Η αιφνιδιαστική παραίτηση του γαμπρού του Ερντογάν από την ηγεσία του υπουργείου Οικονομικών της Τουρκίας, σηματοδοτεί μια δραματική αλλαγή στην οικονομική πολιτική της γείτονος, αλλά και σημαντικές ανακατατάξεις στο κυβερνών κόμμα. Κι αυτό γιατί ο 42χρονος Μπεράτ Αλμπαϊράκ, που ανακοίνωσε την παραίτησή του για λόγους υγείας, θεωρείτο από πολλούς ως ο διάδοχος του Ερντογάν, που κρατά τα ηνία της χώρας είτε ως πρωθυπουργός είτε ως πρόεδρος από το 2003.
Η παραίτηση ήρθε μια ημέρα μετά την απομάκρυνση του κεντρικού τραπεζίτη της χώρας, Μουράτ Ουισάλ, προκαλώντας νέα πολιτική και οικονομική αναταραχή στη χώρα που είναι ήδη αντιμέτωπη με μια βαθιά συναλλαγματική κρίση.
Ο Αλμπαϊράκ ανακοίνωσε την απόφασή του μέσω του λογαριασμού του στο Ινσταγκραμ την Κυριακή, με αποτέλεσμα για περισσότερες από 4 ώρες τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης της γείτονος να μη έχουν αναφερθεί καθόλου στην είδηση, περιμένοντας να πάρουν «γραμμή» από τον πρόεδρο Ερντογάν. Σημειώνεται ότι νέος κεντρικός τραπεζίτης ορίστηκε ο πρώην υπουργός Οικονομικών, Νάσι Αγκμπάλ, πολέμιος της οικονομικής πολιτικής που ασκούσε ο Αλμπαϊράκ.
Η λίρα που το τελευταίο διάστημα βρίσκεται σε ελεύθερη πτώση, ενισχύθηκε το πρωί της Δευτέρας κατά 1,7% έναντι του δολαρίου, υποδεικνύοντας την αισιοδοξία των επενδυτών ότι οι αλλαγές που δρομολογούνται τώρα, ίσως επιφέρουν και μια επιστροφή στην «οικονομική ορθοδοξία».
Η θητεία του Αλμπαϊράκ έχει χαρακτηριστεί από -ως επί το πλείστον- μάταιες προσπάθειες για τον έλεγχο της αξίας του νομίσματος χωρίς να καταφύγει η χώρα στην αύξηση των επιτοκίων, καθώς, σύμφωνα με την ευρέως παραγνωρισμένη άποψη του Ερντογάν, τα υψηλότερα επιτόκια οδηγούν σε υψηλότερο πληθωρισμό. Οι περισσότεροι οικονομολόγοι πιστεύουν ότι ισχύει το αντίθετο.
Στα δύο χρόνια που ήταν ο Τσάρος της τουρκικής οικονομίας, ο Μπεράτ Αλμπαϊράκ είχε δεχτεί σφοδρή κριτική τόσο από διεθνείς επενδυτές, όσο και από κόμματα της αντιπολίτευσης, αλλά ακόμα και από στελέχη του κυβερνώντος κόμματος. Ωστόσο, η παραίτησή του εξέπληξε τους πολιτικούς παρατηρητές που θεωρούσαν τον 42χρονο ως έναν από τους πιο στενούς συμμάχους του Ερντογάν και πιθανό συνεχιστή του.
Οικογενειακοί δεσμοί
Η επιθετική πολιτική του Αλμπαϊράκ και οι οικογενειακοί δεσμοί με τον πρόεδρο του είχαν πιστώσει μια βαρύνουσα θέση στο κυβερνών κόμμα, έγινε ωστόσο πολλές φορές και στόχος κριτικής, τόσο από πολιτικούς, όσο και από επενδυτές, που έβλεπαν την Τουρκία λιγότερο ως μια οικονομία με όρους ελεύθερης αγοράς και περισσότερο ως μια υβριδική οικονομία που τελούσε υπό τη διαχείριση και την επιμέλειά του.
Προηγουμένως ο Αλμπαϊράκ ήταν υπουργός Ενέργειας για τρία χρόνια μέχρι που ανέλαβε το υπ. Οικονομικών το 2018.Είναι παντρεμένος με την κόρη του Ερντογάν, Εσρα, από το 2004.
Η πρώτη «βόμβα» του Σαββατοκύριακου – η απόφαση για την καρατόμηση του κεντρικού τραπεζίτη – έπεσε, σύμφωνα με πολλούς αξιωματούχους της κυβέρνησης, λόγω της ενόχλησης του Ερντογάν για τη χρήση δεκάδων δισ. δολαρίων από τα συναλλαγματικά αποθέματα σε μια αποτυχημένη προσπάθεια να σωθεί η λίρα. Η πολιτική αυτή ακολουθήθηκε από την κεντρική τράπεζα με τη ισχυρή στήριξη του υπουργείου του Αλμπαϊράκ.
