Εάν μεταξύ των επενδυτών που έχουν τοποθετηθεί στην Ελλάδα υπήρχε ο άτυπος τίτλος του πλέον ένθερμου υποστηρικτή της εγχώριας οικονομίας και των προοπτικών της χώρας μας, αυτός δικαιωματικά θα ανήκε στον Πρεμ Γουάτσα.
Ο 71χρονος επικεφαλής της Fairfax Financial Holdings Limited, με 10ετή παρουσία στα επιχειρηματικά δρώμενα της χώρας, μιλά σε κάθε ευκαιρία για την τεράστια ευκαιρία της Ελλάδας να προσελκύσει ακόμη περισσότερες επενδύσεις, να αξιοποιήσει τους πόρους και το ανθρώπινο δυναμικό της και να πετύχει μια εντυπωσιακή οικονομική ανάκαμψη. Όπως υποστήριζε προ ημερών κορυφαίο κυβερνητικό στέλεχος σχολιάζοντας τις πρόσφατες δηλώσεις του Καναδού μεγαλοεπενδυτή με καταγωγή από την Ινδία, ο Γουάτσα αποτελεί την καλύτερη διαφήμιση για την Ελλάδα στην παγκόσμια επενδυτική κοινότητα.
Τι είπε, όμως, μόλις πριν από λίγες ημέρες ο Γουάτσα σε διαδικτυακή συνομιλία με τον πρωθυπουργό, στο πλαίσιο του συνεδρίου «Reinventing Greece through investments in innovation» που διοργάνωσε ο ΣΕΒ; «Είμαι οπαδός της Ελλάδας. Απ’ όλες τις χώρες της Ευρώπης, η ευκαιρία βρίσκεται εδώ. Σημειώνονται δραματικές αλλαγές και είναι προς τη σωστή κατεύθυνση. Το “τίποτα δεν είναι αδύνατο” συμβαίνει τώρα στη χώρα. Και όταν οι επενδυτές έρθουν και το δουν, θα πειστούν για το ορθόν του λόγου μου. Η Ελλάδα θα συνεχίσει να προσελκύει σημαντικές επενδύσεις. Όπου υπάρχει καλή κυβέρνηση, τα κεφάλαια έρχονται και η ανεργία μειώνεται. Αυτό γίνεται τώρα».
Τα λόγια αυτά έρχονται από έναν παγκοσμίως γνωστό επενδυτή, επικεφαλής μιας από τις μεγαλύτερες εταιρείες χρηματοοικονομικών συµµετοχών στον κόσμο, επονομαζόμενο και «Καναδό Γουόρεν Μπάφετ» λόγω των επενδυτικών αρχών που πρεσβεύει και οι οποίες παραπέμπουν σε αυτές του «σοφού της Ομάχα». Ορισμένοι, βέβαια, μπορεί να αποδώσουν κάποιου είδους υστεροβουλία στα λεγόμενά του. Είναι γνωστή, άλλωστε, στην Ελλάδα -και όχι μόνο- η άποψη επενδυτών και επιχειρηματιών να υπάρχουν καλές σχέσεις με το «γκουβέρνο». Άλλοι ίσως μιλήσουν για ευσεβείς πόθους. Η Fairfax εισήλθε επενδυτικά στην Ελλάδα το 2012, σε μια πολύ δύσκολη περίοδο για τη χώρα, έζησε τη δραματική περίοδο του 2015 επί ΣΥΡΙΖΑ – ΑΝΕΛ όταν διακυβεύτηκε το ευρωπαϊκό της μέλλον, είδε την αξία της τοποθέτησής της να μειώνεται δραματικά και τώρα ο Γουάτσα ελπίζει σε θετικές αποδόσεις από τις επενδύσεις του στη χώρα μας.
