Τον αποκαλούν συχνά «Στιβ Τζομπς των οικιακών συσκευών», αν και η οποιαδήποτε σύνδεση με τον «γκουρού» των έξυπνων κινητών και της ψηφιακής διασυνδεσιμότητας μάλλον τον ενοχλεί. Και τελικά ίσως να είναι και άδικο, με δεδομένο πως η επιδραστικότητα του σερ Tζέιμς Ντάισον, σε έναν χώρο που δεν φθάνει τη δημοφιλία των smartphones, των laptops ή των wearables εξακολουθεί και έχει συνέπεια δεκαετιών. Ειδικά καθώς δημιούργησε και συνεχίζει να δημιουργεί νέες τεχνολογίες, επαναστατικές, που έχουν αλλάξει το τοπίο σε έναν κατά τα άλλα «χώρο βαρετό», όπως ο ίδιος συνηθίζει να λέει, «αλλά με…συναρπαστικές εφευρέσεις και προοπτικές».

Από τις ομώνυμες διάσημες σκούπες με την ευρεσιτεχνία της κυκλωνικής τεχνολογίας, τα πιστολάκια και τις πρέσες μαλλιών, τους ιονιστές, τα ακουστικά ήχου ή ο συνδυασμός τους, πάντα με μία πιο καλλιτεχνική διάθεση, το όνομα του σερ Τζέιμς Ντάισον πλέον έχει γίνει παγκόσμιο. Και από φτωχός απόφοιτος της Σχολής Καλών Τεχνών κατάφερε τελικά να γίνει ένας από τους πιο επιδραστικούς εφευρέτες-μηχανολόγους μηχανικούς των τελευταίων δεκαετιών, φθάνοντας μάλιστα στο Νο2 στη λίστα των πλουσιότερων Βρετανών (προσωπική περιουσία 23 δισ. στερλίνες σύμφωνα με τη λίστα των «Sunday Times» για το 2022).

Αφορμή για τη συνάντησή μας στο Παρίσι ήταν ένα παγκόσμιο event που διοργανώθηκε στο περίφημο Palais de Tokyo, με τίτλο «Σερ Τζέιμς Ντάισον: Μια ζωή μετά τη Σχολή Καλών Τεχνών». Μια γιορτή για την πορεία ενός ανθρώπου που παθιάστηκε όσο λίγοι με τις εφευρέσεις, κατάφερε να τις συνδυάσει με την τέχνη, δεν κάμφθηκε από τη φτώχεια και τις χιλιάδες αποτυχημένες προσπάθειες και πλέον φροντίζει να αφήσει την παρακαταθήκη του στον κόσμο μέσα και από παράλληλες ασχολίες, όπως η αγροδιατροφή ή η εκπαίδευση, καθώς έχει δημιουργήσει μια σειρά από σημαντικές εκπαιδευτικές δομές, όπως το London’s Dyson School of Design Engineering και το The Dyson Building campuses στο London Royal College of Art, τα οποία όλα περιστρέφονται γύρω το πρόγραμμα Steam της επιστήμης, της τεχνολογίας, της μηχανικής, των τεχνών και των μαθηματικών.

«Η ζωή μου είναι γεμάτη από αποτυχίες. Αυτές όμως με οδήγησαν στο να γίνω αυτός που είμαι και να επιτύχω όσα πέτυχα», θα πει χωρίς να διστάσει. Εξάλλου για να καταφέρει να πετύχει την ευρεσιτεχνία της κυκλωνικής τεχνολογίας στις σκούπες έφτιαξε πάνω από 5.100 πρωτότυπα! Αυτό θα πει επιμονή και υπομονή…

Μία μέρα μετά την εκδήλωση σε ένα όμορφο διαμέρισμα στο κέντρο του Παρισιού θα ήταν το ραντεβού μας. Για μια συζήτηση που θα γίνει υπό τους ήχους των ξύλων που έκαιγαν στο εντυπωσιακό τζάκι μιας άλλης εποχής, γύρω από την επιτυχία, την αποτυχία, την προσπάθεια και εν τέλει το μάθημα ζωής από έναν άνθρωπο ο οποίος από το μηδέν (στη Σχολή είχε μόλις ένα ζευγάρι παπούτσια και δύο μπλούζες) κατάφερε να δημιουργήσει μια αυτοκρατορία ακολουθώντας απλώς το πάθος του. Γι’ αυτό εξάλλου και όλοι δυσκολεύονται να του προσδώσουν μία ιδιότητα. Εφευρέτης μηχανικός; Καλλιτέχνης; Επιχειρηματίας; Μάλλον όλα αυτά!

