Στην ορεινή Ζαγορά, στο ανατολικό Πήλιο, παιδιά κάθε ηλικίας μαζεύονται από νωρίς στην πλατεία του Αϊ-Γιώργη για να στολίσουν για τα Χριστούγεννα.

Το ημερολόγιο γράφει Σάββατο 7 Δεκεμβρίου. Η βροχή έχει ποτίσει το διψασμένο χώμα και τα νερά που κυλούν από το Βουνό των Κενταύρων νομίζεις ότι θα γίνουν χείμαρρος να πλημμυρίσει το χωριό και τα σπίτια με τις χαρακτηριστικές πέτρινες σκεπές. Η νεροποντή έχει ξεθυμάνει, αλλά η πυκνή ομίχλη έχει σκεπάσει το χωριό προσδίδοντας μια μυστηριακή ατμόσφαιρα στο μαγευτικό πηλιορείτικο τοπίο.

Σε λίγο θα φωταγωγηθεί η Ζαγορά και όλοι θα είναι εκεί να το γιορτάσουν με λουκουμάδες και τσικουδιά. Ζευγάρια κάθε ηλικίας, μικρά και μεγάλα παιδιά, ηλικιωμένοι, όλοι γίνονται μια συντροφιά στο χωριό με τους 2.500 μόνιμους κατοίκους. «Μα τι κάνουν τόσοι νέοι στη Ζαγορά;» αναρωτιούνται έκπληκτοι οι επισκέπτες. Απασχολούνται στον πρωτογενή τομέα και την καλλιέργεια μήλων, λένε με χαμόγελο οι ντόπιοι και εξηγούν ότι ο Αγροτικός Συνεταιρισμός της Ζαγοράς κρατά το 90% της οικονομίας του χωριού, συγκεντρώνοντας το 99% των παραγωγών.

Περίπου τρεις γενιές Ζαγοριανών και μια τέταρτη που έχει ήδη ξεκινήσει να παίρνει σειρά γράφουν μια ιστορία 108 ετών για τον μακροβιότερο ίσως συνεταιρισμό της χώρας. Ο Α.Σ. Ζαγοράς με τα φημισμένα μήλα και το χαρακτηριστικό αυτοκόλλητο σήμα Ζαγορίν που μαζί με το φιρίκι ανήκουν στα Προϊόντα Ονομασίας Προέλευσης (ΠΟΠ) από το 1996 είναι ο στυλοβάτης της τοπικής οικονομίας. Διαχειρίζεται 12.000 στρέμματα γης και παράγει κατά κύριο λόγο τα κατακόκκινα μήλα που φτάνουν σε κάθε ελληνικό σπίτι και σε μικρότερες ποσότητες κάστανα, αχλάδια, ακτινίδια και φράουλες.

Σε κάθε μέλος από τα συνολικά 800 αντιστοιχεί ένας κλήρος περίπου 15 στρεμμάτων. Με ετήσιο τζίρο που προσεγγίζει τα 20 εκατ. ευρώ, δίνοντας δουλειά σε 55 άτομα που ανάλογα με τις ανάγκες ανά εποχή ξεπερνούν και τους 100, ο Συνεταιρισμός είναι η ασπίδα και η ασφάλεια των παραγωγών διατηρώντας ταυτόχρονα ένα αυστηρό καθεστώς που τηρεί ευλαβικά τους κανόνες της συνεταιριστικής ένωσης. Για παράδειγμα, κανένα μέλος δεν μπορεί να διαθέσει την παραγωγή εκτός του Συνεταιρισμού της Ζαγοράς. Οταν τη δεκαετία του ’90 μέλη αποπειράθηκαν να το κάνουν, βρέθηκαν αντιμέτωποι με νομικές ενέργειες και κατασχέσεις σπιτιών που μόνο η γενική συνέλευση κατάφερε να ανακόψει για κοινωνικούς λόγους. Ενας από τους βασικούς όρους του καταστατικού είναι να διοχετεύεται στον Συνεταιρισμό το 100% της παραγωγής. Ο νόμος Βορίδη, όπως λένε τα μέλη, έχει κατεβάσει το ποσοστό στο 70%, ωστόσο ο Α.Σ. Ζαγοράς επιμένει να διατηρεί το δικαίωμα για το σύνολο της παραγωγής.