Επενδύσεις άνω του 1,5 δισ. ευρώ
Αυτή, όμως, είναι μια πρόχειρη ανάγνωση. Με παρουσία στον τραπεζικό κλάδο (Eurobank), στη βιομηχανία (Μυτιληναίος), στη διαχείριση ακινήτων (Grivalia), στις ασφάλειες (Eurolife), στο retail (Praktiker) αλλά και με τοποθετήσεις σε ελληνικά ομόλογα, η Fairfax Financial Holdings Limited καταγράφει ήδη θετικό πρόσημο από τις τοποθετήσεις της στη χώρα μας, έχοντας την τελευταία δεκαετία τοποθετήσει σε ελληνικά assets κεφάλαια που υπολογίζονται άνω του 1,5 δισ. ευρώ. Και άλλοι επενδυτές έχουν βάλει τα χρήματά τους στην Ελλάδα, σπάνια όμως θα πάρουν θέση τόσο ξεκάθαρα και σε κάθε ευκαιρία υπέρ των αναπτυξιακών προοπτικών της χώρας μας.
Επιπλέον, όσοι γνωρίζουν τον Καναδό μεγαλοεπενδυτή, μιλούν για τον ενθουσιώδη και έμπλεο αισιοδοξίας χαρακτήρα του, κάτι που σε ένα βαθμό εξηγεί και την ένθερμη στάση του για τις μελλοντικές προοπτικές της χώρας. Στα management meetings στα οποία συμμετέχει κατά τις συχνές επισκέψεις του στην Ελλάδα είναι ιδιαίτερα εκδηλωτικός και δεν φείδεται θετικών σχολίων για τα στελέχη και τους επικεφαλής των θυγατρικών της Fairfax στη χώρα μας. Οι αναφορές του στους Φωκίωνα Καραβία (Eurobank), Γιώργο Χρυσικό (Grivallia) και Αλέξανδρο Σαρρηγεωργίου (Eurolife), για τους οποίους ανέφερε πως είναι από τους καλύτερους managers όχι μόνο στην Ευρώπη, αλλά και σε ολόκληρο τον κόσμο, μόνο τυχαίες δεν θεωρούνται.
Τα τελευταία χρόνια ο Γουάτσα φροντίζει να επισκέπτεται με κάθε ευκαιρία τη χώρα μας και πρέπει να έχει περάσει την πόρτα του Μαξίμου για να συναντηθεί με Ελληνες πρωθυπουργούς περισσότερες φορές από πολλούς βουλευτές και επιχειρηματίες. Μάλιστα, όσοι τον γνωρίζουν λένε ότι πλέον έχει συνδεθεί με την Ελλάδα σε προσωπικό επίπεδο. Γεγονός με μεγάλη σημειολογική αξία είναι ότι πριν από λίγα χρόνια οι επικεφαλής της Fairfax, τα υψηλόβαθμα στελέχη του ομίλου, οι επικεφαλής των θυγατρικών σε Ελλάδα και άλλες χώρες και οι οικογένειές τους, περίπου 1.000 άτομα, πέρασαν μια ολόκληρη εβδομάδα στο «Costa Navarino» για τους εορτασμούς των 30 ετών από την ίδρυση της Fairfax.
Ρεαλιστής και κυρίως απόλυτα ειλικρινής προς τους μετόχους του ομίλου που ίδρυσε, ο Γουάτσα δεν είχε διστάσει να παραδεχθεί παλαιότερα πως κάποιες επενδύσεις της Fairfax στη χώρα μας δεν είχαν τις αναμενόμενες επιδόσεις, κυρίως λόγω της πορείας του τραπεζικού κλάδου. Για πολλούς, πάντως, σημείο καμπής στο ισοζύγιο της Fairfax και του Γουάτσα με την Ελλάδα αποτέλεσε η προ τριετίας περίπου αλλαγή του πολιτικού σκηνικού στη χώρα αλλά και το deal Eurobank – Grivalia που έθεσε τις βάσεις για αναστροφή αυτών των επιδόσεων.
