Το μακρινό 1975 ο παγκόσμιος πληθυσμός άγγιξε αισίως τα 4 δισεκατομμύρια άτομα. Μόλις μισό αιώνα αργότερα, ο αριθμός αυτός έχει διπλασιαστεί στα 8 δισεκατομμύρια. Η «πληθυσμιακή έκρηξη» των τελευταίων 50 ετών, σύμφωνα με πρόσφατη δημοσκόπηση 50 νικητών των βραβείων Νόμπελ, θεωρείται ως μία εκ των τριών μεγαλύτερων απειλών κατά της ανθρωπότητας. Κανείς, όμως, εξ αυτών δεν έλαβε υπόψη πως ο πληθυσμός αυτός αναμένεται να μειωθεί τα επόμενα 40 χρόνια.
Πληθυσμιακός αφανισμός
Ο λόγος της μείωσης αυτής, σύμφωνα με το Business Insider, δε θα είναι μία κλιματική καταστροφή, ένας παγκόσμιας πόλεμος ή μία νέα πανδημία, αλλά η αύξηση του παγκόσμιου επιπέδου διαβίωσης. Από το ξεκίνημα της Βιομηχανικής Επανάστασης και ύστερα, η αύξηση του επιπέδου διαβίωσης συμβαδίζει με τη μείωση των γεννήσεων. Οι πολίτες είναι -κατά μέσο όρο- υγιέστεροι και πλουσιότεροι, ενώ ζουν περισσότερο και κάνουν λιγότερα παιδιά.
Ως αποτέλεσμα, οι γεννήσεις σε ανεπτυγμένες περιοχές του πλανήτη όπως τις ΗΠΑ, την Ευρώπη και την Κίνα δεν είναι αρκετές για να αντισταθμίσουν τους αντίστοιχους θανάτους. Η πληθυσμιακή αυτή μείωση δεν αποτελεί λόγο για πανηγυρισμούς, αλλά ευθεία απειλή για την παγκόσμια οικονομία. Η έλλειψη εργατικού δυναμικού που θα δημιουργηθεί ως απόρροια του ελλειμματικού «πληθυσμιακού ισολογισμού» θα προκαλέσει σημαντικά προβλήματα στην οικονομία αν δεν ανακαλύψουμε τρόπους αντιμετώπισής της.
Οι οικονομικές και δημογραφικές δυνάμεις που θα οδηγήσουν στις ελλείψεις αυτές μέχρι το τέλος του αιώνα λαμβάνουν χώρα εδώ και δεκαετίες. Κάθε χρόνο καταγράφεται μείωση του αριθμού των γεννήσεων σε όλα τα κοινωνικά στρώματα των ανεπτυγμένων οικονομιών, πολύ υπό του κρίσιμου «φυσιολογικού ρυθμού αντικατάστασης» το επίπεδο, δηλαδή, στο οποίο το μέγεθος του πληθυσμού θα παρέμενε μακροπρόθεσμα σταθερό.
Κάθε κοινωνία, σύμφωνα με τα επίσημα δεδομένα, χρειάζεται 2,1 τέκνα ανά γυναίκα για τη σταθεροποίηση του πληθυσμού της. Στις ΗΠΑ, η αναλογία αυτή κυμαίνεται στα 1,6 τέκνα, ενώ στην Ιαπωνία στο 1,3, στην Κίνα στο 1,2 και στη Νότια Κορέα στο 0,8. Σχεδόν κάθε χώρα πρόκειται σύντομα να γλιστρήσει υπό του μέσου όρου αυτού.
Η κατάσταση στην Ελλάδα
Οι λόγοι είναι πολλαπλοί. Στις ανεπτυγμένες οικονομίες υπάρχουν περισσότερες επαγγελματικές ευκαιρίες για τις γυναίκες, ευκολότερη πρόσβαση στην εκπαίδευση, και μειωμένη βρεφική θνησιμότητα. Σε μακροπρόθεσμο επίπεδο, οι κοινωνίες αυτές καλούνται να αντιμετωπίσουν την αύξηση του μέσου ηλικιακού όρου του πληθυσμού και την απώλεια εργατικού δυναμικού.
Σύμφωνα με το Gates Foundation, ο παγκόσμιος πληθυσμός θα μειωθεί κατά 1 δισεκατομμύριο άτομα μέχρι το τέλος του αιώνα, ενώ στο δυσμενές σενάριο το ποσοστό αυτό θα διπλασιαστεί, μειώνοντας τον πληθυσμό στα 6 δισ. Στη Γερμανία, ο αριθμός του εργατικού δυναμικού θα μειωθεί κατά 1/3, ενώ στην Ιταλία, την Ισπανία και την Ελλάδα το αντίστοιχο ποσοστό θα μειωθεί κατά 50%. Η Πολωνία, η Ρουμανία, η Ιαπωνία και η Κίνα θα απωλέσουν τα 2/3 του εργατικού δυναμικού τους. Αντί για τον υπερπληθυσμό, τώρα πια πρέπει να μιλάμε για έναν «πληθυσμιακό αφανισμό».
Τα προβλήματα…
Αν και η μείωση του πληθυσμού αποτελεί καλά νέα για την κλιματική αλλαγή, θα προκαλέσει προβλήματα στα κοινωνικο-οικονομικά συστήματα. Ο σημαντικότερος παράγοντας της οικονομικής ανάπτυξης τις τελευταίες δεκαετίες είναι το ανθρώπινο δυναμικό. Όσο λιγότερους επαγγελματίες οδηγούς, δασκάλους, μηχανικούς, γιατρούς, νοσηλευτές και προγραμματιστές, μεταξύ άλλων, έχει μία κοινωνία, τόσο περιορίζεται η οικονομική της παραγωγή. Μόλις δυόμισι αιώνες μετά τη Βιομηχανική Επανάσταση, η παγκόσμια οικονομία κινδυνεύει με μακροπρόθεσμη στασιμότητα.
