Στο βραβευμένο και διεθνώς αναγνωρισμένο μυθιστόρημα του Douglas Stuart «Shuggie Bain», ο συγγραφέας παρουσιάζει μια σοκαριστική εικόνα αλκοολισμού, αιρετικού πνεύματος και στερήσεων που χαρακτήρισαν την Σκωτία μετά την άφιξη του ιντουστριαλισμού, όπου τα χρήματα δεν είναι μόνο λιγοστά, αλλά και «βρώμικα». Παρατημένη από τον δεύτερο σύζυγό της, η μητέρα της Shuggie, Agnes δεν καταφέρνει να στεριώσει σε καμία δουλειά, καταλήγοντας να βασίζεται στο λιγοστό επίδομά της. Το πενιχρό ποσό αυτό δεν το χρησιμοποιεί μόνο για να δώσει ένα πιάτο φαΐ στα παιδιά της, αλλά και να συντηρήσει τον ακμάζοντα αλκοολισμό της. Το ποτό συνήθως καταλήγει να υπερνικά την ανάγκη για φαγητό, οδηγώντας την Agnes και την Shuggie σε ολοένα και πιο απελπισμένες τακτικές. Κλέβουν χρήματα από παλαιάς κοπής μετρητές ηλεκτρικού και τηλεόρασης, ξεπουλάνε τα λιγοστά τους αγαθά, και καταλήγουν να πουλούν τα ίδια τους τα κορμιά σε άντρες με άγριες σεξουαλικές ορέξεις.
Ο συγγραφέας φτιάχνει ένα πειστικό πορτραίτο μιας Γλασκώβης γεμάτης με βρώμικο χρήμα και πιο βρώμικες ψυχές. Μετά από μία από τις προαναφερθείσες σεξουαλικές συναλλαγές στο πίσω κάθισμα ενός ταξί, ένας από τους πελάτες της Agnes την περιλούζει περιπαικτικά με νομίσματα από την τσέπη του. Στη συνέχεια, ο πατέρας της Shuggie επανεμφανίζεται και δίνει στον αδερφό της νεοαποκτηθέντα χαρτονομίσματα, κάτι που εμφανίζεται ελάχιστες φορές στο βιβλίο, και δη στην πραγματικότητα της πόλης την εποχή εκείνη.
Σύμφωνα με τον αρθρογράφο του Bloomberg, Νiall Ferguson, ο οποίος ανδρώθηκε στην Γλασκώβη του τότε, θυμάται με μένος τα καταραμένα εκείνα νομίσματα και την τυραννία τους. Τις φορές που δεν είχε αρκετά χρήματα για να πάρει το λεωφορείο ή να κάνει ένα τηλεφώνημα από τους κλασσικούς βρετανικούς τηλεφωνικούς θαλάμους. Ο ίδιος αναφέρει πως για τα παιδιά του, μία τέτοια πραγματικότητα είναι κάτι μυθικό, κάτι ανύπαρκτο. Τα νομίσματα είναι -ως γνωστόν- είδος προς εξαφάνιση σε όλα τα μήκη και πλάτη του κόσμου. Στην Σουηδία και την Κίνα – και όχι μόνο- οι περισσότερες συναλλαγές γίνονται με «πλαστικό χρήμα» και ηλεκτρονικά. Στην γιγαντιαία οικονομία των ΗΠΑ, οι συναλλαγές με χρεωστικές κάρτες έχουν ξεπεράσει σε ποσά αυτές με ρευστό από το 2017. Ακόμη και σε χώρες της Λατινικής Αμερικής και της Αφρικής, τα χαρτονομίσματα δίνουν σιγά-σιγά τα σκήπτρα στις κάρτες και τις ηλεκτρονικές συναλλαγές μέσω smartphones.
Ζούμε μία πραγματική οικονομική επανάσταση τόσο πολύπλευρη που πολλοί δεν μπορούμε να κατανοήσουμε όλες τις λεπτομέρειές της. Η τεχνολογική μεταμόρφωση που έχει επιφέρει το διαδίκτυο είναι η κινητήρια δύναμη αυτής της αλλαγής. Η πανδημία του 2020, μάλιστα, έχει δώσει μία τεράστια ώθηση στην εξέλιξη αυτής της μετάλλαξης. Για να καταλάβουμε την αδυναμία κατανόησης από τους περισσότερους καταναλωτές και όχι μόνο, μπορούμε απλά να παρατηρήσουμε τις αποκλίνουσες επιδόσεις τριών μορφών αξιών την δύσκολη αυτή χρονιά: Του αμερικανικού δολαρίου, του χρυσού και του Bitcoin.
