Με πολλούς τρόπους, όλη η συζήτηση για τις παγκόσμιες κεντρικές τράπεζες που ξεκινούν μια “μεγάλη χαλάρωση” της επιθετικής νομισματικής τους πολιτικής είναι θετική εξέλιξη.
Σε τελική ανάλυση, πώς οι επικεφαλής τραπεζών, από την Ομοσπονδιακή Τράπεζα των ΗΠΑ έως την Τράπεζα της Ιαπωνίας ισχυρίζονται ότι ξέρουν τον τρόπο για να αντιστρέψουν όσα έκαναν κατά την τελευταία δεκαετία; Μιλώ ειδικά για την υποστήριξη των χρηματοπιστωτικών αγορών με εύκολο χρήμα, με αποτέλεσμα το παγκόσμιο χρέος να “φουσκώσει” φτάνοντας σχεδόν τα 250 τρισεκατομμύρια δολάρια.
Οι διοικήσεις αυτές διατήρησαν τα επιτόκια στο μηδέν ή και κάτω από το μηδέν για μεγάλο χρονικό διάστημα – ίσως υπερβολικά μεγάλο, εάν θέλουν να είναι ειλικρινείς με τον εαυτό τους – και χρησιμοποίησαν προγράμματα αγοράς ομολόγων για την περαιτέρω συμπίεση των κρατικών αποδόσεων, την τιμωρία των αποταμιευτών και την προώθηση της κατανάλωσης και της ανάληψης κινδύνων. Το παγκόσμιο χρέος εκτινάχθηκε κατά τις τελευταίες δύο δεκαετίες: από 84 τρισεκατομμύρια δολάρια στις αρχές του αιώνα, σε 173 τρισεκατομμύρια δολάρια κατά τη διάρκεια της οικονομικής κρίσης του 2008, κι από εκεί σε 250 τρισεκατομμύρια δολάρια μια δεκαετία μετά την κατάρρευση της Lehman Brothers Holdings Inc.
Οι κυβερνήσεις είναι σε μεγάλο βαθμό υπεύθυνες για το δανεισμό, το χρέος τους αυξάνεται όχι μόνο ονομαστικά…
… αλλά και ως ποσοστό του παγκόσμιου ΑΕΠ.
Βέβαια, δεν σωρεύουν οι πάντες χρέος. Χάρη στους κανονισμούς μετά την κρίση, οι χρηματοπιστωτικές εταιρείες έχουν γίνει πιο υγιείς και πιο ανθεκτικές σε ένα άλλο πιθανό σοκ, όπως αυτό της Lehman. Κατά την τελευταία δεκαετία, έχουν αυξήσει το χρέος τους κατά μόλις 3 τρισεκατομμύρια δολάρια, αφήνοντας το λόγο του χρέους τους προς το ΑΕΠ τόσο χαμηλό όσο το θυμόμαστε από παλαιότερα.
Αλλά άλλες εταιρείες έχουν προσχωρήσει στη χαλαρότητα, εκμεταλλευόμενες τα «επιτόκια βυθού» για να επιτύχουν μέσω της μόχλευσης τα μεγαλύτερα δυνατά κέρδη. Παλαιότερα είχαν μικρότερο χρέος από ό, τι οι χρηματοπιστωτικές εταιρείες. Μετά από περίπου 27 τρισεκατομμύρια δολάρια δανεισμού, οι υποχρεώσεις είναι σχεδόν τόσο μεγάλες όσο το παγκόσμιο ΑΕΠ.
Τα νοικοκυριά σε ολόκληρο τον κόσμο φαίνεται να βρίσκονται σε παρόμοια θέση όπως πριν από 10 χρόνια. Ως ποσοστό του ΑΕΠ, το χρέος έχει αλλάξει ελάχιστα. Αλλά εξαρτάται πού κοιτάζετε. Με ονομαστικούς όρους, το χρέος των νοικοκυριών βρίσκεταιχαμηλότερα σε ανεπτυγμένες αγορές όπως η Γερμανία, η Ιαπωνία και το Ηνωμένο Βασίλειο. Στην Κίνα, από την άλλη πλευρά, τα νοικοκυριά έχουν συσσωρεύσει χρέη 6,5 τρισεκατομμυρίων δολαρίων, από 757 δισεκατομμύρια δολάρια το 2008.
Τώρα, 10 χρόνια μετά την κατάρρευση της Lehman Brothers, βλέπουμε τα αποτελέσματα του μεγαλύτερου πείραματος σε επίπεδο κεντρικής τράπεζας στην ιστορία. Στην επιφάνεια, μοιάζει να έχει ρυθμιστεί το θέμα. Στις ΗΠΑ, το ποσοστό ανεργίας είναι κοντά σε ένα χαμηλό 48 ετών, ο δείκτης S & P 500 έφθασε πρόσφατα σε ένα άλλο υψηλό όλων των εποχών και οι καταναλωτές είναι σχεδόν τόσο βέβαιοι όσο ποτέ άλλοτε μετά την αλλαγή του αιώνα. Αλλά αν δείτε λίγο πιο βαθιά, τότε θα διαπιστώσετε ότι αυτός ο δρόμος έχει στρωθεί με χρέος, χρέος και περισσότερο χρέος – και ότι είναι μονόδρομος.