«Δεν συμβιβάστηκα ποτέ, παρά τις αποτυχίες. Ισως ήμουν και τυχερός αφού πάντα έφτανα στο όριο. Προφανώς πίστευα σε αυτό που έκανα. Και πάντα ένιωθα ότι πλησίαζα ολοένα και περισσότερο σε αυτό που έψαχνα. Η αλήθεια είναι πως μόνο η αποφασιστικότητά μου να το “κάνω να δουλέψει” με βοήθησε να συνεχίσω. Η αλήθεια είναι πως εάν πιστεύεις σε κάτι τόσο πολύ είναι δύσκολο να σταματήσεις. Ξέρετε, οι εφευρέτες είναι πολύ βαρετοί άνθρωποι. Εμφανίζονται σαν τρελοί να μιλούν μόνο για τις εφευρέσεις τους. Ηλπιζα να μη γίνω έτσι, ίσως να έμοιαζα λίγο», λέει. «Ημουν παθιασμένος, ασχέτως εάν προσπαθούσα να μην το δείχνω τόσο. Και από οικονομικής άποψης ο μόνος τρόπος για να μην πτωχεύσω τελικά ήταν να κάνω να δουλέψει μία εφεύρεση. Κυριολεκτικά ήταν ο μόνος τρόπος να ξεφύγω. Επομένως είχα τελικά πολλούς λόγους να πετύχω και να μη συμβιβαστώ. Βέβαια εάν στην αρχή των προσπαθειών μου ήξερα ότι θα χρειαζόταν να κάνω πάνω από 5.000 πρωτότυπα μέχρι να βρω το μοντέλο λειτουργίας της νέας τεχνολογίας στις σκούπες, ίσως να μην το ξεκινούσα κιόλας! Ειλικρινά στην αρχή πίστευα ότι θα μου πάρει δύο χρόνια. Τελικά ήταν πέντε, με ό,τι αυτό συνεπάγεται! Κι αυτό επίσης ήταν ένα δίδαγμα για τον χρόνο. Πάντα θα χρειάζεσαι περισσότερο χρόνο απ’ ό,τι υπολογίζεις. Δεν είναι εύκολο. Οπότε σε μια τέτοια περίπτωση το μόνο που σε βοηθάει να συνεχίζεις είναι η γνώση ότι άλλοι θα τα είχαν παρατήσει. Αρα πρέπει να συνεχίζεις… Το λένε και οι δρομείς μεγάλων αποστάσεων. Στον αγώνα των 1.500 μέτρων είναι τέσσερις γύροι στο στάδιο. Στον τρίτο ήδη αισθάνεσαι πολύ κουρασμένος. Κι όμως! Είναι ο γύρος που θα επιταχύνεις περισσότερο επειδή οι περισσότεροι αρχίζουν να εγκαταλείπουν την προσπάθεια».

Μπορεί να ξέρει όμως κανείς εάν τελικά αυτό που επιδιώκει θα είναι και εμπορική επιτυχία; «Οχι, δεν μπορεί να το ξέρεις. Κι αυτό το κάνει πιο συναρπαστικό όλο αυτό και ταυτόχρονα επικίνδυνο, η ανάπτυξη δηλαδή μιας νέας τεχνολογίας για τη δημιουργία ενός νέου προϊόντος. Ποτέ δεν ξέρεις εάν αυτή η τεχνολογία θα δουλέψει. Επειτα με αυτό που πέτυχες πρέπει να φτιάξεις ένα προϊόν. Και φυσικά μέσα σε όλο αυτό μπορείς να κάνεις και λάθος. Αν όλα τα ήξερες από πριν, η ζωή θα παραήταν απλή. Οπότε είναι μέρος του ενθουσιασμού και τρόπον τινά είναι και τζόγος, αλλά με παραγωγικό τρόπο γιατί δημιουργεί δουλειές. Για παράδειγμα, για 12 ολόκληρα χρόνια ανέπτυσσα τους ηλεκτρικούς μας κινητήρες για να φθάσω να τους λανσάρω στην αγορά. Ο πρώτος για τα τότε δεδομένα ήταν επαναστατικός. Σήμερα έχουν κατασκευαστεί 10 φορές καλύτεροι λόγω του ανταγωνισμού. Αρα τίποτα δεν σταματά να εξελίσσεται. Οπότε πρέπει να σκέφτεσαι μακροπρόθεσμα. Στην Dyson Ltd, που είναι ιδιωτική επιχείρηση, μπορούμε να το κάνουμε αυτό. Δεν χρειάζεται να κοινοποιούμε τις οικονομικές μας επιδόσεις κατά τη διάρκεια αυτής της διαδικασίας. Τον πήχη τον βάζουμε εμείς. Και επίσης κάνουμε κάτι που μας αρέσει και θέλουμε και όχι για να ευχαριστήσουμε μετόχους που θέλουν οικονομικές επιδόσεις. Επομένως πάντα σκεφτόμαστε την τεχνολογία, το προϊόν και τους ανθρώπους που το αγοράζουν. Είναι πολύ συγκεκριμένη η στόχευσή μας. Δεν μας νοιάζει τι λένε οι άνθρωποι του χρήματος και των αγορών. Μας ενδιαφέρει μόνο το προϊόν και η τεχνολογία. Είναι το σωστό προϊόν; Ο κόσμος θα το αγοράσει;» τονίζει.

