Ως τις αρχές της άνοιξης του 1696, η Αγγλία βρισκόταν στο χείλος μιας τεράστιας οικονομικής κρίσης που σοβούσε επί δεκαετίες.
Την εποχή εκείνη η αγγλική λίρα ήταν κυρίως φτιαγμένη από ασήμι κυρίως και την εποχή του μεσαίωνα ισοδυναμούσε με 0,75 σημερινές στερλίνες.
Με την πάροδο των ετών, οι βασιλείς άρχισαν να μειώνουν την ποσότητα του αργύρου και στα μέσα του 1600 η στερλίνα περιείχε μόλις το 1/3 της αρχικής της ποσότητας αργύρου.
Γρήγορα ακόμα και ο απλός κόσμος κατάλαβε ότι μπορούσε εύκολα να αφαιρέσει λίγο ασήμι από τα νομίσματα. Η μεταλλουργία και η τεχνολογία της ανάμειξης ήταν ακόμα στα σπάργανα και τα περισσότερα νομίσματα που κυκλοφορούσαν ήταν χειροποίητα από αργυροχόους και άρα γεμάτα ατέλειες και παρατυπίες.
Ετσι, μπορούσαν εύκολα να αφαιρούν λίγο ασήμι από τα νομίσματα και να κρατούν το ασήμι για τον εαυτό τους. Τα «πειραγμένα» νομίσματα επέστρεφαν στην κυκλοφορία.
Και όλοι κατέληξαν να… κλέβουν ασήμι από τα κέρματα, από βασιλιάδες μέχρι τον τελευταίο χωρικό. Ακόμη και οι εργαζόμενοι μέσα στο Βασιλικό Νομισματοκοπείο αφαιρούσαν τακτικά το ασήμι από τα νομίσματα που έκοβαν.
Η πρακτική αυτή συνεχίστηκε μέχρι που τα κέρματα έγιναν εξωφρενικά μικρά. Και το πράγμα έγινε χειρότερο, καθώς η τιμή του ασημιού συνέχισε να ανεβαίνει σταθερά. Η Αγγλία ήταν σχεδόν μόνιμα σε πόλεμο, για να μην ξεχνάμε και τον αιματηρό Εμφύλιο του 1640. Τα δημόσια οικονομικά ήταν άθλια και επικρατούσε το χάος.
Ο κόσμος στράφηκε στο ασήμι ως ασφαλές μέσο επένδυσης και η ζήτηση για το μέταλλο κορυφώθηκε.
Ωστόσο, το Βασιλικό Νομισματοκοπείο που αγόραζε ασήμι από τους μεταλλωρύχους και τους εμπόρους για να βγάζει περισσότερα νομίσματα, αρνιόταν να πληρώσει την αγοραία τιμή του μετάλλου. Η επίσημη τιμή ήταν πολύ κάτω από τη χρηματιστηριακή του τιμή. Κι αυτό, μοιραία, οδήγησε σε έλλειψη κερμάτων.
Η αγοραία τιμή του ασημιού έγινε τόσο υψηλή που ο κόσμος άρχισε να λιώνει τα νομίσματα που είχε και να πουλάει το μέταλλο με κέρδος στους αργυροχόους.
Και ιδού το πρόβλημα: τα αγγλικά κέρματα εξαφανίζονταν γρήγορα από την αγορά και τα λίγα νομίσματα που απέμεναν είχαν μειωθεί σε ένα τρομερά μικρό μέγεθος.
Χρειάστηκαν πολλές δεκαετίες για να σοβαρευτεί επιτέλους η κυβέρνηση∙ αυτό συνέβη το 1690 αμέσως μόλις υπέστη μια τεράστια ήττα ο βασιλιάς Γουλιέλμος ο 3ος από το γαλλικό Ναυτικό και ήθελε απελπισμένα να ξαναφτιάξει τον στρατό του.
Η Αγγλία όμως ήταν καταχρεωμένη, τα αποθεματικά ήταν σχεδόν μηδενικά, οι πιστώσεις το ίδιο και… δεν σχεδόν δεν υπήρχαν κέρματα.