Το βάρος του αμερικανικού χρέους
Ας αναφερθούμε αρχικά στην αγορά ομολόγων ύψους 15,3 τρισεκατομμυρίων δολαρίων ΗΠΑ, τη μεγαλύτερη αγορά ομολόγων παγκοσμίως. Είναι αξιοσημείωτο ότι έχει τριπλασιαστεί σε μέγεθος από τον Αύγουστο του 2008. Για το περιεχόμενο αυτού του θέματος, ας ξέρουμε ότι κατά την προηγούμενη δεκαετία, αυξήθηκε κατά “μόνο” 1,5 τρισεκατομμύριο δολάρια, ακόμη και εν μέσω της έναρξης του πολέμου στο Ιράκ. Το σύνολο του ομοσπονδιακού χρέους των Η.Π.Α. αποτελεί τώρα περισσότερο από το 100% του ακαθάριστου εγχώριου προϊόντος της Αμερικής.
Εν τω μεταξύ, τα αμερικανικά νοικοκυριά απομοχλεύτηκαν, με το χρέος τους ως ποσοστό του ΑΕΠ να φθάνει στο χαμηλότερο επίπεδο από το 2002. Οι αμερικανικές χρηματοπιστωτικές εταιρείες έχουν μειώσει την μόχλευση τους, ενώ άλλες εταιρείες έχουν φέρει το δανεισμό τους πίσω, σε επίπεδα που παρατηρήθηκαν τελευταία στο απόγειο της κρίσης.
Μια τάση που αναδύεται…
Αυτό δεν είναι ένα αποκλειστικά αμερικανικό πρόβλημα. Σε ολόκληρο τον κόσμο, το δημόσιο χρέος έχει αυξηθεί κατά την τελευταία δεκαετία, τόσο ονομαστικά, όσο και ως ποσοστό του ΑΕΠ. Ενώ τα άτομα και τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα ήταν απασχολημένα με το να “τακτοποιήσουν τα του οίκου τους” μετά την κρίση, πολλές μεγάλες κυβερνήσεις στράφηκαν προς τις κεντρικές τράπεζες για τονώσουν την οικονομική ανάπτυξη, συνεπώς και να αυξήσουν το χρέος.
Το γεγονός ότι οι κεντρικές τράπεζες κράτησαν χαμηλά τα επιτόκια ενθάρρυνε επίσης τις μη χρηματοπιστωτικές επιχειρήσεις να εκμεταλλευθούν έγκαιρα και συχνά τις αγορές ομολόγων. Σε όλο τον κόσμο, η επιβάρυνση από το χρέος τους αντιπροσωπεύει σήμερα πάνω από το 90% του ΑΕΠ, από περίπου 77% που ήταν το 2008 (κατάρρευση Lehmann), σύμφωνα με στοιχεία του Ινστιτούτου Διεθνών Οικονομικών. Σε κάποιες περιπτώσεις τα έσοδα αυτά διοχετεύθηκαν σε παραγωγικές χρήσεις, αλλά συχνά οι εταιρείες απλώς αγόραζαν τις δικές τους μετοχές, ενισχύοντας την αξία αυτών των μετοχών.
Τώρα, αυτό δεν συνέβη μόνο στις ανεπτυγμένες, ώριμες αγορές. Τα επίπεδα του χρέους των αναδυόμενων αγορών επίσης είναι πολύ υψηλότερα από ό, τι ήταν πριν από 10 χρόνια, ενώ οι επενδυτές που ενδιαφέρονται για αποδόσεις, χλευάζουν τα δάνεια σε δολάρια σε περιοχές όπως η Τουρκία και η Βραζιλία. Φυσικά, τα κράτη αυτά τώρα βρίσκονται υπό πίεση, καθώς η Fed αυξάνει τα επιτόκια, ενισχύοντας το δολάριο και καθιστώντας πιο δαπανηρή για τις εταιρείες των χωρών αυτών την αποπληρωμή των υποχρεώσεών τους. Σε όλες τις αναδυόμενες οικονομίες, το μη χρηματοπιστωτικό εταιρικό χρέος αντιπροσωπεύει σχεδόν το 100% του ΑΕΠ τους.
Η Κίνα με το τεράστιο χρέος
Αλλά αξίζει να σημειωθεί ότι τα επίπεδα χρέους της Κίνας έχουν εκτιναχθεί στην εποχή μετά την κατάρρευση της Lehman. Η Κίνα επιβαρύνεται τώρα με χρέη σχεδόν 40 τρισεκατομμυρίων δολαρίων, σε σύγκριση με λιγότερα από 30 τρισεκατομμύρια δολάρια που είναι το συνολικό χρέος για όλες τις άλλες αναδυόμενες αγορές. Το 2008, όλες οι αναδυόμενες αγορές είχαν χρέη 16 τρισεκατομμυρίων δολαρίων, ενώ η Κίνα μόνο είχε 7 τρισεκατομμύρια δολάρια. Η δεύτερη μεγαλύτερη οικονομία παγκοσμίως αντιμετωπίζει τις αυξανόμενες εταιρικές αδυναμίες της.