Σε αυτή την πορεία γεμάτη από αποτυχίες, όπως περιέγραψε στην εκδήλωση, ποια θεωρεί ότι ήταν η μεγαλύτερη που είχε και τι έμαθε απ’ αυτή, είναι η εύλογη ερώτηση.

«Υποθέτω η μεγαλύτερή μου αποτυχία ήταν η πρώτη εταιρεία που έφτιαξα. Ημουν μέτοχος μειοψηφίας. Εγώ “έτρεχα” την εταιρεία και μου έλεγαν οι άλλοι τι πρέπει να κάνω. Το ξέρω, ακούγεται εγωιστικό, όμως εγώ ήμουν η εταιρεία και έπρεπε να ακούω τους άλλους. Στο τέλος μάλιστα βρέθηκα εκτός. Η μεγαλύτερη αποτυχία μου λοιπόν μου έμαθε ότι πρέπει να έχω τον έλεγχο, να κρατάω τις μετοχές και επομένως οι αποτυχίες ή οι επιτυχίες να είναι δικές μου και όχι άλλων», απαντά.

Γι’ αυτό εξάλλου και μονίμως απαντά αρνητικά στο ενδεχόμενο η εταιρεία του να ακολουθήσει το παράδειγμα των παραδοσιακών πολυεθνικών στον χώρο των οικιακών συσκευών και να κάνει δημόσια εγγραφή μπαίνοντας σε κάποιο Χρηματιστήριο. «Οχι. Προτιμώ να πτωχεύσω», μας απαντά. «Είμαι αυτός που είμαι. Σε πολλούς αρέσει μια τέτοια προοπτική, να έχουν δηλαδή δημόσιες εταιρείες, άλλους μετόχους κ.ο.κ. Σ’ εμένα πάλι όχι. Θέλω να πιστεύω ότι τα πάντα εξαρτώνται από εμάς αποκλειστικά. Φυσικά στην πορεία αυτή δεν είμαι μόνος. Εχω το Δ.Σ. Στο τέλος όμως λαμβάνουμε αποφάσεις χωρίς να περιμένουμε την έγκριση από κάποια Γενική Συνέλευση μετόχων ή χωρίς να θέτουμε ως προτεραιότητα την επίτευξη υψηλών οικονομικών επιδόσεων. Οι εταιρείες δεν πρέπει να είναι μόνον αυτό», τονίζει.

Ο ίδιος εξάλλου ακόμα έχει τη δίψα της δημιουργίας και της μάθησης. Αυτό, όπως λέει, τον κάνει ακόμα και τώρα, στα 75 χρόνια του, να ξυπνάει κάθε πρωί και να πηγαίνει στη δουλειά. «Αυτό είναι το σημαντικότερο. Και γι’ αυτό επιμένω ότι οι άνθρωποι πρέπει να συνεχίσουν να πηγαίνουν στις δουλειές τους. Εχουν αλλάξει οι εποχές. Τώρα πρέπει διαρκώς να μαθαίνεις. Ολα είναι διαφορετικά, αλλά ταυτόχρονα και συναρπαστικά. Κι εγώ είμαι τυχερός. Στη δουλειά μου γίνονται πολλά. Οταν έχεις τόσους μηχανικούς να δουλεύουν με τέτοια δίψα. Κάθε μέρα εκπλήσσομαι με αυτά που κάνουν».