Το δολάριο παραμένει το «φαβορί» σε ό,τι αφορά τα χρηματοοικονομικά, όχι μόνο σε αποθέματα κεντρικών τραπεζών αλλά και σε διεθνείς συναλλαγές. Η προσφορά του ελέγχεται από την FED και το αμερικανικό τραπεζικό σύστημα. Μπορούμε σχετικά εύκολα να υπολογίσουμε την αξία του δολαρίου σε σχέση με τα αγαθά τα οποία αγοράζουν οι καταναλωτές. Σύμφωνα με τα παραπάνω, η αξία του δολαρίου έχει υποχωρήσει ελάχιστα φέτος στις ΗΠΑ (με τον πληθωρισμό στη χώρα να βρίσκεται στο 1,2%), ή σε σχέση με άλλα νομίσματα του ίδιου βεληνεκούς όπως το ευρώ (με πτώση περίπου 4% από τον Ιανουάριο του 2020). Η αξία του χρυσού σε δολάρια μπορεί να έχει αυξηθεί κατά 15% αλλά παραμένει βαλτωμένη και σχετικά οριζόντια. Η αξία των Bitcoin σε σχέση με το δολάριο, από την άλλη, έχει επιδείξει τρομακτικό ράλι άλλων εποχών, με ποσοστό 139% μόνο τους τελευταίους 11 μήνες.
Το ράλι αυτό εξέπληξε πολλούς… ειδικούς. Το ράλι της προηγούμενη εβδομάδας θύμιζε Δεκέμβριο του 2017. Οταν «ξεφούσκωσε» τον Φεβρουάριο του επόμενου έτους, ο γνωστός Nouriel Roubini το «καταδίκασε» ως «μεγαλύτερη φούσκα στην ανθρώπινη ιστορία» και ανέφερε πως η αξία του θα κατέρρεε στο μηδέν. Οκτώ μήνες μετά επέστρεψε μαινόμενος σε ομιλία του στο αμερικανικό Κογκρέσο και το χαρακτήρισε ως τη μεγαλύτερη απάτη, δίνοντάς του και το προσωνύμιο «Shitcoin» (sic). Δύο χρόνια μετά, ο Roubini έχει αναγκαστεί να αλλάξει τροπάρι. Σε συνέντευξή του στο Yahoo Finance ανέφερε πως η αξία του Bitcoin μπορεί να μην χάνεται τόσο εύκολα λόγω του αλγορίθμου που αποφασίζει την προσφορά σύμφωνα με τη ζήτηση.
Ο Roubini δεν είναι ο μόνος ειδικός ο οποίος έχει αλλάξει την προσέγγισή του φέτος. Στη λίστα βρίσκονται και άλλα ονόματα όπως Paul Tudor Jones, Stan Druckenmiller, Bill Miller και Ray Dalio. Ακόμη και οι οικονομικοί συντάκτες παραδίδονται στην επέλαση του Bitcoin, με σκεπτικούς των FT όπως η Izabella Kaminska να παραδέχεται πρόσφατα πως το Bitcoin μπορεί να αποτελέσει προμαχώνα ενάντια σε ένα δυστοπικό μέλλον όπου οι προσωπικές ελευθερίες μειώνονται και ο απολυταρχισμός αυξάνεται. Οπως θα δούμε παρακάτω, σύμφωνα με τον Ferguson, κάτι τέτοιο μπορεί να ισχύει ήδη.
