Οι γνώστες των διεθνών οικονομικών έχουν μείνει με το στόμα ανοιχτό – και όχι με θετικό τρόπο – μπροστά δημοσιονομικά πλεονάσματα που η κυβέρνηση της Γερμανίας συνεχίζει να συσσωρεύει, αντί να τονώνει την οικονομία της με φορολογικές περικοπές και υψηλότερες δημόσιες δαπάνες.
Το πλεόνασμα που αποκαλύφθηκε αυτή την εβδομάδα για το 2019, στα 13,5 δισεκατομμύρια ευρώ (15 δισεκατομμύρια δολάρια), είναι το πέμπτο στη σειρά και το μεγαλύτερο από ποτέ.
Πολλοί Γερμανοί εξακολουθούν να θεωρούν τους αριθμούς αυτούς ως σημάδια οικονομικής αρετής και δυναμισμού της οικονομίας, καθώς συνεχίζουν να μειώνουν το δημόσιο χρέος και την ανεργία. Όμως αυτοί οι θετικοί δείκτες είναι πιθανόν να δίνουν μια στατική εικόνα για αυτό που φεύγει και όχι για αυτό που έρχεται.
Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι μια ασυνήθιστη εποχή φτάνει στο τέλος της, μία εποχή που ονομάστηκε από τον Μπερτ Ρούραπ, έναν από τους κορυφαίους οικονομολόγους της Γερμανίας, ως το “Δεύτερο Οικονομικό Θαύμα” της Γερμανίας (Το πρώτο ήταν ο μακρύς μεταπολεμικό οικονομικό ράλι της Δυτικής Γερμανίας).
Τα τελευταία 15 χρόνια – κάπως συμπτωματικά, τα χρόνια της Angela Merkel ως καγκελαρίου – η Γερμανία μετατράπηκε από τον «μεγάλο ασθενή της Ευρώπης» στην εξαγωγική δύναμη της ηπείρου και τον κινητήρα ανάπτυξης. Τα επόμενα 15 χρόνια, δεν είναι απαραίτητο ότι θα νοσήσει και πάλι. Αλλά, όπως το θέτει η Ruerup, θα μπορούσε να γίνει οικονομικά “γκρίζα”, με μια πενιχρή ανάπτυξη που μπορεί να κρατήσει επ ‘αόριστον.
Ανάπτυξη με 0,5% – η νέα κανονικότητα;
Το πρόσφατο γερμανικό θαύμα ξεκίνησε με τις μεταρρυθμίσεις στην αγορά εργασίας και το ασφαλιστικό που θέσπισε ο προκάτοχος της Μέρκελ, Γκέρχαρντ Σρέντερ, μια μεταρρύθμιση που άσκησε μεγαλύτερη πίεση στους άνεργους να αναζητήσουν δουλειά.
Οι μεταρρυθμίσεις του Σρέντερ δε θα πετύχαιναν χωρίς την αυτοσυγκράτηση που επέδειξαν τα εργατικά συνδικάτα της Γερμανίας στις διαπραγματεύσεις με τους εργοδότες, κάτι που μείωσε το μισθολογικό κόστος της χώρας σε διεθνείς συγκρίσεις. Εάν η Γερμανία είχε το δικό της νόμισμα, θα είχε ανατιμηθεί. αλλά με το ευρώ, η Γερμανία στην πραγματικότητα απόλαυσε ένα υποτιμημένο, πιο ανταγωνιστικό νόμισμα για τις διεθνείς αγορές.
Αυτό ευνόησε τους κλάδους εξαγωγών “Made in Germany”: βιομηχανικά χημικά, εντυπωσιακά μηχανήματα και φυσικά κομψά αυτοκίνητα. Η Κίνα κατανάλωσε λαίμαργα τα Γερμανικά προϊόντα – όπως έκανε μεγάλο μέρος του υπόλοιου κόσμου.
Η Γερμανία ήταν επομένως ο βασικός ωφελημένος όχι μόνο της ευρωπαϊκής νομισματικής ένωσης αλλά και της παγκοσμιοποίησης.