«Οποιος πει ότι θα πεινάσει στη Ζαγορά είναι άξιος της μοίρας του», λέει ο πρόεδρος του Συνεταιρισμού Ιωάννης Κράββαρης. Στη συντριπτική τους πλειονότητα, όπως αναφέρει, οι ντόπιοι ασχολούνται με την αγροτική παραγωγή (μήλα, κάστανα, ακτινίδια), όμως ο τουρισμός έρχεται πλέον δεύτερος ακολουθώντας ανοδική πορεία.

Ο Αγροτικός Συνεταιρισμός Ζαγοράς έχει διακριθεί και έχει καταστεί πρότυπος για τα δεδομένα της ελληνικής οικονομίας. Ο λόγος είναι γιατί έχει καταφέρει κάτι μοναδικό για την ελληνική ύπαιθρο: να κρατήσει ζωντανούς και ενωμένους τους δεσμούς των μελών από το 1916 που ιδρύθηκε -κάτι που στην Ελλάδα έχουν να επιδείξουν μόνο κλάδοι της παραδοσιακής ελληνικής βιομηχανίας-, να επιβιώσει σε δύσκολες συνθήκες παρά τις δοκιμασίες, τους πολέμους και τις κρίσεις που πέρασε και να γλιτώσει ακόμη και τη χρεοκοπία τα δύσκολα χρόνια της δεκαετίας του ’50.

Οι ιστορίες που συνθέτουν συνολικά την ιστορία των καλύτερων μήλων της Ελλάδας είναι πολλές και συνδέονται με την παράδοση στο εμπόριο της Ζαγοράς. Φημισμένη η περιοχή για τη μεταξοπαραγωγή της, κατά τον 17ο και 18ο αιώνα κυριαρχούσε στα υφάσματα και την επεξεργασία νημάτων με ξακουστές τις περίφημες ζαγοριανές καπότες.

Πρόκειται για μάλλινες αδιάβροχες κάπες που εξάγονταν σε πολλές χώρες της Ευρώπης και μεταφέρονταν με τα περίφημα ζαγοριανά καράβια που διέσχιζαν το Αιγαίο, τη Μαύρη Θάλασσα και τη Μεσόγειο με ορμητήριο το Χορευτό.

Σταδιακά το εμπόριο και η παραγωγή μεταξιού και νημάτων δίνουν τη σκυτάλη στην καλλιέργεια του αμπελιού, της πατάτας και των φουντουκιών. Και αμέσως μετά, η παραγωγή μπαίνει στην εντατική καλλιέργεια του μήλου. Η Ζαγορά διαθέτει αρκετές ποικιλίες μήλων, αλλά τη διαφορά θα την κάνει τη δεκαετία του ’30 η εισαγωγή της ποικιλίας Starking Delicious από την Καλιφόρνια.

Ο αστικός μύθος, που κάποιοι επιμένουν ότι είναι και πραγματικότητα, υποστηρίζει ότι εργάτες της Ζαγοράς έκλεψαν τα μπόλια από τα καλιφορνέζικα μήλα, τα μετέφεραν στο χωριό, μπόλιασαν τις παλιές δικές τους ποικιλίες και άρχισαν στη συνέχεια να φτιάχνουν φυτώρια. Εκτοτε, και ειδικά μετά το 1960, η ποικιλία Starking Delicious είναι κινητήριος μοχλός της Ζαγοράς και του ομώνυμου Αγροτικού Συνεταιρισμού.

Ο πρόεδρος του Συνεταιρισμού Ιωάννης Κράββαρης

Το σοκ του «Daniel»

Στο κεφαλοχώρι του Πηλίου, περίπου μιάμιση ώρα από τον Βόλο, ο επισκέπτης ζει έντονα τις εναλλαγές του τοπίου. Η διαδρομή με τις απότομες στροφές και τη μαγεία του δάσους της οξιάς που έχει πάρει φωτιά από τους πορφυρούς και πορτοκαλί χρωματισμούς των φύλλων της εποχής θυμίζει πίνακα ζωγραφικής! Ωστόσο, η διαδρομή που σε κάνει να ανυπομονείς να ατενίσεις τη θάλασσα εκεί που σμίγει με το βουνό έχει γίνει δύσκολη αφού το οδικό δίκτυο καταστράφηκε από την περσινή θεομηνία «Daniel». Σκάμματα σχεδόν παντού, κατεστραμμένα γεφύρια, κομμάτια από μεγάλα βράχια πεσμένα στον δρόμο συνηγορούν στην εικόνα ότι αυτή η γωνιά της Θεσσαλίας έζησε μια μεγάλη καταστροφή. Το βλέπει κανείς στα προσωρινά έργα αποκατάστασης που γίνονται κατά μήκος της διαδρομής αφού οι εργολαβίες των μεγάλων έργων υποδομής θα ξεκινήσουν αρχές του νέου έτους απορροφώντας συνολικούς πόρους ύψους 278,2 εκατ. ευρώ. Αλλά το ζει κανείς ξανά και από τις γλαφυρές περιγραφές των καλλιεργητών.