Ωστόσο, είχε φροντίσει να στείλει τα κατάλληλα μηνύματα, διαβλέποντας τις επερχόμενες αλλαγές. Σε εκδήλωση του ασφαλιστικού ομίλου Eurolife ERB στο Ζάππειο Μέγαρο, ένα χρόνο νωρίτερα, είχε πει πως είναι αισιόδοξος για την ελληνική οικονομία, καθώς πλησιάζει η ώρα της ανάπτυξης. «Ομως χρειάζονται πολιτικές φιλικές προς τις επιχειρήσεις και οικονομική ελευθερία. Η Ελλάδα μπορεί να γίνει ένα από τα καλύτερα μέρη για να κάνεις δουλειές. Πρέπει να μειωθούν οι φόροι και βλέπω ότι γίνεται αυτό με προσπάθεια για μείωση της φοροδιαφυγής με χρήση περισσότερων ηλεκτρονικών συναλλαγών. Κάντε την Ελλάδα το καλύτερο μέρος για επενδύσεις, δεν υπάρχει κανένας λόγος να μην μπορέσετε να το πετύχετε». Και συνέχισε επισημαίνοντας πως η Ελλάδα διαθέτει ισχυρό δυναμικό ανάπτυξης. «Για να το αξιοποιήσει πλήρως, όμως, τα νέα ταλέντα πρέπει να παραμείνουν στη χώρα και να τους δοθεί η τεχνογνωσία αλλά και η χρηματοδότηση που χρειάζονται για να ανθήσουν.
Μία νέα γενιά επιχειρηματιών, τολμηρών και δημιουργικών, σε ένα περιβάλλον φιλικό προς την επιχειρηματικότητα, μπορεί να βοηθήσει τη χώρα να επιστρέψει σε ισχυρή και διατηρήσιμη ανάπτυξη». Λίγους μήνες αργότερα, o επικεφαλής της Fairfax ανέφερε στην επιστολή που κάθε χρόνο αποστέλλει στους μετόχους του εισηγμένου στο χρηματιστήριο του Τορόντο ομίλου ότι η Ελλάδα αναμένεται τα επόμενα χρόνια να εμφανίσει υψηλή ανάπτυξη, λαμβάνοντας υπόψη την υποχώρηση της οικονομίας τα προηγούμενα χρόνια. Στην ίδια επιστολή σημείωνε: «Μπορούμε πλέον να είμαστε αισιόδοξοι ότι οι επενδύσεις μας στην Ελλάδα (επιτέλους!) θα τα πάνε πολύ καλά». Και ύστερα από μόλις μερικές εβδομάδες μετά τις εκλογές της 7ης Ιουλίου 2019 τόνιζε ότι «η Ελλάδα μπορεί να επωφεληθεί σημαντικά αν ακολουθήσει πολιτικές φιλικές προς τις επιχειρήσεις».
Η πορεία των πραγμάτων επιβεβαίωσε την πρόβλεψή του. Ο Γουάτσα με νωπό το αποτέλεσμα των εκλογών του 2019 επισκέφθηκε ξανά την Ελλάδα και σε συνάντησή του με τον Κυριάκο Μητσοτάκη είχε δηλώσει: «Αν προχωρήσετε έτσι όπως ξεκινήσατε, η Ελλάδα θα είναι μια διαφορετική χώρα σε λίγο καιρό και το επενδυτικό ενδιαφέρον θα είναι πολύ μεγάλο». Οι επιχειρηματικές συμφωνίες και επενδύσεις που ήδη έχουν ξεπεράσει τα 11 δισ. ευρώ μόνο για το 2021 στη χώρα μας αποτελούν ένα μέγεθος που και ο πλέον δύσπιστος δεν μπορεί να αγνοήσει.
