γράφει ο Θανάσης Μαχιάς*
Είναι δύσκολο να περιγραφούν οι επιπτώσεις της επιβολής του Δημόσιου Λογιστικού στην έρευνα. Να δοκιμάσω χρησιμοποιώντας μια πρόσφατη προσωπική εμπειρία. Στην εξέλιξη ενός εγκεκριμένου προγράμματος βρεθήκαμε στον κυκεώνα της εφαρμογής του Δημόσιου Λογιστικού.
Ζητήθηκε η συνδρομή από τις αντίστοιχες υπηρεσίες, ώστε να προσαρμοστεί η υλοποίηση του στις νέες διαδικασίες. Οι λεπτομέρειες δεν έχουν ιδιαίτερη σημασία. Κάποια στιγμή στην διαδικασία της συζήτησης, υπήρξε μια έκρηξη από τους συνομιλητές «Μα επιτέλους που πάτε και τα σκέφτεστε όλα αυτά, τί ιδιορρυθμίες είναι αυτές που πρέπει εμείς να σας βρούμε λύσεις που δεν υπάρχουν!!!»
Αρχικά προκλήθηκαν ενοχικά σύνδρομα, στη συνέχεια σκέψεις ότι πρέπει να αποφεύγουμε ευφάνταστα θέματα. Τελικά όμως επρόκειτο για έναν από τους μεγαλύτερους επαίνους που έχουν δωθεί. Έναν έπαινο που αποκάλυπτε την καρδιά του προβλήματος. Η δουλειά του ερευνητή είναι ακριβώς αυτή η ιδιορρυθμία, η υλοποίηση πραγμάτων που δεν έχει σκεφτεί κανείς άλλος. Αυτός είναι ο λόγος που χρηματοδοτείται μία έρευνα. Για αυτόν ακριβώς τον λόγο υπάρχουμε.
Η καινοτομία δεν είναι μόνο παραγωγική, αλλά κυρίως είναι ιδιόρρυθμη. Αν την χρειαζόμαστε και την επιθυμούμε, θα πρέπει να συμβιβαστούμε και να ικανοποιούμε τις ιδιορρυθμίες της και τις πρωτοτυπίες της. Θα πρέπει να πληρώνουμε το ρίσκο αποτυχίας, αλλιώς δεν θα απολαύσουμε ποτέ τα πολλαπλάσια οφέλη της επιτυχίας. Η ασυμβατότητα του άγνωστου με τα τετριμμένα είναι η μεγαλύτερη επιβράβευση που μπορείς να πάρεις για τις ιδέες σου. Αλλιώς στραγγαλίζουμε την έρευνα.
Η ένταξη της έρευνας στο Δημόσιο Λογιστικό αυτό ακριβώς κάνει: στραγγαλίζει την έρευνα. Παραδίδει την εξουσία από την φαντασία στην γραφειοκρατία. Μεταθέτει το κέντρο βάρος από την έρευνα, στο διοικητικό σύστημα, που φύσει και θέσει «εχθρεύεται» την απόκλιση από τον κανόνα, επιθυμεί την “σύνεση”, την τακτοποιημένη ρουτίνα, φοβάται το ρίσκο.
Σε μια ιδεατή κατάσταση η γραφειοκρατία θα έπρεπε να σημαίνει περισσότερη δουλειά για τους γραφειοκράτες. Στην πράξη όμως σημαίνει εξουσία σε αυτούς έχουν που έχουν τα αντίθετα κίνητρα. Έχουν κάθε λόγο να μειώνουν την δουλειά και τις ευθύνες τους.
Η βασική συνηγορία υπέρ του δημόσιου λογιστικού είναι η διαφάνεια και ο έλεγχος. Εδώ όμως η πρόσκρουση στην ιδιορρυθμία της έρευνας είναι βίαιη. Πώς θα εκτελέσεις ένα πρόγραμμα που έχει αποστολές δειγματοληψίας 200 ημέρες τον χρόνο, ενώ ταυτόχρονα ο νόμος απαγορεύει πάνω από 60 ημέρες εκτός έδρας; Πώς μπορείς να κάνεις τυχαία δειγματοληψία όταν ο νόμος σε υποχρεώνει να επιλέξεις με προκήρυξη; Η σύγχρονη Ευρωπαϊκή και διεθνής πρακτική υποχρεώνει τον συγγραφέα που έχει επιλεγεί μετά από σκληρή κρίση του άρθρου του, να πληρώνει αδρά για την δημοσίευσή του στο περιοδικό που το δέχτηκε, ώστε να υπάρχει στη συνέχεια ελεύθερη και δωρεάν πρόσβαση σε όλους. Πώς αυτό είναι συμβατό με προκήρυξη; Τα προβλήματα είναι σαν την λερναία Ύδρα, ένα αντιμετωπίζεται, δύο γεννιούνται.