Τι συμβαίνει λοιπόν; Δεν μπορεί να μας εκπλήσσει το γεγονός πως η πανδημία εξελίσσει το νομισματικό σύστημα παγκοσμίως. Σύμφωνα με τον ιστορικό Mark Bailey, για παράδειγμα, με το πέρας του «Μαύρου Θανάτου» (βουβωνικής πανώλης) στη Βρετανία, υπήρξε νομισματοποιητική αύξηση στην οικονομία της χώρας. Πριν την πανδημία της πανώλης, το φεουδαρχικό σύστημα είχε συνδέσει άρρηκτα τους αγρότες με τη γη στην οποία εργάζονταν, αναγκάζοντάς τους να πληρώνουν ενοίκιο σε είδος, με μεγάλο μέρος της σοδειάς τους να παραδίδεται στους φεουδάρχες. Μετά την πανώλη η οποία «θέρισε» τεράστιο μέρος του ευρωπαϊκού (και όχι μόνο) πληθυσμού, η αλλαγή ήταν γεγονός. Οι αγρότες πλήρωναν ετήσιο ενοίκιο σε ρευστό. Άλλο ένα παράδειγμα ως προς την αλλαγή της οικονομίας ήταν και η Ιταλία, η οποία μετά το 1340 αύξησε τη ρευστότητά της. Δεν είναι τυχαίο πως οι πασίγνωστη οικογένεια των Μεδίκων της Φλωρεντίας, μια οικογένεια η οποία «έλυνε και έδενε» σε όλη την ήπειρο τον 15ο και 16ο αιώνα, είχαν ξεκινήσει ως χρηματιστές.
Η ιστορία επαναλαμβάνεται, όπως φαίνεται, και σε μία παρόμοια κατάσταση, ο κορωνοϊός αποτελεί κρυφό ατού για το Bitcoin και τα λοιπά κρυπτονομίσματα. Η πανδημία ώθησε όπως προαναφέραμε την εξέλιξη της κοινωνίας σε έναν ψηφιακό κόσμο. Μέσα σε 10 μήνες έγινε κάτι που υπό κανονικές συνθήκες θα μπορούσε να είχε πάρει 10 χρόνια. Καταναλωτές οι οποίοι ποτέ πριν δεν χρησιμοποιούσαν ηλεκτρονικές συναλλαγές μέσω του διαδικτύου αναγκάστηκαν να το κάνουν αφού τα καταστήματα των τραπεζών ήταν απλά κλειστά. Η πανδημία, επίσης, μας έκανε ευάλωτους στις διαδικτυακές απάτες αλλά και στην παρακολούθηση των χρηματοοικονομικών μας κινήσεων και συναλλαγών από τρίτους. Οι δύο αυτές απειλές και αυξανόμενες τάσεις είναι «βούτυρο στο ψωμί» για το Bitcoin και τα κρυπτονομίσματα.
Αυτό που συμβαίνει αυτή τη στιγμή είναι πως το Βitcoin δεν χρησιμοποιείται τόσο ως μορφή πληρωμών, αλλά αποταμίευσης. Βέβαια, δεν είναι μόνο οι ελίτ οι οποίοι αποταμιεύουν κατ’ αυτόν τον τρόπο αλλά και οι εταιρείες τεχνολογίας. Τον Ιούλιο, ο δισεκατομμυριούχος ιδρυτής της MicroStrategy, Michael Saylor, έδωσε την εντολή της μετατροπής των χρηματικών αποθεμάτων της εταιρείας σε εναλλακτικά μέσα. Μέχρι τον Σεπτέμβριο, η εταιρεία είχε προχωρήσει σε αγορές bitcoins αξίας 425 εκατ. δολαρίων. Η Square, επίσης, αγόρασε bitcoins αξίας 50 εκατ. δολαρίων τον Οκτώβριο. Το γνωστό PayPal μόλις ανακοίνωσε πως οι αμερικανοί χρήστες θα μπορούν να αγοράζουν, να αποταμιεύουν και να πουλούν Bitcoin στα εικονικά τους πορτοφόλια.
Αυτή η πρόοδος έχει ακόμη μέλλον, σύμφωνα με τον επενδυτή Wences Casares, ενός εκ των μεγαλύτερων υποστηρικτών του Bitcoin, μετά από 10 χρόνια αδιάκοπης λειτουργίας, με περίπου 100 εκατομμύρια χρήστες, με 1 εκατομμύριο νέους χρήστες κάθε μήνα και συναλλαγές αξίας 1 δισ. δολαρίων καθημερινά, η αξία του Bitcoin έχει πιθανότητες 50% να φτάσει σε αξία 1 εκατομμύριο δολάρια ανά bitcoin σε πέντε με επτά έτη.