Μεγάλη ανάπτυξη
Εκτός από τις δηλώσεις στήριξης στις προοπτικές της χώρας και καλέσματα σε νέους επενδυτές, ο δραστήριος Καναδός δεν διστάζει να διατυπώνει παραινέσεις με στόχο την ακόμη μεγαλύτερη βελτίωση του οικονομικού κλίματος. Στο συνέδριο «Reinventing Greece through investments in innovation» που διοργάνωσε ο ΣΕΒ, ο Γουάτσα υπογράμμισε μεν ότι δεν θα εκπλαγεί αν η ανάπτυξη φτάσει στο 8% στην Ελλάδα και ανέφερε πως σε σύγκριση με το 2017 έχουν γίνει μεγάλες αλλαγές. Τόνισε, ωστόσο, τη σημασία της συνέχισης των μεταρρυθμίσεων. Μιλώντας για τις πρωτοβουλίες της κυβέρνησης να δημιουργήσει ένα φιλικό επενδυτικό περιβάλλον στη χώρα, καθώς αυτό αποτελεί προϋπόθεση για την προσέλκυση επενδυτών, τόνισε πως «το βασικό είναι να είναι ανοιχτά τα πράγματα στους επιχειρηματίες». Κάτι που πιστεύει ακράδαντα, λόγω των προσωπικών του βιωμάτων και μιας μακράς επιτυχημένης πορείας που τον έφερε στη θέση του επικεφαλής ενός επενδυτικού ομίλου με υπό διαχείριση κεφάλαια ύψους 85 δισ. δολαρίων.
Οπως είχε πει παλαιότερα, «ήμουν πραγματικά τυχερός να ξεκινήσω από το μηδέν σε μια χώρα που μου έδωσε όλες τις ευκαιρίες και την ελευθερία να αναπτυχθώ. Η οικονομική ελευθερία είναι η απάντηση στο τι ζητούν οι επιχειρηματίες και οι επενδυτές. Οι επιχειρήσεις και οι επενδύσεις δημιουργούν θέσεις εργασίας. Και αυτό μπορεί να συμβεί και στην Ελλάδα».
Οσο για το εάν βλέπει νέες επενδυτικές ευκαιρίες στη χώρα μας, η απάντησή του είναι ενδεικτική της φιλοσοφίας με την οποία γιγαντώθηκε η Fairfax. Ερωτηθείς για το αν θα συνεχίσει να επενδύει και ποιοι κλάδοι θα τον ενδιέφεραν στην Ελλάδα, απάντησε ότι «δεν είναι το θέμα οι κλάδοι, αλλά οι άνθρωποι. Σε αυτούς επενδύω».
Γεννήθηκε στην Ινδία, πλούτισε στον Καναδά
Το τρίτο από τα τέσσερα παιδιά μιας οικογένειας δασκάλων, ο Πρεμ Γουάτσα γεννήθηκε στο μακρινό Χιντεραμπάντ της Ινδίας και ολοκλήρωσε τις σπουδές του ως χημικός μηχανικός στο φημισμένο Ινδικό Ινστιτούτο Τεχνολογίας στο Μαντράς. Αποφάσισε να αναζητήσει ένα καλύτερο μέλλον στον Καναδά όπου βρισκόταν ήδη ο αδελφός του. Ο ίδιος έχει διηγηθεί πως έφτασε στο Οντάριο με μόλις 8 δολάρια στην τσέπη. Βρήκε δουλειά ως πωλητής κλιματιστικών και παράλληλα σπούδαζε. Κατάφερε να αποφοιτήσει από το University of Western Ontario Business School, αργότερα από το Richard Ivey School of Business και η πρώτη του δουλειά ήταν ασφαλιστής. Γρήγορα μπαίνει στον κόσμο των ασφαλίσεων και των πωλήσεων από τον μέντορά του Τζον Γουάτσον στην Confederation Life, ενώ ασπάζεται την επενδυτική στρατηγική του value investing που ανέδειξε ο Μπέντζαμιν Γκράχαμ.
Σε κάποια από τις συνεντεύξεις του έχει αναφέρει ότι πρότυπά του ήταν ο Τζον Τέμπλετον και ο Γουόρεν Μπάφετ. Το 1984 μαζί με το πρώην αφεντικό του Τόνι Χάμπλιν ιδρύουν μια μικρή επενδυτική εταιρεία, ενώ το 1985 αποκτούν τον έλεγχο μιας μικρής ασφαλιστικής εταιρείας, της Markel Financial, που κινδύνευε με χρεοκοπία. Αλλάζει το όνομά της σε Fairfax, το οποίο προέρχεται από τη σύνθεση των λέξεων «Fair Friendly Acquisition». Μάλιστα ο ίδιος έχει αναφέρει ότι η ιδέα της επωνυμίας ανήκε σε μία από τις γραμματείς του.