Η στιβαρή οικονομική ανάπτυξη έχει οδηγήσει, παράλληλα, σε αύξηση της ηλικίας συνταξιοδότησης. Παρ’ όλα αυτά, τα δεδομένα αυτά ενδέχεται σύντομα να αναστραφούν. Οι γηραιότεροι σε ηλικία θα είναι πολλοί περισσότεροι των νέων εργαζομένων που θα κληθούν να τους υποστηρίξουν.
Στις ΗΠΑ, το αντίστοιχο ποσοστό το 2020 κυμαινόταν στους 3,5 εργαζομένους ανά συνταξιούχο. Το 2050, η αναλογία αυτή θα μειωθεί στο 2,6, κάτι το οποίο θα αυξήσει την πίεση που δέχεται το παραγωγικό κομμάτι της κοινωνίας για τη στήριξη του συνταξιοδοτούμενου.
Όσο μειώνεται ο αριθμός των εργαζομένων, τόσο θα μειώνονται και τα κρατικά έσοδα από τη φορολόγηση αλλά και οι επενδύσεις των εταιρειών. Ο αυξημένος αριθμός των συντάξεων θα επιβαρύνει τις δημόσιες δαπάνες χωρίς αντίστοιχη αύξηση των εσόδων και ούτω καθεξής.
… και οι λύσεις
Υπάρχουν δύο πιθανές λύσεις για την καταπολέμηση της επερχόμενης κρίσης αυτής: θα μπορούσαμε να αυξήσουμε τον αριθμό των εργαζομένων, ή να βελτιώσουμε την παραγωγικότητά τους. Ο υψηλός αριθμός μεταναστών προς τις ΗΠΑ, για παράδειγμα, αποτελεί παράδειγμα του πως η οικονομία μπορεί να συνεχίσει να κινείται σε αναπτυξιακή τροχιά παρά τη μείωση των γεννήσεων. Η Ιαπωνία, από την πλευρά της, έχει αντισταθμίσει την έλλειψη γεννήσεων μέσω της αυτοματοποίησης και της ψηφιοποίησης της οικονομίας της.
Γι αυτόν το λόγο είναι απαραίτητες περαιτέρω επενδύσεις και ενίσχυση της καινοτομίας και της οικονομίας. Τα επιχειρηματικά μοντέλα που βασίζονται σε πολλές, χαμηλόμισθες θέσεις εργασίας αποτελούν οπισθοδρόμηση. Είναι απαραίτητη η δημιουργία κινήτρων μέσω της αύξησης των κατώτατων μισθών και της επέκτασης της αυτοματοποίησης όπου αυτή κρίνεται δυνατή.
Η αλλαγή αυτή πλεύσης σημαίνει και τον αφανισμό των πεπαλαιωμένων τομέων. Σημαίνει επενδύσεις σε νεοφυείς εταιρείες οι οποίες μπορούν να βελτιώσουν την καθημερινότητά μας. Παράλληλα, σηματοδοτεί και τη δημιουργία μιας δυναμικότερης αγοράς εργασίας η οποία ωθεί τους εργαζομένους στην εύρεση θέσεων που τους ταιριάζουν. Τέλος, αναγκαία κρίνεται και η μεταρρύθμιση του εκπαιδευτικού συστήματος. Στις ΗΠΑ, μεγάλος αριθμός 15χρονων νέων δεν μπορούν καν να διαβάσουν κείμενα βασικού επιπέδου δυσκολίας. Τα σχολεία, αντί για την επιμέλεια και την υπακοή, θα πρέπει να αναπτύξουν μεθόδους ενίσχυσης της δημιουργικότητας και της ικανότητας επίλυσης σύνθετων προβλημάτων των μαθητών.
Η νέα οικονομία αυτή, σύμφωνα με το Business Insider, δεν πρόκειται να επιτύχει χωρίς τη βοήθεια των μεταναστών ανά τον κόσμο. Όσο μειώνεται ο πληθυσμός, οι ανεπτυγμένες οικονομίες θα αλλάξουν το αφήγημα της ξενοφοβίας τους και θα στηρίξουν τους μετανάστες με προγράμματα εκπαίδευσης, κοινωνικής πρόνοιας και εκμάθησης της γλώσσας τους.
Για να αντιμετωπιστεί η επόμενη παγκόσμια κρίση της έλλειψης εργατικού δυναμικού, το μόνο σίγουρο είναι πως χρειάζεται μία ολική ανατροπή όσων ξέραμε μέχρι πρότινος και μία φρέσκια προσέγγιση. Νέες ιδέες, καινοτομίες στους τομείς της ρομποτικής, της ψηφιοποίησης και της καταπολέμησης της κλιματικής αλλαγής. Μόνο με αυτόν τον τρόπο θα επιβιώσουμε ως είδος.
Διαβάστε ακόμη
Ακίνητα: Έρχεται «λίφτινγκ» στις αντικειμενικές αξίες
Η ανάκαμψη της ευρωπαϊκής αυτοκινητοβιομηχανίας παραμένει έρμαιο της ύφεσης
Φυσικό αέριο: Το Κατάρ σε συνομιλίες με Eni και TotalEnergies για μερίδιο σε οικόπεδο στον Λιβάνο