Η κυβέρνηση σκέφτηκε διάφορες ιδέες για να βρει γρήγορα ρευστό, όπως αναγκαστικά δάνεια, λοταρίες και χάρτινα λεφτά. To βασικό θέμα όμως ήταν το κόψιμο νομισμάτων. Πώς θα έλυναν αυτό το πρόβλημα;
Πολλοί ήταν υπέρ μιας μεγάλης υποτίμησης, δηλαδή μιας μείωσης της αξίας των νομισμάτων μέχρι του σημείου να φτάσουν σε ισορροπία με την πραγματική τους περιεκτικότητα σε ασήμι.
Αλλοι επέμεναν στη νομισματική επανεκτίμηση ( recoinage). Δηλαδή ανάκληση όλων των νομισμάτων και αντικατάστασή τους από νέα που θα φτιάχνονταν με την καλύτερη τεχνολογία εκείνης της εποχής.
Μερικά από τα πιο λαμπρά μυαλά της Αγγλίας βγήκαν μπροστά για να δώσουν τα φώτα τους. Ανάμεσά τους και ο φιλόσοφος Τζον Λοκ. Ο Λοκ ήταν εντελώς αντίθετος σε μια υποτίμηση, λέγοντας ότι θα εξασθενήσει αν δεν καταστρέψει και τελείως, την εμπιστοσύνη των πολιτών. Και είχε πολλούς υποστηρικτές∙ ένας από αυτούς ήταν ο καλός του φίλος, ο Ισαάκ Νεύτων: θρυλική φυσιογνωμία στην Αγγλία, θα έλεγε κανείς εν ζωή θεός. Με Νεύτωνα και Λοκ στο στρατόπεδο κατά της υποτίμησης η απόφαση για την κυβέρνηση ήταν μονόδρομος: η Βουλή θεσμοθέτησε τη «Μεγάλη Επανεκτίμηση» (Great Recoinage) του 1696.
Ο Νεύτων έγινε θεματοφύλακας του Royal Mint, στις 2 Μαΐου 1696, για να επιβλέπει ο ίδιος το πρόγραμμα.
Το Βασιλικό Νομισματοκοπείο
Η κεντρική τράπεζα της χώρας (Bank of England) ιδρύθηκε μερικούς μήνες νωρίτερα και δεν είχε ακόμα τόση εξουσία. Ετσι, ουσιαστικά ο Νεύτων ήταν ο ντε φάκτο κεντρικός τραπεζίτης της Αγγλίας και αφιέρωσε την ιδιοφυΐα του με αξιοσημείωτη αφοσίωση σε αυτόν τον σκοπό.
Ο ίδιος προσωπικά, εντόπισε, ανέκρινε και εκδίωξε τους παραχαράκτες. Και ήταν επίσης ένας άνθρωπος μεγάλης ακεραιότητας, αφού κάποτε αρνήθηκε μια δωροδοκία 6.000 λιρών, αξίας περίπου 1 εκατομμυρίου δολαρίων σήμερα.
H πικρή αλήθεια όμως, ήταν πως υπήρξε ένας φριχτός κεντρικός τραπεζίτης.
Ρίχτηκε στη μελέτη των διεθνών χρηματαγορών και των τιμών των μετάλλων, αναφερόταν τακτικά στο Κοινοβούλιο με συστάσεις περί προσαρμογής της αξίας των νομισμάτων.
Σε μια αναφορά του 1701, για παράδειγμα, υπολόγισε σχολαστικά ποια θα έπρεπε να είναι η αξία των αγγλικών χρυσών και αργυρών νομισμάτων, με βάση τις τρέχουσες τιμές αγοράς στην Ισπανία και τη Γαλλία.
Ισως ήταν σωστός εκείνη τη δεδομένη στιγμή, πλην όμως αμέσως μετά την αναφορά του… οι αγοραίες τιμές άλλαξαν. Γιατί αυτό κάνουν πάντα οι τιμές στις αγορές: αλλάζουν. Και δεν του πέρασε καν από το μυαλό, ότι ακόμα κι αυτός ο λαμπρός επιστήμων θα ήταν αδύνατο να υπολογίσει την τιμή και την αξία του χρήματος.