«Δεν μπορούσα να βρω δουλειά στην Ινδία, παρά τις σπουδές και τα προσόντα μου. Ηθελα να είμαι αφεντικό του εαυτού μου, να καθορίζω μόνος την τύχη μου. Αφού τα κατάφερα εγώ, που δεν είχα κανένα επιχειρηματικό υπόβαθρο, μπορεί να τα καταφέρει ο καθένας. Το μόνο που χρειάζεται είναι να έχει πάθος με αυτό που κάνει, να μην το κάνει μόνο για τα χρήματα. Επίσης είναι σημαντικό να δίνεις πίσω στην κοινότητα όπου επενδύεις. Οι επιχειρήσεις δεν λειτουργούν σε κενό», έχει πει για την επαγγελματική του πορεία. Η Fairfax διαχειρίζεται σήμερα περιουσιακά στοιχεία ύψους 85 δισ. δολαρίων, εμφάνισε έσοδα 20 δισ. δολαρίων το 2020, είναι εισηγμένη στο Χρηματιστήριο του Τορόντο και απασχολεί πάνω από 15.000 εργαζομένους σε όλο τον κόσμο. Ακολουθώντας μακροπρόθεσμη επενδυτική στρατηγική, οι κύριες δραστηριότητές της εστιάζονται στον ασφαλιστικό κλάδο, ωστόσο διαθέτει σημαντικές μετοχικές συμμετοχές σε σειρά εταιρειών μεταξύ των οποίων στην Blackberry, στην Torstar, στη Stelco, στην Thomas Cook India, στην Dexterra Group κ.α.
«Οτιδήποτε κάνουμε είναι μακροπρόθεσμο. Δουλεύουμε πολύ σκληρά, αλλά ποτέ εις βάρος των οικογενειών μας, του χρόνου μαζί τους. Και πιστεύουμε ότι οι ομάδες τα καταφέρνουν καλύτερα, η ομαδική δουλειά είναι πάνω απ’ όλα», έχει δηλώσει. Ο Γουάτσα έχει στο ενεργητικό του επιτυχημένες προβλέψεις, όπως την ιαπωνική κρίση του 1990 ή τη χρηματοπιστωτική κρίση του 2008. Ως επενδυτής τόνισε ότι το πρώτο πράγμα που εξετάζει σε μια εταιρεία είναι το management της. «Αυτό είναι το πιο βασικό για εμάς. Υπάρχουν και άλλα πράγματα, οικονομικοί δείκτες, στοιχεία, όμως το πιο βασικό είναι αν η φιλοσοφία της διοίκησης ταιριάζει με το μοντέλο μας».
Το καλοκαίρι του 2022 η Fairfax κλείνει δέκα χρόνια παρουσίας στην Ελλάδα. Δεν είναι βέβαιο εάν θα το γιορτάσει ξανά στο «Costa Navarino» ή αλλού, χωρίς αμφιβολία όμως το «ταξίδι» στη χώρα μας αποδείχθηκε μια πραγματική οδύσσεια, όπως το είχε χαρακτηρίσει ο ίδιος σε μία από τις επιστολές που κάθε χρόνο στέλνει στους μετόχους της εταιρείας, προκειμένου να ενημερωθούν για τις επιδόσεις της.