Υπάρχουν, πάντως, τρία φανερά σημεία στα οποία το Bitcoin υστερεί. Ως μορφή πληρωμών, είναι αργό. Το blockchain μπορεί να υπολογίσει μόλις 3.000 συναλλαγές κάθε 10 λεπτά. Η χρέωση των συναλλαγών είναι επίσης αρκετά μεγάλη. Υπηρεσίες όπως το Coinbase λαμβάνουν 1.49% προμήθεια για την αγορά ενός Bitcoin. Eπιπροσθέτως, ο επαληθευτικός αλγόριθμος του Bitcoin χρειάζεται συγκεκριμένους επεξεργαστές οι οποίοι χρησιμοποιούν μεγάλη ποσότητα ενέργειας (60 τεραβατώρες κάθε χρόνο), τη μισή, παραδείγματος χάριν, ενέργεια που χρειάζεται η Αργεντινή κάθε χρόνο. Χωρίς να υπολογίζουμε το περιβαλλοντικό κόστος, μία τέτοια ανάγκη έχει οδηγήσει στη δημιουργία τεράστιων «oρυχείων» (bitcoin mines) σε μέρη όπως η Κίνα όπου η ενέργεια έχει πολύ χαμηλό κόστος.
Αυτά τα τρία μειονεκτήματα, σύμφωνα με τον Ferguson, εξανεμίζονται ενόψη των δύο μοναδικών χαρακτηριστικών του Bitcoin. Πρώτον, όπως είδαμε, το Bitcoin προσφέρει ενσωματωμένη σπανιότητα σε ένα ψηφιακό χώρο ο οποίος χαρακτηρίζεται από απεριόριστη αφθονία. Δεύτερον, το Bitcoin είναι κυρίαρχο του εαυτού του. Κανείς δεν μπορεί να το περιορίσει ή να αλλάξει τη συναλλαγή, ή να μην επιτρέψει στο Blockchain να δέχεται άλλες συναλλαγές. Οι χρήστες μπορούν να προχωρήσουν σε συναλλαγές χωρίς την ανάγκη τραπεζών. Μπορούν να συναλλάσσονται χωρίς την παρέμβαση κυβερνήσεων.
Τα πλεονεκτήματα της σπανιότητας είναι φανερά την εποχή της υπερπροσφοράς δεδομένων νομισμάτων. Για παράδειγμα ο Ferguson παρουσιάζει το Μ2, έναν δείκτη ο οποίος συμπεριλαμβάνει ρευστό, τραπεζικούς λογαριασμούς (συμπεριλαμβανόμενων και των καταθέσεων ταμιευτηρίου) και mutual funds των χρηματαγορών. Από τον Μάιο και ύστερα ο αμερικανικός δείκτης Μ2 αυξάνεται σε ποσοστό άνω του 20% ανά έτος, σε σχέση με ποσοστό 5.9% από το 1982. Η μελλοντική αδυναμία του δολαρίου είναι κάτι για το οποίο έχουν μιλήσει πολλοί αναλυτές της Wall Street, και είναι φανερό το γιατί. Υπάρχουν πάρα πολλά δολάρια στην κυκλοφορία, ακόμη και μετά την μείωση των νέων κυκλοφοριών λόγω της πανδημίας.
Τα πλεονεκτήματα της αυτοκυριαρχίας είναι λιγότερο φανερά αλλά πιθανώς πιο σημαντικά. Το Bitcoin δεν είναι το μόνο μέσο ψηφιακού χρήματος το οποίο έχει αναπτερωθεί το 2020. Η Κίνα έχει αρχίσει να εξελίσσεται σε δύο διαφορετικές μορφές. Πουθενά αλλού παγκοσμίως δεν υπάρχουν περισσότερες mobile ηλεκτρονικές συναλλαγές όπως στην Κίνα, λόγω της γιγάντωσης συστημάτων όπως το Alipay και WeChat Pay. Οι ηλεκτρονικές πλατφόρμες αυτές διαχειρίζονται περίπου 40 τρισεκατομμύρια δολάρια κάθε χρόνο, σύμφωνα με αναλύσεις του Ribbit Capital. Οι κινεζικές πλατφόρμες εξαπλώνονται και σε άλλες χώρες, μέσω επενδύσεων σε εγχώριες εταιρείες fintech (χρηματοοικονομική τεχνολογία) όπως οι Ant Group και Tencent.
Παράλληλα, η κεντρική τράπεζα της Κίνας έχει επιταχύνει την προώθηση του ψηφιακού της νομίσματος. Η πιθανότητα ενός ψηφιακού yuan ως το de facto νόμισμα για πληρωμές εμβασμάτων η διασυνοριακούς διακανονισμούς είναι τεράστια, αφού οι χώρες οι οποίες συμμετέχουν στο πρόγραμμα One Belt One Road (μαζί και η Ελλάδα) ενθαρρύνονται για τη χρήση του. Ακόμη και χώρες οι οποίες αντιστέκονται σθεναρά στην οικονομική εξάπλωση της Κίνας όπως η Ινδία, φτιάχνουν και αυτές το δικό τους ψηφιακό νόμισμα και παρόμοιες πλατφόρμες.