Αφού ο τελευταίος ανέλαβε τη θέση του ως τσάρος της οικονομίας τον Ιούλιο του 2018, οι τουρκικές αρχές άρχισαν να ξοδεύουν επιθετικά τα αποθεματικά μέσω των πωλήσεων σε δολάρια από κρατικές τράπεζες σε περιόδους αστάθειας της συναλλαγματικής ισοτιμίας. Οι οικονομολόγοι της Goldman Sachs εκτιμούν ότι αυτές οι παρεμβάσεις ξεπέρασαν τα 100 δισεκατομμύρια δολάρια φέτος.
Με τον τρόπο αυτό όμως η τουρκική οικονομία έγινε πιο ευάλωτη σε εξωτερικά σοκ και απέτυχε να σταθεροποιήσει το νόμισμα που την περασμένη εβδομάδα υποχώρησε σε ιστορικά χαμηλά. Το τελευταίο 12μηνο η λίρα έχει χάσει πάνω από το 30% της αξίας της, καταγράφοντας τη χειρότερη επίδοση μεταξύ των νομισμάτων που παρακολουθεί το Bloomberg.
Αναλυτές εκφράζουν ανησυχία για την τουρκική οικονομία, η οποία στηρίζεται, όπως τονίζουν, σε μη βιώσιμη ανάπτυξη, η οποία πλέον με τις διεθνείς συνθήκες και τις επιπτώσεις του κορωνοϊού θα είναι ακόμη πιο ασταθής. Οι προβλέψεις δε για την ισοτιμία της λίρας με τις επικρατούσες συνθήκες παραμένουν δυσοίωνες.
Ασυνήθιστη παραίτηση
Την ανακοίνωση του Αλμπαϊράκ επιβεβαίωσε εκπρόσωπος του υπουργείου Οικονομικών στο Bloomberg, ζητώντας να μην κατονομαστεί. Πάντως ήταν μια κίνηση που εξέπληξε ακόμα και κάποιους στενούς συνεργάτες του Αλμπαϊράκ, που είπαν ότι είχε κλειστό το τηλέφωνό του όταν προσπάθησαν να επικοινωνήσουν μαζί του.
Την Κυριακή μάλιστα διέγραψε και τον λογαριασμό του στο Twitter.
Όσο για τον Μουράτ Ουϊσάλ, που χρημάτισε διοικητής της κεντρικής τράπεζας της χώρας μόλις για 16 μήνες έκανε ακριβώς αυτό που ήθελε ο Ερντογάν. Μείωνε τα επιτόκια και αντιστάθηκε στην πίεση της αγοράς για αύξησή τους για να αποτρέψει μια πτωτική πορεία διαρκείας στη λίρα – ωστόσο, όπως φάνηκε, ούτε αυτό ήταν αρκετό για να παραμείνει στη θέση του.
Ο Αγκμπάλ, ο νέος διοικητής της Κεντρικής Τράπεζας, συχνά έχει ασκήσει κριτική κατά την πολιτικής που ακολουθούσε ο Αλμπαϊράκ να επεμβαίνει στις αγορές. Η τοποθέτησή του μπορεί να σημάνει αύξηση στα επιτόκια, όλ όμως εξαρτώνται από το πόσο έχει διαπραγματευτεί ώστε να έχει μια ανεξαρτησία στη χρήση των εργαλείων που έχει στη διάθεσή του.
Όπως αναφέρουν αναλυτές, περιμένουν ότι ο Αγκμπάλ θα αναλάβει άμεσα δράση να συσφίξει τη νομισματική πολιτιή ώστε να σταθεροποιήσει τη λίρα και σιγά – σιγά να αρχίσει να χτίζει συναλλαγματικά αποθέματα.
Τα ακαθάριστα αποθέματα της Τουρκίας μειώθηκαν κατά 21% φέτος, στα 84,4 δισ. δολάρια, ενώ τα καθαρά συναλλαγματικά αποθέματα υποχώρησαν πάνω από 50% στα 18,4 δισ. δολ. Η κεντρική τράπεζα δανείστηκε δεκάδες δισ. δολάρια κατά τη διάρκεια της 16μηνης θητείας του Ουϊσάλ, μέσω συμφωνιών swaps με εμπορικές τράπεζες.
Συναγερμός για τα αποθεματικά
Πριν από την καρατόμησή του, ο Ουισάλ έλαβε πολλές προειδοποιήσεις για την ταχεία εξάντληση των συναλλαγματικών αποθεμάτων, παράλληλα με εκκλήσεις από αξιωματούχους που ζητούσαν αναθεώρηση των πολιτικών του ΥΠΟΙΚ και του προέδρου.
Για μήνες, ο Ουισάλ δίσταζε να αμφισβητήσει τον υπουργό ή τον πρόεδρο. Τελικά, συμφώνησε και ο ίδιος με τις αυξανόμενες ανησυχίες της τράπεζας σχετικά με τις παρεμβάσεις του Ερντογάν, ανέφεραν άτομα που γνωρίζουν το θέμα. Και αυτό μάλλον του κόστισε και τη θέση του…