Αυτή η προσπάθεια βέβαια μεταφράζεται σε νέες τεχνολογίες. «Το σχέδιό μας για το μέλλον παραμένει περίπου το ίδιο, να αναπτύξουμε νέες τεχνολογίες που θα λειτουργούν καλύτερα χρησιμοποιώντας λιγότερη ενέργεια, πιο φιλικά στο περιβάλλον υλικά, πιο αποδοτικά. Γενικά αυτό που προσπαθούμε να κάνουμε είναι να λύσουμε με τα προϊόντα μας τα προβλήματα των ανθρώπων στην καθημερινότητά τους. Και ο κόσμος αυτό περιμένει από εμάς», σημειώνει.

Σε αυτό πλέον θα συμβάλει η τεχνητή νοημοσύνη και η ρομποτική, πάνω στην οποία τα τελευταία χρόνια δουλεύει πολύ η εταιρεία του σερ Τζέιμς Ντάισον. «Η τεχνητή νοημοσύνη είναι πολύτιμος βοηθός. Θεωρώ ότι μπορεί να βγάλει από την εξίσωση ένα μεγάλο ποσοστό της πιθανής αποτυχίας ώστε να πετύχεις κάτι. Ενα νέο προϊόν για να δημιουργηθεί είναι κάτι ιδιαίτερα πολύπλοκο. Η τεχνητή νοημοσύνη μπορεί να κάνει τα προϊόντα πιο αποδοτικά και πιο φθηνά», σημειώνει. «Για παράδειγμα, οι μπαταρίες. Η καλύτερη επίδοσή τους είναι όταν είναι 50% φορτισμένες και δεν τις αφήνεις να ξεφορτιστούν ποτέ. Ο,τι διαφορετικό έχει ως συνέπεια η μπαταρία να επιβαρύνεται. Οπότε η τεχνητή νοημοσύνη μπορεί να βρει τρόπους αυτό να λειτουργήσει καλύτερα».

Για το εάν η επιδίωξή του ήταν πάντα τα προϊόντα του να θεωρούνται «πολυτελή» στην αγορά, ο ίδιος απαντά αρνητικά. «Τα προϊόντα μας απευθύνονται σε όλους. Ναι, είναι ακριβά διότι επενδύουμε πολλά λεφτά στην ανάπτυξή τους. Δεν είμαστε εταιρεία που θα σχεδιάσουμε πάνω στο κόστος. Οπότε, ναι, θα είναι πιο ακριβά στην αγορά. Αυτή όμως δεν ήταν η πρόθεσή μου εξαρχής», σημειώνει.

Το όραμά του για το μέλλον και την εξέλιξη των απαιτήσεων των νοικοκυριών; «Δεν υπάρχει κάποιο συγκεκριμένο. Αυτό που μπορώ να πω είναι ότι σήμερα δουλεύουμε πολύ γύρω από τη ρομποτική. Σε αυτό εστιάζουμε για πολλούς λόγους. Γενικά θεωρώ ότι η “βοήθεια για το σπίτι” είναι σημαντική και θα εξελιχθεί ακόμα περισσότερο. Οπότε στόχος είναι να φτιάχνεις προϊόντα με υψηλή τεχνολογία, υλικά που απαιτούν λιγότερη ενέργεια, πιο φιλικά στο περιβάλλον, εύκολα στα χρήση, πιο αποδοτικά και αξιόπιστα».

Who is who

Ως αγόρι ο σερ Τζέιμς Ντάισον φοίτησε στα περιβόητα σχολεία Gresham στο βόρειο Νόρφολκ. Στα 9 έμεινε ορφανός από πατέρα. Μετά την αποφοίτησή του πήγε στο Λονδίνο, όπου παρακολούθησε για έναν χρόνο μαθήματα στο Byam Shaw School of Art (1965-66) πριν σπουδάσει τελικά έπιπλα και εσωτερική διακόσμηση στο Royal College of Art (1966-70). Στο τελευταίο ίδρυμα μυήθηκε στις δημιουργικές δυνατότητες συνδυασμού της μηχανικής με το σχέδιο. Το 1970 πήγε να εργαστεί για τη Rotork Controls Ltd, όπου μαζί με τον αντισυμβατικό πρόεδρο της εταιρείας, Τζέρεμι Φράι, σχεδίασαν και παρήγαγαν το Sea Truck, ένα μικρό, γρήγορο, ευέλικτο αποβατικό σκάφος.

Το 1974 ο Ντάισον ίδρυσε τη δική του εταιρεία για την παραγωγή του Ballbarrow, ενός πλαστικού κάδου που έμοιαζε με καρότσι οικοδομής και το οποίο αντί για συμβατική στενή ρόδα στηριζόταν σε μία μεγάλη μπάλα προκειμένου να μην κολλάει στο χώμα ή στη λάσπη.

