήσεις της επικαιρότητας μπορείτε να επισκεφτείτε το Πρώτο Θέμα