Τα πολυτελή ξενοδοχεία σε παλάτια από μάρμαρο, οι ακριβές μπουτίκ και τα πολυσύχναστα καφέ δίνουν στους επισκέπτες στο κέντρο της Λισαβόνας μια αίσθηση του πόσο έχει προχωρήσει η Πορτογαλία από τότε που έφτασε στα πρόθυρα της χρεοκοπίας μόλις πριν από οκτώ χρόνια.
Οι ψηφοφόροι πηγαίνουν στις κάλπες για τις εκλογές της Κυριακής μετά από πέντε συνεχόμενα χρόνια ανάπτυξης που έχουν μειώσει την ανεργία στο μισό, ενώ το δημοσιονομικό έλλειμμα σχεδόν έχει εξαλειφθεί. Απέναντι στον λαϊκισμό και τον φανατισμό που μαστίζουν γειτονικές χώρες όπως η Ισπανία και η Ιταλία, η Πορτογαλία μοιάζει με νησίδα σταθερότητας.
Αλλά υπάρχει επίσης ένας εύθραυστος χαρακτήρας στην επιτυχία της χώρας και μια αμηχανία ότι ο σοσιαλιστής πρωθυπουργός Antonio Costa μπορεί να μην έχει κάνει ό, τι μπορούσε κατά τη διάρκεια των τελευταίων τεσσάρων χρόνων για να προετοιμάσει τη χώρα για την επόμενη ύφεση.
Η ανάπτυξη επιβραδύνεται και τα έσοδα από τη φορολογία έχουν φτάσει σε υψηλό πολλών ετών για την Πορτογαλία σε ποσοστό 35% του ΑΕΠ. Ο Costa θέλει να συνεχίσει να αντιστρέφει τις αυξήσεις της φορολογίας εισοδήματος που επιβλήθηκαν κατά τη διάρκεια της κρίσης. Αυτό αφήνει ελάχιστα περιθώρια ελιγμών για το δημόσιο χρέος που σχεδόν διπλασιάστηκε την τελευταία δεκαετία σε ονομαστικούς όρους και ανήλθε στο 122% του ΑΕΠ πέρυσι.
«Σε μια κρίση, είναι πάντα οι μικρές, ευάλωτες χώρες που πλήττονται», δήλωσε ο Arne Rasmussen, επικεφαλής έρευνας σταθερού εισοδήματος στην Danske Bank στην Κοπεγχάγη. «Δε φαίνεται τώρα, αλλά εάν για κάποιο λόγο υπάρξει μια αβέβαιη πολιτική εικόνα ή η ανάπτυξη επιβραδυνθεί περισσότερο από ό,τι αναμενόταν, οι άνθρωποι μπορεί να αγχωθούν».
Ο Costa τρόμαξε αρχικά τους επενδυτές και τους Ευρωπαίους αξιωματούχους όταν ήρθε στην εξουσία στα τέλη του 2015, αναστρέφοντας ορισμένους από τους όρους της διάσωσης της Πορτογαλίας το 2011. Από τότε έχει εξασφαλίσει την έγκρισή τους, με μία απότομη μείωση του ελλείμματος του προϋπολογισμού, από επίπεδα σχεδόν χρεοκοπίας της τάξεως του 11% το 2010 στο προβλεπόμενο 0,2% για φέτος.
Η S & P Global Ratings αναβάθμισε τον περασμένο μήνα το outlook της αξιολόγησης BBB της Πορτογαλίας σε θετικό από σταθερό, ενώ οι επενδυτές έχουν ωθήσει τις αποδόσεις των 10ετών ομολόγων σε ποσοστό 0,2%, όταν το 2012 ήταν στο τρομακτικό 18%.
Οι δημοσκοπήσεις δείχνουν ότι οι ψηφοφόροι θα δώσουν επίσης την έγκρισή τους και θα δώσουν στον 58χρονο άλλη μία τετραετία.
Παρόλα αυτά, υπάρχουν ανάμικτα συναισθήματα στους δρόμους της Λισαβόνας.
«Η μισή χώρα λέει ότι τα πράγματα είναι καλύτερα, η άλλη μισή λέει ότι είναι χειρότερα», λέει ο Joao Marcos Marchante, ένας 34χρονος εταίρος και παραγωγός στο Nebula, ένα στούντιο animation. «Η αίσθηση που έχω είναι ότι μια πολύ μεγάλη εισροή χρημάτων και ανθρώπων ήρθε στην Πορτογαλία, και αυτό έχει κάνει τα πάντα πιο ακριβά».
Πολλοί κάτοικοι της πρωτεύουσας απομακρύνθηκαν από τις γειτονιές τους όταν οι μισθοί τους δεν κατάφερναν πια να αντεπεξέλθουν στα αυξημένα έξοδα στέγασης, δήλωσε ο Antonio Machado, διευθυντής του Συνδέσμου Ενοικιαστών της Λισαβόνας, ο οποίος προσφέρει νομικές συμβουλές στα μέλη του.