O Ισαάκ Νεύτων
Ετσι, η Great Recoinage κατέληξε σε μια ολοκληρωτική καταστροφή: το Βασιλικό Νομισματοκοπείο ανακάλεσε όλα τα παλιά νομίσματα, αλά τα αντικατέστησε με νέα βασισμένα στο βάρος που είχαν σε ασήμι.
Με άλλα λόγια, ο κόσμος πήρε την ίδια ποσότητα ασημιού με αυτήν που είχε παραχωρήσει στο Νομισματοκοπείο. Αλλά αφού η περιεκτικότητα τω νέων νομισμάτων σε ασήμι ήταν υψηλότερη, έλαβαν λιγότερα νομίσματα. Αυτό τους έκανε να νοιώσουν ότι τους ληστεύουν από το κράτος και σύντομα ξέσπασαν άγριες εξεγέρσεις σε όλη τη χώρα. Επίσης, οι αγορές βυθίστηκαν και άρχισε ένα φοβερό σπιράλ υποτίμησης που οδήγησε σε μαζική οικονομική κατάρρευση.
Πίσω από την καταστροφή βρίσκονταν βέβαια οι καλές προθέσεις και οι σκληρές προσπάθειες του Νεύτωνα, αλλά η ιστορία αυτή έγινε ένα πολύ χρήσιμο μάθημα για τους επόμενους κεντρικούς τραπεζίτες. Χωρίς αυτό να σημαίνει βέβαια ότι οι «επίγονοι» του Νεύτωνα έχουν το αλάθητο.
O πρόεδρος της Fed, Τζερόμ Πάουελ
Πριν μερικές εβδομάδες ο πρόεδρος της Fed, της μεγαλύτερης κεντρικής τράπεζας στον κόσμο, έλεγε ότι «ο πληθωρισμός είναι υπερβολικά υψηλός… θα τον μειώσουμε γιατί έχουμε και τα εργαλεία και την αποφασιστικότητα που απαιτείται για τη σταθεροποίηση των τιμών», ενώ απέκλεισε παράλληλα μια αύξηση επιτοκίων πάνω από 50 μονάδες βάσης την κάθε φορά. Η αύξηση έγινε, πλην όμως ήταν αρκετά μεγαλύτερη: 75 μονάδες βάσης και αναμένεται ακόμα μια κατά 0,75% τον Ιούλιο. Γιατί; Γιατί βλέπουν ότι δεν τους βγαίνει. Και είναι λογικό, αφού
-Τα κρατικά χρέη και οι δαπάνες για το έλλειμμα δεν ήταν ποτέ υψηλότερα
– Οι αλυσίδες ανεφοδιασμού βρίσκονται σε χάος.
– Ο Covid εξακολουθεί να δίνει δυναμικό «παρών» μετά από 2+ χρόνια,
– Μαίνεται ένας πόλεμος (στην Ουκρανία)
– Η οικονομία των ΗΠΑ συνεχίζει να συρρικνώνεται και, όπως λένε οι οικονομολόγοι, η επιδείνωση των δεικτών για τις μελλοντικές εξελίξεις διαμορφώνουν το πεδίο για οικονομική συρρίκνωση και στο τρίτο τρίμηνο
Σε τέτοιες συνθήκες ούτε ο Νεύτων δεν θα το έκανε σωστά. Οπότε καλό θα ήταν να υπάρχει πάντα ένα Plan B σε περίπτωση που δεν θα το κάνει σωστά ούτε η Fed, με ό,τι αυτό θα συνεπάγεται και για την παγκόσμια οικονομία.
Διαβάστε ακόμη
Ρεύμα: Τι αλλάζει στη ρήτρα αναπροσαρμογής και τα τιμολόγια από την 1η Ιουλίου
Πλειστηριασμοί: Εβδομάδα… Μυκόνου με επώνυμα σφυριά και αναστολές (pics)