Η έρευνα βρίθει από τέτοια παραδείγματα, σωστότερα αποτελείται μόνο από αυτά. Ιδίως όταν πρέπει επιπλέον να υποστηρίξεις μεγάλες υποδομές. Διαδικασίες ενός μηνός διαστέλλονται στο Δημόσιο Λογιστικό παροπλίζοντας π.χ. τα ερευνητικά σκάφη για δώδεκα μήνες, ακυρώνοντας ερευνητικά προγράμματα.
Προφανώς δεν ζούμε σε ένα κόσμο αγγελικά πλασμένο. Παντού και πάντα υπάρχουν παρεκβάσεις που θα πρέπει να ελέγχονται και να τιμωρούνται. Ακριβώς για αυτό τον λόγο είχε εισαχθεί η διοικητική καινοτομία των ΕΛΚΕ (Ειδικοί Λογαριασμοί Κονδυλίων Έρευνας) που έβγαζαν την έρευνα από το Δημόσιο Λογιστικό προσαρμόζοντας τους ελέγχους και τις διοικητικές πράξεις στην ευελιξία που απαιτεί η έρευνα, η καινοτομία, η παραγωγή νέας γνώσης. Γνωρίσαμε έτσι μια τριακονταετία άνθησης της έρευνας στην Ελλάδα.
Από φέτος το Δημόσιο Λογιστικό επιβλήθηκε παντού και στους ΕΛΚΕ αλλά και στα ιδιωτικού δικαίου ερευνητικά κέντρα (ΝΠΙΔ), πνίγοντας την ελεύθερη σκέψη, την καινοτομία και την έρευνα. Εδώ και 30 χρόνια ο θεσμός των ΕΛΚΕ συνάντησε την εχθρότητα και την πολεμική από το υπόλοιπο δημόσιο. Το βαθύ κράτος νίκησε. Φέτος είναι το σημείο καμπής για τους ιστορικούς του μέλλοντος, να συγκρίνουν την ερευνητική παραγωγή στην χώρα μας πριν και μετά.
Η πολιτεία μόνο στα λόγια δείχνει ενδιαφέρον για την έρευνα. Η εφαρμογή του Δημόσιου Λογιστικού το επιβεβαιώνει για μια ακόμη φορά τόσο για την κυβέρνηση όσο και για την αντιπολίτευση που σιωπά.
Δεν είναι δυνατόν να είσαι υπέρ των ιδιωτικών Παν/μίων και να αποδέχεσαι σιωπηρά το Δημόσιο Λογιστικό στην έρευνα. Το λιγότερο θα έπρεπε να εξαγγέλλεις άμεσα την κατάργησή του, ώστε όλοι να μπορούν να λειτουργούν με τον τρόπο που θεωρείς αποτελεσματικό, καταργώντας τον αθέμιτο ανταγωνισμό.
Από την άλλη, δεν είναι δυνατόν να πιστεύεις ότι η παιδεία και η έρευνα πρέπει να είναι αποκλειστικά δημόσιο αγαθό και ταυτόχρονα να την στραγγαλίζεις, να την ακυρώνεις, υπονομεύοντας και αυτό-συκοφαντώντας την επιλογή σου και μάλιστα σε τομέα που είναι βασικός για την έξοδο από την κρίση.
Ας μην αναρωτιόμαστε γιατί δεν υπάρχει παραγωγή καινοτομίας προς την ελληνική αγορά, την ίδια στιγμή που οι πατέντες που συμμετέχουν ελληνικά ιδρύματα προς την Ευρωπαϊκή Ένωση είναι διπλάσιες του Ευρωπαϊκού μέσου όρου. Εκεί υπάρχει και η χρηματοδότηση και ευέλικτα συστήματα ελέγχου. Και κυρίως ΔΕΝ υπάρχει το Δημόσιο Λογιστικό.
*Ο Θανάσης Μαχιάς είναι διευθυντής Ερευνών στο Ελληνικό Κέντρο Θαλασσίων Ερευνών (ΕΛ.ΚΕ.Θ.Ε.).