Οι τιμές των ακινήτων στην Πορτογαλία αυξήθηκαν κατά 9,2% μόνο κατά το πρώτο τρίμηνο του έτους. Αντίθετα, οι μέσοι μισθοί είναι οι τέταρτοι χαμηλότεροι στον ΟΟΣΑ και πολλές από τις νέες θέσεις εργασίας πληρώνουν τους ελάχιστους μηνιαίους μισθούς των 600 ευρώ.
«Οι κλάδοι του τουρισμού και της ακίνητης περιουσίας τα πηγαίνουν περίφημα και πολλοί άνθρωποι επωφελούνται από αυτό», δήλωσε ο Ricardo Silva, ένας 43χρονος σερβιτόρος που σερβίρει χοτ ντογκ σε ένα κιόσκι έξω από το κτίριο Cartier στο κέντρο της Λισαβόνας. «Πρέπει απλά οι περισσότεροι από τους άλλους τομείς της οικονομίας να βελτιωθούν για να γίνει η χώρα πιο βιώσιμη».
Οι επικριτές λένε ότι ο Costa έκανε πολύ λίγα πράγματα για να ενισχύσει την αποτελεσματικότητα της χώρας, να μειώσει τη γραφειοκρατία και να περιορίσει τον διογκωμένο τομέα του Δημοσίου. Αυτό αποθαρρύνει τους κατασκευαστές που θα μπορούσαν να βοηθήσουν στον έλεγχο της έκρηξης των τιμών των ακινήτων μέσω της αύξησης της προσφοράς.
«Οι άδειες στη Λισαβόνα χρειάζονται τρελό χρόνο», δήλωσε ο Claude Kandiyoti, διευθύνων σύμβουλος της Krest Real Estate Investments, μιας βελγικής εταιρείας που έχει επενδύσει σχεδόν 100 εκατομμύρια ευρώ στον τομέα των ακινήτων στην Πορτογαλία. «Είναι μια πολύ μεγάλη ανησυχία που μπορεί να απομακρύνει έναν ξένο επενδυτή».
Οι πορτογαλικές εταιρείες εξακολουθούν να διατηρούν υψηλή μόχλευση με εταιρικό χρέος, εξαιρουμένων των τραπεζών, περίπου στο 126% του ΑΕΠ. Η κερδοφορία των τραπεζών είναι χαμηλή και τα μη εξυπηρετούμενα δάνεια παραμένουν στο 8,9%. Ορισμένοι δημόσιοι υπάλληλοι εξακολουθούν να απολαμβάνουν προνόμια που δεν υπάρχουν στον ιδιωτικό τομέα, κάτι που αυξάνει το φορολογικό βάρος.
«Αυξάνουν τους μισθούς των ανθρώπων που δεν πρέπει να πάρουν αυτές τις αυξήσεις», δήλωσε ο Antonio Proenca στο Barreiro, μια πόλη 25 λεπτά με πλοίο από τη Λισαβόνα, που έχει δει πολλούς νέους κατοίκους να μετακινούνται εκεί τα τελευταία χρόνια. Ο μισθός του ως ναυτικού αυξήθηκε «λίγο», είπε, τα τελευταία πέντε χρόνια.
Το κεντροδεξιό κόμμα PSD υπό την ηγεσία του Rui Rio λέει ότι οι μεγάλες μειώσεις της φορολογίας, μεταξύ αυτών και για τις επιχειρήσεις, είναι ο τρόπος για να πάρει μπρος μια οικονομία που καταπνίγεται από τη φορολογική επιβάρυνση.
«Το Σοσιαλιστικό Κόμμα θέλει να συνεχίσει τις δαπάνες για το κράτος», δήλωσε ο Joaquim Sarmento, εκπρόσωπος οικονομικών και χρηματοπιστωτικών υποθέσεων του PSD. «Από ό,τι είδαμε τα τελευταία τέσσερα χρόνια, αυτό δεν είναι κατ ‘ανάγκη καλύτερο και πιο αποδοτικό».
Ο Costa έχει τις δικές του φιλοδοξίες για τη δεύτερη θητεία του – αντιμετώπιση των ανισοτήτων και περαιτέρω αύξηση του κατώτατου μισθού, παραμένοντας πιστός στη δημοσιονομική πειθαρχία.
Εκεί που είναι λιγότερο φιλόδοξος, είναι σχετικά με τις μεταρρυθμίσεις που απαιτούνται για να καταστήσουν την ανάπτυξη της Πορτογαλίας πιο ανθεκτική.
Ακόμα κι αν ξεπεράσει τις προβλέψεις των δημοσκοπήσεων και εξασφαλίσει την απόλυτη πλειοψηφία, ο πρωθυπουργός θα αποφύγει τις πιο επιθετικές προσπάθειες για την αναβάθμιση της οικονομίας, δήλωσε ο Antonio Barroso, αναπληρωτής διευθυντής έρευνας στη συμβουλευτική εταιρεία πολιτικού κινδύνου Teneo στο Λονδίνο.
«Θα συνεχίσει να χαράζει μία κεντρώα πορεία», είπε ο Barroso. «Οι μεγάλες μεταρρυθμίσεις δείχνουν να είναι εκτός ατζέντας».