«Το μεγαλύτερο σοκ για τον Συνεταιρισμό μας δεν ήταν η καταστροφή της φυτικής παραγωγής, η οποία επλήγη σε ποσοστό 10%, αλλά η καταστροφή του οδικού δικτύου. Ημασταν 10 μέρες πριν από τη συγκομιδή όταν συνέβη. Βλέπαμε τα μήλα μας να κρέμονται από τα δέντρα και δεν ξέραμε αν θα μπορέσουμε να φτάσουμε στα χωράφια», περιγράφει η αντιπρόεδρος του Αγροτικού Συνεταιρισμού Δέσποινα Βαρούτα. Η μοναδική γυναίκα στη διοίκηση του μακροβιότερου συνεταιρισμού της χώρας μάς βεβαιώνει ότι η σοδειά σώθηκε χάρη στη συνοχή των παραγωγών και τις γενναίες αποφάσεις του Συνεταιρισμού. «Υπήρξαν παραγωγοί που έλεγαν να αφήσουμε τα μήλα στα δέντρα. Αποφασίσαμε όμως να παλέψουμε και χάρη στην αυτοθυσία όλων βρέθηκαν εκσκαφείς και μηχανήματα που άνοιξαν απροσπέλαστους δρόμους και έτσι προσεγγίσαμε την παραγωγή μας».

Η κυρία Βαρούτα είναι μια δυναμική και δραστήρια γυναίκα που από 16 ετών είναι στα χωράφια (είναι παραγωγός μήλων και κάστανων) και από το 2015 βρίσκεται στην πρώτη γραμμή του Α.Σ. Ζαγοράς.

Σε έναν ανδροκρατούμενο συνεταιρισμό που κρατά για δεκαετίες τα ηνία της παραγωγής της περιοχής, η Ζαγορά διδάσκει πρακτικές βιώσιμης ανάπτυξης, πειθαρχίας και ανάπτυξης, αξιοθαύμαστης διάρκειας, αλλά κυρίως προσαρμογής στις απαιτήσεις και τις αυξημένες ανάγκες της εποχής τις οποίες επηρεάζουν καταλυτικά η λειψυδρία και η κλιματική αλλαγή.

Η αντιπρόεδρος του Αγροτικού Συνεταιρισμού Δέσποινα Βαρούτα

Η μάστιγα της λειψυδρίας

Φέτος η συνολική παραγωγή αγαθών ανήλθε σε 15 εκατομμύρια κιλά, όταν πρόπερσι μόνο τα κόκκινα μήλα έφτασαν στα 17 εκατομμύρια κιλά (πέρυσι λόγω «Daniel» έπεσε στα 10 εκατομμύρια κιλά). Οι παρατεταμένοι καύσωνες και η ανομβρία έχουν πλήξει την παραγωγή και ο φόβος μήπως οι συνθήκες ενταθούν τα επόμενα χρόνια οδηγεί στη λήψη μέτρων. Από τη φετινή σοδειά υπολογίζεται ότι αποσύρθηκαν από το εμπόριο ως σκάρτα και οδηγήθηκαν για χυμό περίπου 4 εκατομμύρια μήλα, κυρίως λόγω των έντονων καιρικών φαινομένων και του καύσωνα. «Αν κάπου έχει βοηθήσει η ξηρασία είναι στη βελτίωση της γεύσης καθώς ανεβάζει τα σάκχαρα και κάνει το μήλο πιο γευστικό», αναφέρει ο κ. Κράββαρης. Ωστόσο, εξαιτίας αυτού έχει επιμηκυνθεί η ποτιστική περίοδος, αφού ανάλογα με τις θερμοκρασίες και τον καιρό οι μηλιές ξεκινούν να ποτίζονται από τον Μάιο, ακόμη και τον Απρίλιο, αν οι ζέστες πιάσουν από νωρίς. Φέτος για έξι μήνες δεν έβρεξε ούτε σταγόνα, ο τουρισμός συνεχώς αυξάνεται και το νερό δεν επαρκεί.

