Η υπερθέρμανση του πλανήτη και οι κλιματολογικές αλλαγές τις οποίες βιώνουμε αποτελούν θέμα αιχμής για όλη την ανθρωπότητα. Όμως η πλειοψηφία του κόσμου και των κυβερνήσεων έχει εστιάσει στο δένδρο αγνοώντας το δάσος. Και αυτό γιατί η ζωή πάνω στον πλανήτη δεν απειλείται μόνο από την υπερθέρμανση, ούτε η ανθρώπινη δραστηριότητα είναι η μόνη αιτία. Η υπερβολική έμφαση οδηγεί σε παραπλάνηση της κοινής γνώμης.
Ο κόσμος και οι επιστήμονες έχουν χωριστεί στους «καταστροφολόγους» που υποστηρίζουν ότι η μόνη αιτία του κακού είναι ο άνθρωπος και στους «αρνητές» που από την πλευρά τους διατρανώνουν ότι «ο άνθρωπος δεν έχει σχέση με την υπερθέρμανση του πλανήτη και όλη αυτή η φασαρία είναι μία συνωμοσία για καταρρεύσει η παγκόσμια βιομηχανία.
Στη μέση βρίσκονται οι λεγόμενοι «σκεπτικιστές» που προσπαθούν να εξηγήσουν επιστημονικά το φαινόμενα και να βρουν τις πραγματικές αιτίες στην ολότητά τους.
Στην κατηγορία αυτή εντάσσεται ο καθηγητής Αναστάσιος Τσώνης ο οποίος διδάσκει στο τμήμα Μαθηματικών και Ατμοσφαιρικών Επιστημών στο Πανεπιστήμιο Wisconsin του Μιλγουόκι, ως επίτιμος πλέον. Είναι από τους κορυφαίους παγκοσμίως στον τομέα του. Είναι ο Έλληνας που άνοιξε νέους δρόμους στην επιστήμη του ταρακουνώντας την επιστημονική κοινότητα.
Γεννημένος και μεγαλωμένος στην Ελευσίνα, σπούδασε Φυσικός στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο της Θεσσαλονίκης. Όταν εξέφρασε σε έναν καθηγητή του την επιθυμία να σπουδάσει αστροφυσικός εκείνος του είπε: «Δεν θα έχεις εργασιακό – επαγγελματικό μέλλον με την αστροφυσική. Δεν θα μπορέσεις να ζήσεις τον εαυτό σου. Αφού δεν μπορείς εκ των πραγμάτων να ασχοληθείς με το διάστημα ασχολήσου με το ενδιάμεσο. Την ατμόσφαιρα».
Στη συνέχεια πήγε στο μεγαλύτερο Πανεπιστήμιο του Καναδά, στο ΜacGill του Μόντρεαλ όπου έκανε το μάστερ και το διδακτορικό του.
Εργάστηκε για την καναδική κυβέρνηση για τρία χρόνια αποκτώντας μεγάλη εμπειρία και γνώσεις. Στις ΗΠΑ πήγε το 1985 και από τότε ζει μόνιμα εκεί. «Ζω στην πόλη που ζει και αγωνίζεται ο Γιάννης Αντετοκούνμπο. Πηγαίνω και τον βλέπω σε αρκετούς αγώνες» είναι η απάντηση που δίνει σε όσους τον ρωτούν για την πόλη και το πανεπιστήμιό της. Έχει κάνει 120 δημοσιεύσεις σε επιστημονικά περιοδικά και έχει γράψει δέκα βιβλία.
Όταν τον ρωτούν «εάν πιστεύει στο φαινόμενο της υπερθέρμανσης του πλανήτη» εξανίσταται. «Όταν έχουμε να κάνουμε με ένα επιστημονικής φύσης πρόβλημα δεν υπάρχει χώρος για το ρήμα «πιστεύω». Στην επιστήμη είτε αποδεικνύεις είτε απορρίπτεις. «Πιστεύουμε» όταν δεν μπορούμε να αποδείξουμε την αλήθεια. Για παράδειγμα μπορούμε να πιστεύει στην μετενσάρκωση και στην μετά θάνατον ζωή αλλά δεν μπορούμε να αποδείξουμε τίποτα από τα δύο».
Τον συναντήσαμε πριν από λίγες ημέρες στη διάρκεια επίσκεψής του στην Αθήνα για ένα σημαντικό project που ετοιμάζει.