Το 1978 έχοντας να αντιμετωπίσει διαρκώς τα βουλωμένα φίλτρα αέρα στο εργοστάσιο που παρήγαγε το Ballbarrow, κατασκεύασε έναν συλλέκτη σωματιδίων κυκλώνα παρόμοιο με αυτό συσκευών που χρησιμοποιούνται σε μεγαλύτερες βιομηχανικές εγκαταστάσεις. Προσαρμόζοντας αυτή τη λύση σε οικιακές ηλεκτρικές σκούπες, εργάστηκε για τα επόμενα πέντε χρόνια, δοκιμάζοντας περισσότερα από 5.000 πρωτότυπα, προτού παραγάγει ένα ικανοποιητικό μοντέλο σκούπας που στροβιλίζει τον εισερχόμενο βρόμικο αέρα γύρω από ένα κυλινδρικό δοχείο, όπου η σκόνη διαχωρίζεται με φυγόκεντρη δύναμη και κάθεται από τη βαρύτητα ενώ ο καθαρός αέρας βγαίνει από την κορυφή.

Στην αρχή ο ίδιος θέλησε να πουλήσει αυτή την τεχνολογία, όμως οι κατασκευαστές παραδοσιακής ηλεκτρικής σκούπας τύπου σακούλας δεν έδειξαν ενδιαφέρον. Την τεχνολογία του πρωτότυπου τότε, G-Force, την πούλησε σε μία εταιρεία στην Ιαπωνία, όπου έγινε εμπορική επιτυχία και κέρδισε ένα βραβείο σχεδίασης το 1991.

Αποφασίζοντας πλέον να μπει ο ίδιος στο κομμάτι της μαζικής παραγωγής σκούπας, δύο χρόνια αργότερα θα ανοίξει ένα νέο εργοστάσιο στο βόρειο Wiltshire και το 1995 το μοντέλο Dual Cyclone θα γίνει η ηλεκτρική σκούπα με τις μεγαλύτερες πωλήσεις στη Βρετανία, παρά την «τσουχτερή» τιμή. Οι κομψές και πρακτικές συσκευές της Dyson κέρδισαν πολλά βραβεία σχεδιασμού και εκτέθηκαν σε μουσεία τέχνης και σχεδιασμού σε όλο τον κόσμο. Ακολούθησε σειρά άλλων προϊόντων, όπως ο ανεμιστήρα χωρίς λεπίδες Air Multiplier και πολλά άλλα.

Ο σχεδιασμός και η εμπορική επιτυχία του Ντάισον του έδωσαν βήμα στην προσπάθειά του να αναβιώσει το πνεύμα των βρετανικών εφευρέσεων. Το 1997 δημοσίευσε το «Against the Odds» (γραμμένο με τον Giles Coren), μια αυτοβιογραφική αφήγηση της επιμονής του απέναντι στην αποθάρρυνση. Την επόμενη χρονιά έγινε Διοικητής του Τάγματος της Βρετανικής Αυτοκρατορίας. Το 2002 ιδρύθηκε το Ιδρυμα James Dyson με στόχο να ενθαρρύνει τους νέους να εισέλθουν στη μηχανική μέσω της απονομής βραβείων και υποτροφιών. Το 2009 το Συντηρητικό Κόμμα κάλεσε τον Ντάισον να προτείνει πολιτικές για την ενθάρρυνση της καινοτομίας και απάντησε τον Μάρτιο του 2010 με μια έκθεση («Ingenious Britain: Making the UK the Leading High Tech Exporter in Europe»), που πρότεινε, μεταξύ άλλων ιδεών, περισσότερη ελευθερία στα πανεπιστήμια να σχεδιάζουν αντισυμβατικά προγράμματα σπουδών μηχανικής και καλύτερη συνεργασία μεταξύ πανεπιστημίων και εταιρειών τεχνολογίας.

Με τη σύζυγό του, Ντέιρντρε, έχουν τρία παιδιά, την Εμιλι, τον Τζέικ και τον Σαμ, καθώς και έξι εγγόνια.

 

Διαβάστε ακόμα

Πάνος Ρηνιώτης (Billys): Η πλατφόρμα που λύνει τα χέρια διαχειριστών και ενοίκων

Πώς γίνονται πράξη οι νέες ρυθμίσεις με τις δόσεις – Αναλυτικά παραδείγματα

Τουρισμός: Οι προκρατήσεις δείχνουν ότι το 2023 θα είναι καλύτερο από πέρυσι