Οπως λένε οι παραγωγοί, για να έχουν καλή σοδειά θέλουν χιόνι ενός έως δύο μέτρων, αλλά στο χωριό έχει να χιονίσει εδώ και τρία χρόνια! Με το χιόνι οι θερμοκρασίες είναι πολύ χαμηλές και καθώς αργεί να λιώσει, εμπλουτίζεται ο υδροφόρος ορίζοντας, παρέχει την υγρασία που χρειάζονται τα δέντρα και σκοτώνει και τις ασθένειες. «Η μηλιά θέλει 720 ώρες να πέσει σε χειμερία νάρκη με θερμοκρασίες κάτω από 5 βαθμούς, που τα τελευταία χρόνια δεν τις πιάνουμε. Μόνο έτσι θα ξεκουραστεί για να μεγιστοποιήσει την παραγωγή τoυ», εξηγεί ο πρόεδρος του Συνεταιρισμού.

Η διαχείριση των υδάτινων πόρων της Ζαγοράς, η ενεργειακή μετάβαση με ορθολογικό τρόπο και η αντιμετώπιση διάφορων ασθενειών που αντιμετωπίζουν οι καλλιέργειες (όπως η καρπόκαψα που χτυπά τον καρπό) είναι μερικές από τις μεγαλύτερες προκλήσεις της νέας εποχής για τον Αγροτικό Συνεταιρισμό Ζαγοράς. Μελέτη του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, που παρουσιάστηκε την περασμένη εβδομάδα στη Ζαγορά από τον καθηγητή του Εργαστηρίου Δενδροκομίας Γιώργο Νάνο, δείχνει ότι οι εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου περιορίζονται στα 60-65 γραμμάρια διοξειδίου του άνθρακα ανά κιλό μήλα και οφείλονται κατά κύριο λόγο στα καύσιμα και τη χρήση μηχανημάτων. Οπως τόνισε, είναι ένα ικανοποιητικό νούμερο, μόνο που ο συνεταιρισμός πρέπει να βάλει τον πήχη πιο ψηλά, να περιορίσει τις μετακινήσεις, ακόμη και να συνενώσει μικρούς απομακρυσμένους κλήρους ώστε το ποσοστό των ρύπων να υποχωρήσει κι άλλο!

Χωρίς φυτοφάρμακα

«Τα φυτοφάρμακα σε μεγάλο βαθμό έχουν εξαλειφθεί και όπου χρησιμοποιούνται είναι βιολογικής προέλευσης. Αυτό σημαίνει ότι τα προϊόντα μας βγαίνουν στην αγορά με μηδενικά υπολείμματα φυτοφαρμάκων. Η Πολιτεία όμως έχει υποχρέωση να ελέγξει αντίστοιχα αγαθά που εισάγει η Ελλάδα από χώρες όπως η Τουρκία και η Βουλγαρία, οι οποίες χρησιμοποιούν φυτοφάρμακα που εμείς ρίχναμε στις καλλιέργειες πριν από 30 χρόνια», επισημαίνει ο κ. Κράββαρης. Στον Συνεταιρισμό υποστηρίζουν ότι η εφαρμογή βιώσιμων μεθόδων καλλιέργειας έχει επίπτωση στο προϊόν κάνοντας το πιο ακριβό μήλο. «Εμείς τιμολογούμε σε μια πιο χαμηλή τιμή (αλλά όχι φθηνή) τα μήλα. Ωστόσο, σε κάποιες απομακρυσμένες περιοχές φτάνουν να τα πουλούν στα 3 ευρώ, με αποτέλεσμα ο κόσμος να νομίζει ότι θησαυρίζουμε»!

Ο Αγροτικός Συνεταιρισμός Ζαγοράς διαθέτει ιδιόκτητες εγκαταστάσεις με συσκευαστήρια και διαλογητήρια δυναμικότητας 100 τόνων την ημέρα, υλοποιώντας επένδυση ύψους 4,7 εκατ. ευρώ. Το 50% των κεφαλαίων κάλυψε το Πρόγραμμα Αγροτικής Ανάπτυξης και το υπόλοιπο 50% ο Συνεταιρισμός. Μεγάλο όμως ζητούμενο για τη συνεταιριστική οργάνωση είναι η επέκταση της υποδομής των ψυκτικών εγκαταστάσεων, αλλά και το ενεργειακό κόστος.

Οι παραγωγοί τονίζουν ότι οι προσπάθειες να εγκαταστήσουν φωτοβολταϊκό σταθμό έπεσαν στο κενό, ενώ η επέκταση της υποδομής μέσω αδιάθετων κονδυλίων ύψους 2,7 εκατ. ευρώ επίσης έχει κολλήσει λόγω του ειδικού καθεστώτος προστασίας της περιοχής (Natura).