«Οι αρχαίοι Έλληνες έλεγαν «παν μέτρο άριστον». Που σημαίνει ότι όταν έχουμε δυο άκρα το Α και Β η καλύτερή σου θέση είναι να είσαι στη μέση γιατί αλλιώς θα είσαι με ένα από τα δύο άκρα. Το λέω γιατί η κλιματική αλλαγή έχει γίνει ένα από τα σημαντικότερα θέματα στον πλανήτη. Και όταν ένα θέμα γίνεται τόσο σημαντικό προκαλεί συνήθως πόλωση. Και κάπου στη μέση είναι οι επιστήμονες που προσπαθούν να βγάλουν άκρη» ήταν τα πρώτα του λόγια:
«Αυτό που έχω να πω ως επιστήμονας είναι ότι το κλίμα είναι γεμάτο από περιοδικότητες. Αν κοιτάξουμε αναλύσεις με βάση παλαιοκλιματικά δεδομένα, βλέπουμε ότι υπάρχουν περιοδικότητες στο κλίμα που είναι σε όλες τις κλίμακες. Έχουμε από λίγα χρόνια ή χιλιάδες περιοδικότητα» και εξηγεί:
«Το κλίμα είναι ένα σύνθετο σύστημα με πολλές περιοδικότητες η μία μέσα στην άλλη. Η μία περιοδικότητα είναι οι ωκεανοί και η αργή κίνηση των ωκεανών. Και είναι λογικό ότι οι ωκεανοί έχουν επίδραση στο κλίμα γιατί το 70% του πλανήτη είναι νερό. Ειδικότερα έχουν μεγαλύτερη επιρροή στο κλίμα από ό,τι η ηπειρωτική χώρα. Υπάρχουν θαλάσσια ρεύματα που παίρνουν ίσως και αιώνες να κάνουν την ανακύκλωσή τους.
Οι ωκεανοί απορροφούν το διοξείδιο του άνθρακα από την ατμόσφαιρα και κρατούν χαμηλότερα τις θερμοκρασίες. Αν δεν είχαμε τους ωκεανούς δεν θα είχαμε ζωή. Κανείς δεν ξέρει πόσο. Δεν υπάρχουν μετρήσεις αρκετές και για αυτό δεν καταλαβαίνουμε τη φυσική και μαθητική λειτουργία της ατμόσφαιρας» και προσθέτει:
«Η άλλη περιοδικότητα προέρχεται από αστρονομικές επιδράσεις που αφορούν αλλαγές στην ελλειπτική τροχιά της γης γύρω από τον Ήλιο όπως επίσης αλλαγές στον άξονα περιστροφής της γης, οι κοσμικές ακτίνες και η ηλιακή ακτινοβολία».
Όπως εξηγεί ο Αναστάσιος Τσώνης «αυτές οι περιοδικότητες οδηγούν τον πλανήτη στην εποχή των παγετών και στις μεταπαγετώνιες εποχές όπως αυτή που ζούμε. Έχουμε βγει από την εποχή των παγετών πριν από 30-40.000 χρόνια και στη διάρκεια αυτών αναπτυχθήκαμε και εξελιχθήκαμε. Και θέλουμε άλλα περίπου 10.000 χρόνια για να αρχίσει η θερμοκρασία του πλανήτη να πέφτει και να πηγαίνει προς την εποχή των παγετώνων. Τώρα
Βρισκόμαστε σε αυτή την ανοδική πορεία θέρμανσης του πλανήτη» και συνεχίζει:
«Τα τελευταία 200 χρόνια ζούμε την βιομηχανική επανάσταση η οποία θέλουμε ή δε θέλουμε ήταν αναπόφευκτη. Είναι μέρος της εξέλιξη μας. Και στην αρχή η ανθρώπινη επίδραση στο κλίμα ήταν μικρή αλλά αυτή τη στιγμή είναι γύρω στο 30%. Και συμβαδίζει με τις άλλες δύο αιτίες αλλαγής του κλίματος. Όλες από ένα τρίτο. Δεν ξέρουμε ακριβώς ποια είναι η συμβολή του κάθε παράγοντα, οπότε δίνουμε από 1/3 και αυτό είναι δίκαιο».
Στο σημείο αυτό της συζήτησης κρούει τον κώδωνα του κινδύνου:
«Μέρος της κλιματικής αλλαγής είναι η φυσική εξέλιξη μέσα από το σύστημα του κλίματος. Μέρος αυτού είναι και ο ανθρώπινος παράγοντας. Δεν δέχομαι το άλλο άκρο ότι ο ανθρώπινος παράγοντας δεν είναι σημαντικός. Το πρόβλημα είναι ότι το 30% που αναλογεί στην ανθρώπινη δραστηριότητα και στις επιπτώσεις που έχει αυτή στον πλανήτη γη, θα γίνει πιο μεγάλο αν δεν ληφθούν μέτρα. Αυτό είναι το σημαντικό. Δεν έχουμε φθάσει σε κάποια καταστροφή αλλά αν δεν πάρουμε μέτρα δεν ξέρω που θα φθάσουμε. Θα πρέπει να κοιτάξουμε εναλλακτικές πηγές ενέργειας που είναι πιο καθαρές όπως η ηλιακή ή η πυρηνική. Η αιολική ενεργεία έχει προβλήματα στη μεταφορά και αποθήκευσή της αλλά είναι καθαρή».