Μεταξύ των μεγάλων βιομηχανικών οικονομιών, είναι η πιο εξωστρεφής του κόσμου. Το άθροισμα των εξαγωγών και των εισαγωγών ήταν κατά μέσο όρο το 90% περίπου του ΑΕΠ της Γερμανίας τα τελευταία 25 χρόνια. Συγκριτικά, ο λόγος “εξαγωγές” προς “σύνολο οικονομικής δραστηριότητας” είναι στο 60% περίπου στο Ηνωμένο Βασίλειο και τη Γαλλία, το 37% στην Κίνα και το 27% στις ΗΠΑ
Αλλά αυτή η εξωστρέφεια τώρα μετατρέπεται σε αχίλλειο πτέρνα, καθώς η εποχή της παγκοσμιοποίησης δίνει τη θέση της στον προστατευτισμό και τον οικονομικό εθνικισμό.
Η Γερμανία θα υποφέρει πολύ περισσότερο από άλλες μεγάλες οικονομίες από τους σημερινούς και τους ερχόμενους εμπορικούς πολέμους, είτε μεταξύ των ΗΠΑ και της Ευρωπαϊκής Ένωσης είτε μεταξύ ΗΠΑ και Κίνας. Το νέο τοπίο με τους νέους δασμούς και τα άλλα εμπορικά εμπόδια έχει ήδη αναγκάσει τις εταιρείες να επανασχεδιάσουν τις παγκόσμιες αλυσίδες εφοδιασμού τους, με πολλές να εγκαταλείπουν τη Γερμανία για άλλους τόπους, συμπεριλαμβανομένων και των ΗΠΑ
Οι βιομηχανίες που θα πληγούν ιδιαίτερα περιλαμβάνουν αυτές τις ναυαρχίδες: φανταχτερά αυτοκίνητα και φανταχτερά μηχανήματα.
Και οι δύο τομείς μειώνουν την παραγωγή τους. Αλλά ακόμη και χωρίς την παράμετρο των εμπορικών πολέμων, οι μηχανολογικές εταιρίες της Γερμανίας, συχνά οικογενειακές εταιρίες που θεωρούν τους εαυτούς τους “κρυμμένους πρωταθλητές”, αντιμετωπίζουν όλο και σκληρότερο ανταγωνισμό από τους κινέζους αντιπάλους, οι οποίοι βελτίωσαν την ποιότητα τους πολύ γρηγορότερα από ό, τι αύξησαν το κόστος τους.
Η φήμη της αυτοκινητοβιομηχανίας είχε ήδη τσαλακωθεί από την απάτη στις δοκιμές εκπομπών ντίζελ, που ξεκίνησε για πρώτη φορά το 2015 – ήταν μια “μεταφορά” για το ξεπερασμένο στοίχημα της Γερμανίας για τους κινητήρες εσωτερικής καύσης και τα βρώμικα καύσιμα.
Προς το παρόν, οι γερμανικές αυτοκινητοβιομηχανίες και οι προμηθευτές εξαρτημάτων τους μπορεί να εξακολουθούν να είναι κερδοφόροι. Αλλά μπαίνουν σε μια φάση τεκτονικών αλλαγών, ίσως ανάλογη με αυτή της μουσικής από τα CD στο Spotify:
Τα ακριβά αυτοκίνητα που ανήκουν στον κάτοχό τους και οδηγούνται για διασκέδαση από καλοντυμένους τύπους με τακούνια και που χρησιμοποιούν ως καύσιμο ένα υγρό που ήταν φυτά πριν από εκατομμύρια χρόνια, δίνουν σταδιακά τη θέση τους σε ηλεκτρικά οχήματα χωρίς οδηγό που μοιράζονται επιβάτες οι οποίοι ενδιαφέρονται περισσότερο για το App, την εφαρμογή, και την τιμή παρά την ιπποδύναμη. Οι νικητές σε αυτόν τον μελλοντικό κλάδο δεν είναι ακόμη σαφείς. Αλλά οι γερμανοί γίγαντες αυτοκινήτων πιθανότατα θα “διαταράσσονται”, ακριβώς με τον τρόπο που περιέγραψε εδώ και καιρό ο Αμερικανός ακαδημαϊκός Κλέι Κρίστενσεν.