Τα βήματα των συνεταιριστών είναι μετρημένα και κάθε επέκταση ζυγίζεται. Υπήρξαν βλέψεις να προχωρήσουν στη μεταποίηση κάστανου που τελικά δεν ευδοκίμησαν, ενώ εξακολουθούν να υπάρχουν σκέψεις για παραγωγή τσιπς μήλου.

Σήμερα το 70% της παραγωγής πηγαίνει στα μεγάλα σούπερ μάρκετ (ΑΒ Βασιλόπουλος, Σκλαβενίτης, Lidl, Μασούτης, My market, Kρητικός), με τις μεγαλύτερες ποσότητες να κατευθύνονται στον Σκλαβενίτη. Το υπόλοιπο 30% καταλήγει στις Λαχαναγορές του Ρέντη και της Θεσσαλονίκης όπου υπάρχουν πρατήρια του Συνεταιρισμού, κάποιες ποσότητες μεταφέρονται σε ανεξάρτητους εμπόρους και άλλες στην επαρχία. Στο εξωτερικό πηγαίνει κάθε χρόνο η περίσσεια της παραγωγής και όταν η σοδειά είναι πολύ καλή, οι εξαγωγές μπορεί να φτάσουν έως και το 10% σε χώρες όπως η Κύπρος, το Ισραήλ και η Αίγυπτος.

 

Μήλα με λιγότερο περιβαλλοντικό αποτύπωμα

Με τη στήριξη αναγνωρισμένων επιστημονικών συνεργατών όπως το Μπενάκειο Φυτοπαθολογικό Ινστιτούτο, ο «Δημόκριτος», το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης και το Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, ο Συνεταιρισμός έχει αναλάβει πρωτοβουλίες σε δύο καίρια ζητήματα που απασχολούν τον πρωτογενή τομέα: τη διαχείριση των υδάτινων πόρων που απαιτούνται στις παραγωγικές διαδικασίες, καθώς και τη διαχείριση του περιβαλλοντικού αποτυπώματος της παραγωγικής δραστηριότητας που συνδέεται με το φαινόμενο του θερμοκηπίου.

Στο πλαίσιο αυτό, ο Συνεταιρισμός έχει ξεκινήσει μια πιλοτική εφαρμογή μιας καινοτόμου τεχνολογίας (φωτοκαταλυτικής νανοδιήθησης), με σκοπό την απομάκρυνση ρύπων από το νερό που χρησιμοποιείται για την πλύση μήλων. Στόχος του προγράμματος «Life Pure Agro H2O» είναι μέσα από τη διαδικασία αυτή να καθαρίζεται το νερό από τα υδατικά απόβλητα της αγροβιομηχανίας και να επαναχρησιμοποιείται. Ο Συνεταιρισμός σε καθημερινή βάση εξοικονομεί 20 κυβικά μέτρα νερού καθώς μέσα από τη διαδικασία της τριπλής πλύσης των μήλων ανακυκλώνεται σχεδόν το 100% του νερού.

Το δεύτερο σημείο της παρέμβασης που κάνει ο Συνεταιρισμός συνδέεται με το πρόγραμμα «Afoot» και το περιβαλλοντικό αποτύπωμα. Με το έργο αυτό γίνεται η ποσοτικοποίηση του περιβαλλοντικού αποτυπώματος της καλλιέργειας μήλου ως προς τις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου. Οπως επιβεβαιώνουν τα στοιχεία, η χειρωνακτική εργασία που τηρείται από το χωράφι μέχρι την προδιαλογή και τη συσκευασία έχει φέρει σημαντικό αποτέλεσμα στη μείωση του περιβαλλοντικού αποτυπώματος. Ετσι τα μήλα Ζαγορίν έχουν το μικρότερο αποτύπωμα άνθρακα στο περιβάλλον σε σχέση με όλα τα υπόλοιπα μήλα στη χώρα.

Διαβάστε ακόμη 

Η λιανική μπαίνει μπροστά για τις τράπεζες

Γιατί επιμένει ο πληθωρισμός – Ποιοι κλάδοι ρίχνουν «λάδι στη φωτιά»

Bloomberg: Γιατί η Κίνα εξετάζει την πώληση του TikTok στον Ελον Μασκ

Για όλες τις υπόλοιπες ειδήσεις της επικαιρότητας μπορείτε να επισκεφτείτε το Πρώτο Θέμα