Πολλοί οικονομολόγοι υποδέχονται με παιάνες τον θάνατο του ρευστού, αφού θα αποτελέσει διευκόλυνση στην διαχείριση της οικονομικής πολιτικής αλλά και την καταπολέμηση του οργανωμένου εγκλήματος. Αλλά πρέπει να κατανοήσουμε πως ο κόσμος θα είναι πολύ πιο διαφορετικός, όταν όλες μας οι συναλλαγές είναι καταχωρημένες και αποθηκευμένες σε κεντρικά συστήματα υπό τον έλεγχο τεχνητής νοημοσύνης, ακόμη κι αν αυτά τα δεδομένα τα «βλέπει» ο μεγιστάνα Jeff Bezos της Αmazon η ο ηγέτης της Κίνας, Xi Jinping.
Στα… παιδικά χρόνια του, το Bitcoin, πάντως, είχε αποτελέσει απάγκιο για κάθε είδους εγκληματίες. Σύμφωνα με το αμερικανικό State Department αυτό το φαινόμενο δεν έχει εκλείψει ακόμη και σήμερα. Παρ’ όλα αυτά, η αυξανόμενη χρήση των Bitcoins από έννομους χρήστες, εταιρείες και οργανώσεις αποδεικνύουν πως υπάρχει μεγάλη ανάγκη για την απόκρυψη ευαίσθητων στοιχείων και προσωπικών δεδομένων από τις εκάστοτε κυβερνήσεις. Δεν είναι γεγονός πως τα Bitcoin δεν μπορεί να τα αγγίξει ο νόμος. Το 2013, το FBI διέλυσε την παράνομη αγορά Silk Road, για παράδειγμα, αφού το blockchain εκτός από απόκρυψη στοιχείων, μπορεί πολύ εύκολα να ακολουθηθεί ως… ψίχουλα εις το δάσος, από τις αρχές καταπολέμησης οργανωμένου εγκλήματος αφού όλα καταγράφονται αυτόματα.
Ταυτόχρονα, ήδη στις ΗΠΑ το ομοσπονδιακό IRS (εφορία) είναι έτοιμο να απαιτήσει πληροφορίες για συναλλαγές bitcoin, σύμφωνα με αναφορά του Coinbase το 2016. Υπάρχουν, επίσης, φήμες πως το Υπουργείο Οικονομικών της χώρας είναι έτοιμο να συνθέσει κανόνες για μεγαλύτερη διαφάνεια στις συναλλαγές των κρυπτονομισμάτων. Το λεγόμενο bottom line είναι το γεγονός πως τα οικονομικά δεδομένα των εννόμων χρηστών είναι πιο ασφαλή σε κρυπτονομίσματα παρά σε υπηρεσίες όπως το AliPay.
Οσον αφορά την κυβέρνηση των ΗΠΑ, ο Ferguson υπογραμμίζει πως ο Joe Biden και το επιτελείο του θα πρέπει να δώσουν έμφαση στην ενοποίηση του Bitcoin με το οικονομική σύστημα της χώρας.
Εν κατακλείδι, μπορεί η ζωή στο East End της Γλασκώβης τη δεκαετίας του ‘80 να ήταν φτωχή και σκληρή, με πραγματικά «shitcoins» (sic) και η Αgnes να αγόραζε αλκοόλ αντί για φαγητό για τα παιδιά της, και το κράτος απλά δεν μπορούσε να το ξέρει. Αλλά όπως μας έμαθε το 2020, μία ελεύθερη κοινωνία έχει και ένα κόστος το οποίο δεν μπορούμε πάντα να το ξεπληρώσουμε με ρευστό.
Διαβάστε ακόμη
Τι συμβαίνει με το Bitcoin; Θα πέσει κι άλλο λέει η JPMorgan
Ελληνικό Παρατηρητήριο LSE: Τα διδάγματα από την κρίση COVID-19
ΕΥ: Η διαφάνεια για τις επιπτώσεις της πανδημίας, κλειδί για τις εταιρικές αναφορές για το έτος 2020