Ο Αναστάσιος Τσώνης είναι ο επιστήμονας που έκανε γνωστή στο ευρύτερο κοινό τη θεωρία του χάους και τις εφαρμογές της στις ατμοσφαιρικές επιστήμης. Ότι τα μη γραμμικά συστήματα όπως το κλίμα είναι πάρα πολύ ευαίσθητα στις αρχικές συνθήκες.
«Για πρόγνωση δίνουμε στο μοντέλο τα δεδομένα που έχουμε μέχρι σήμερα οπότε η πρόβλεψη δεν θα είναι καλή σε βάθος χρόνου αλλά για λίγες ημέρες μόνο. Επιπροσθέτως, ο μετεωρολόγος πρέπει να έχει πείρα από το περιβάλλον την εμπειρία του καιρού στον τόπο του».
Ήταν ο πρώτος που εισήγαγε «το δίκτυο» στις κλιματικές επιστήμες το 2005.
«Η πρόβλεψη του καιρού είναι για τις προσεχείς μέρες ενώ η πρόβλεψη του κλίματος είναι για τα επόμενα χρόνια. Είναι δύο διαφορετικά πράγματα, δύο διαφορετικές προβλέψεις. Τα μοντέλα που έχουμε για πρόγνωση καιρού δεν μπορούν να είναι τα ίδια για την πρόβλεψη κλίματος.
»Η ομάδα μου είχε την ιδέα να κοιτάξουμε το κλίμα σαν να ήταν το σώμα μας Για να ξέρω αν είμαι σοβαρά άρρωστος δεν θα πρέπει να ξέρω αν κάθε μου κύτταρο είναι άρρωστο αλλά αν είναι άρρωστα τα ζωτικά μου όργανα.
»Αντί να κοιτάξουμε τι γίνεται σε κάθε τετραγωνικό μέτρο πήραμε τα κλιματικά σήματα που στέλνουν οι ωκεανοί όπως για παράδειγμα ο «Ελ Νίνιο» και δύο σημεία στον βόρειο Ειρηνικό και τα μελετήσαμε όλα μαζί, προσπαθώντας να διαπιστώσουμε πως το ένα επηρεάζει το άλλο και όλα μαζί το περιβάλλον.
»Αν μελετήσεις το καθένα ξεχωριστά καταλήγεις σε λάθος συμπεράσματα. Πρόκειται για τη θεωρία του συγχρονισμένου χάους.
»Για παράδειγμα, έχουμε τέσσερις αθλήτριες της συγχρονισμένης κολύμβησης. Αμα κάνουν το πρόγραμμά τους χωρίς να κρατάει η μία την άλλη από το χέρι δεν θα χαλάσει ο συγχρονισμός. Αν όμως πιαστούν με τα χέρια θα χαλάσει ο συγχρονισμός. Αυτό είδαμε να συμβαίνει με τα λεγόμενα και στο ωκεανικά σήματα. Είναι ένας μαθηματικός τρόπος.
»Υπάρχουν πολλά σημαντικά σήματα από τα καιρικά φαινόμενα μεγάλης έκτασης. Όταν αυτά φθάσουν στη φάση να επηρεάζουν το ένα το άλλο τότε καταστρέφεται ο συγχρονισμός και υπάρχουν κλιματικές αλλαγές οι οποίες όμως είναι περιστασιακές Η αλλαγή γίνεται κάθε 30-40 χρόνια.»
Το συμπέρασμα του Αναστάσιου Τσώνη είναι πως «όλοι φταίμε» στη λογική ότι υπάρχουν πολλοί παράγοντες και παράμετροι πίσω από την κλιματική αλλαγή.
«Πιστεύουμε ότι κάπου στη μέση είναι η πραγματικότητα. Ο άνθρωπος πάντα έχει επιρροή, όταν κόβει δένδρα σε τροπικά δάση της Αμερικής και της νοτιοανατολικής Ασίας, όταν οδηγεί αυτοκίνητα και έχει βιομηχανίες. Κανείς όμως δεν ξέρει σε ποιο ακριβές ποσοστό συμμετέχει ο άνθρωπος. Το έχουμε προσδιορίσει περίπου στο 30%».
Παραδέχεται ότι το θέμα έχει πάρει πολιτική διάσταση:
«Έχει πάρει πολιτική διάσταση το θέμα και κατά τη γνώμη όταν ένα πρόβλημα παίρνει πολιτική διάσταση μπλέκουμε. Τότε αρχίζουν και λένε ότι είσαι σκεπτικιστής ότι είσαι αρνητής αν εκφέρεις άποψη που δεν συνάδει με την κοινώς επικρατούσα. Υπάρχουν influencers που χωρίς να γνωρίζουν το θέμα παίρνουν θέση και επηρεάζουν τον κόσμο. Η οικονομία των ΗΠΑ στηρίζεται βασίζεται στα ορυκτά καύσιμα και η Κίνα αυτά καταναλώνει για τα εργοστάσια τότε.. δεν είναι εύκολο μία χώρα που έχει όλη την οικονομία να τα κόψει θα γίνει σταδιακά».