Ακόμα κι αν η αυτοκινητοβιομηχανία της χώρας προσαρμοστεί στο νέο τοπίο, θα απασχολεί πολύ λιγότερους εργαζόμενους. Οι ηλεκτροκινητήρες έχουν μόνο περίπου 200 εξαρτήματα ενώ οι κινητήρες εσωτερικής καύσης έχουν περίπου 1200. Μια νέα έρευνα από ένα γερμανικό ινστιτούτο αναφέρει ότι η Γερμανία θα μπορούσε να χάσει 410.000 θέσεις εργασίας στον κλάδο της αυτοκινητοβιομηχανίας αυτή τη δεκαετία.
Ο ψηφιακός μετασχηματισμός απειλεί επίσης την ευρύτερη οικονομία. Η Γερμανία υιοθέτησε αργά τις νέες μορφές οργάνωσης εργασίας και επιχειρηματικών μοντέλων. Οι υπογραφές με στυλό και μελάνι εξακολουθούν να αποτελούν τον κανόνα. Από το μήνα αυτό, οι γερμανοί αρτοποιοί έχουν πει να εκτυπώνουν μικρές χάρτινες αποδείξεις για κάθε ψωμί που πωλούν. (Ο λόγος είναι ένας νέος νόμος που αποσκοπεί στην πάταξη της φοροδιαφυγής, αλλά ο συμβολισμός είναι εντυπωσιακός).
Εν τω μεταξύ, οι Η.Π.Α. και η Κίνα ανταγωνίζονται μεταξύ τους στο πεδίο της τεχνητής νοημοσύνης και κάνουν κούρσα για το ποιά χώρα θα αξιοποιήσει πρώτη τις εφαρμογές της. Η Γερμανία, ευαίσθητη σε σημείο παράνοιας για τη συγκομιδή και την επεξεργασία των προσωπικών δεδομέων παραμένει πολύ πίσω. Σύμφωνα με πρόσφατη μελέτη, μόνο μία στις τέσσερις γερμανικές επιχειρήσεις είναι αρκετά καινοτόμες ώστε να παραμείνουν ανταγωνιστικές.
Το χειρότερο είναι ότι ακόμη και οι εταιρείες που θέλουν να καινοτομούν όλο και περισσότερο δεν μπορούν να βρουν εργαζόμενους με τις κατάλληλες δεξιότητες.
Το τελευταίο αυτό πρόβλημα, εξάλλου, είναι μόνο μία πλευρά ίσως του μεγαλύτερου απειλητικού σύννεφου πάνω από τη Γερμανία: η συρρίκνωση του εργατικού δυναμικού και γήρανση του πληθυσμού.
Κατά τη διάρκεια των ετών του πρώτου οικονομικού θαύματος, αυτό το πρόβλημα ήταν μόνο θεωρητικό, καθώς η Γερμανία απολάμβανε ακόμα τις θετικές συνέπειες της μεταπολεμικής έκρηξης των γεννήσεων. Αλλά τη δεκαετία του 2020, το πρόβλημα φανερώθηκε.
Το 1990 η Γερμανία είχε περίπου τέσσερα άτομα σε ηλικία εργασίας για κάθε συνταξιούχο. Αλλά τώρα οι baby-boomers αρχίζουν να συνταξιοδοτούνται. Μέχρι το 2035, σύμφωνα με την Bundesbank, μόνο δύο Γερμανοί σε ηλικία εργασίας θα υποστηρίξουν κάθε συνταξιούχο. Μια γκρίζα οικονομία, όνομα και πράγμα μάλιστα.
Καθώς τα παλιά γερμανικά πλεονεκτήματα (στα αυτοκίνητα, για παράδειγμα) γίνονται λιγότερο συναφή και αποκαλύπτονται κρυφές αδυναμίες (γήρανση), η Ευρώπη και ο κόσμος θα πρέπει να ανησυχούν.
Η εκρηκτική οικονομίας στη μέση της ηπείρου παραμορφώνει εδώ και πολύ καιρό την ευρωζώνη και τις παγκόσμιες οικονομίες συσσωρεύοντας το μεγαλύτερο πλεόνασμα του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών στον κόσμο. Αυτό δεν θα αποτελεί ζήτημα για πολύ καιρό ακόμα καθώς σταδιακά τα πλεονάσματα θα συρρικνώνονται.
Αλλά τα νέα προβλήματα που προκαλούνται από έναν γίγαντα που ξεκινά να ασθενεί, μπορεί να είναι ακόμη μεγαλύτερα.