Οι επενδύσεις της Fairfax στην Ελλάδα
Ο Γουάτσα επέλεξε να τοποθετηθεί στην Ελλάδα σε μια πολύ δύσκολη περίοδο, το 2012, όταν η χώρα βρισκόταν στα διεθνή πρωτοσέλιδα ως παράδειγμα προς αποφυγήν και η λέξη «Grexit» μονοπωλούσε τις συζητήσεις. Είχε προηγηθεί εκτενής έρευνα της ελληνικής αγοράς από τον Γουέιντ Μπάρτον, στενό συνεργάτη του Γουάτσα και Νο2 της Fairfax. Ο Μπάρτον, πρόεδρος της Hamblin Watsa, θυγατρικής της Fairfax, η οποία διαχειρίζεται κεντρικά όλες τις επενδύσεις του καναδικού ομίλου, βρέθηκε συχνά στην Ελλάδα με σκοπό να χαρτογραφήσει την αγορά και να εντοπίσει πιθανές επενδυτικές ευκαιρίες.
Συνδετικός κρίκος με την Ελλάδα ήταν ο Γιώργος Χρυσικός, νυν αντιπρόεδρος και μη εκτελεστικό μέλος του Δ.Σ. της Eurobank Holdings, ιδρυτής και managing partner της Grivalia Management Company και πρόεδρος στο Δ.Σ. της Grivalia Hospitality, ο οποίος την περίοδο εκείνη βρισκόταν ήδη στο δυναμικό της τότε Eurobank Properties. Ως απόφοιτος του φημισμένου Business School του αμερικανικού πανεπιστημίου, ο Χρυσικός είχε κοινά σημεία αναφοράς με τον Γουάτσα, ο οποίος είναι θιασώτης της σχολής του Columbia και του περίφημου δασκάλου του value investing Μπέντζαμιν Γκράχαμ.
Το 2012, λίγες εβδομάδες μετά τις διπλές εκλογές εκείνης της χρονιάς, η Fairfax ανακοίνωνε την απόκτηση του 15% των μετοχών της Eurobank Properties, της εταιρείας επενδύσεων σε ακίνητα του ομίλου Eurobank, που αργότερα μετονομάστηκε σε Grivalia Properties ΑΕΕΑΠ, με την αξία της συναλλαγής να ανέρχεται στα 43 εκατ. ευρώ.
Ακολούθησε υποχρεωτική δημόσια πρόταση, μέσω της οποίας το ποσοστό της Fairfax στην Grivalia αυξήθηκε στο 41,5%, ενώ τον Φεβρουάριο του 2014 η Grivalia ενισχύθηκε μέσω ΑΜΚ με 193 εκατ. ευρώ. Ακολούθησαν τοποθετήσεις στη Eurobank, στον Μυτιληναίο, η εξαγορά της Praktiker Hellas και η απόκτηση της ασφαλιστικής εταιρείας Eurolife. Στη συνέχεια, η Fairfax συμμετείχε στην ανακεφαλαιοποίηση της ελληνικής τράπεζας και ηγήθηκε ως anchor investor ομάδας επενδυτών με τη συμμετοχή των Brookfield Asset Management, Capital Group, Mackenzie Funds, Fidelity Funds και WLR Funds, με κεφάλαια 1,3 δισ. ευρώ. Η συμμετοχή της Fairfax ανήλθε σε 400 εκατ. ευρώ. Ακολούθησε το deal Eurobank-Grivalia, μέσω του οποίου η Fairfax κατέστη ο μεγαλύτερος μέτοχος στη νέα τράπεζα.
Παρά τη long term στρατηγική της, η Fairfax δεν διστάζει συχνά να αξιοποιήσει ευκαιρίες στις αγορές, όπως συνέβη μετά τη μεγάλη πτώση λόγω της εμφάνισης της COVID, αγοράζοντας μετοχές της Exxon, καναδικές τράπεζες, Royal Dutch Shell, Alphabet, FedEx κ.ά. τις οποίες πούλησε το 2020 αποκομίζοντας οφέλη 212 εκατ. ευρώ.
Διαβάστε ακόμα:
«Ανάσα» 700 εκατ. ευρώ για φυσικό αέριο, οικιακό-αγροτικό ρεύμα και «κορωνοχρέη»
Μπριζόλα όπως… χαβιάρι: Γιατί το κρέας θα γίνει είδος πολυτελείας
Ταξιδιωτική αγορά: Οι αλλαγές που έφεραν τα δύο χρόνια της πανδημίας σε 4 γραφήματα